حضور دانش‌آموزان در مدارس عادی بدون کلاس مرجع
آموزش فراگیر به عنوان فرآیندی تعریف می‌شود که در آن دانش‌آموزان از هر سن و جنس با هر توانایی و محدودیتی که دارند بدون توجه به زبان، پیشینه اجتماعی شدن، مذهب یا بیماریهای خاص مانندHIV در مدارس پذیرفته می‌شوند. یعنی براساس این برنامه جامعه‌ای آزاد از نظر آموزشی در مدارس تشکیل می‌شود. در آموزش تلفیقی، دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی با همکاری معلم‌های رابط که از سوی کارشناسان آموزش و پرورش استثنایی تعیین می‌شوند، به تحصیل می‌پردازند.
دانش‌آموزی که برای آموزش تلفیقی در نظر گرفته می‌شود، دانش‌آموزی است که دارای محدودیت های جسمانی یا ذهنی یا هردو است اما درجه معلولیت او در حد خفیف است، بنابراین با استفاده از وسایل کمک آموزشی و توانبخشی و معلم رابط قادر است در مدارس عادی به تحصیل بپردازد. به اعتقاد کارشناسان آموزشی براساس پژوهش های به عمل آمده مراکز آموزش استثنایی نمی‌توانند پاسخگوی تمام نیازهای تحصیلی و اجتماعی افراد معلول باشند، در حالی که در نظام آموزش تلفیقی این مشکلات کمتر به چشم می خورد و به عبارتی، فرد دارای معلولیت خود را عضوی از جامعه تلقی کرده ضمن تقویت عزت نفس، باورهای فردی و درک تعاملات اجتماعی، حتی در پی رقابت نیز برمی آید. در بسیاری از کشورها آموزش و پرورش به این سمت سوق داده می‌شود که تا حد امکان دانش‌آموزان دارای مشکلات خاص در مدارس عادی مانند دیگر دانش‌آموزان بدون مشکل به تحصیل بپردازند زیرا در آن صورت هم از امکانات عمومی و آموزش و پرورش عادی بهره‌مند می‌شوند و هم تحت تأثیر برچسب استثنایی بودن و متفاوت بودن قرار نمی‌گیرند. یکی از فواید آموزش فراگیر ایجاد فرصت برای کودکان دارای نیازهای ویژه است که با بچه‌های همسال خود آموزش ببیند که ضمن آن الگوهای رفتاری آنان از طریق همسالان بهبود می‌یابد. از سال 1349 سیستم آموزشی تلفیقی در کشور ما در حال انجام است. البته اجرای این سیستم آموزشی همواره با کاستی‌هایی روبه‌رو بوده است از جمله اینکه قرار بود هر مدرسه‌ای یک کلاس مرجع داشته باشد. کلاس مرجع یعنی کلاسی که در آن یک یا چند کارشناس سازمان آموزش و پرورش استثنایی برای دادن تجهیزات و امکانات ویژه افراد معلول مانند بهدید، ذره بین و دادن نرم افزارهایی ویژه افراد نابینا و همچنین ایجاد تعامل با معلمین دانش‌آموزان در مدارس عادی حضور داشته باشند تا مشکلات دانش‌آموزان دارای معلولیت در مدارس عادی را تسهیل کنند در حالی که تا امروز هیچ کلاس مرجعی برای دانش‌آموزانی که در مدارس عادی درس می‌خوانند تشکیل نشده است!
 روز امتحان دردسری عظیم
مانی کم بینا است. کلاس سوم و چهارم دبستان در مدرسه استثنایی ویژه افراد نابینا درس خوانده و پس از آن به مدرسه عادی رفته و اکنون در کلاس هشتم درس می‌خواند. بزرگترین مشکل مانی در مدرسه معلم رابط است. معلمی که به گفته مادر مانی خودش کم بیناست! این معلم رابط فقط دو ساعت در طول هفته به مدرسه می‌آید و در این زمان کوتاه باید به دانش‌آموزان نابینا و کم بینا رسیدگی کند! داستان از اینجا شروع می‌شود که این معلم رابط به خاطر کم بینایی از خط بریل استفاده می‌کند و به خاطر همین عملاً نمی‌تواند سؤالات امتحانی را برای مانی بخواند. مادر مانی می گوید: «به همین خاطر مدرسه به ما گفت خودتان بیایید و سؤالات امتحانی را برای بچه‌تان بخوانید. من هم روز امتحان شال و کلاه کرده و به مدرسه رفتم تا سؤالات امتحانی را برای مانی بخوانم. اما وقتی به مدرسه رفتم مدیر گفت: شما نمی‌توانید سؤالات را برای بچه‌تان بخوانید! از اداره دستور آمده که والدین نمی‌توانند سؤالات را برای بچه‌شان بخوانند. همان جا دست به دامن یکی از دفترداران مدرسه شدم تا سؤالات امتحانی را برای پسرم بخواند.  همین مسأله باعث افت شدید نمره امتحان مانی شد. بعد از این قضیه یکی از معلمان سال قبل مانی را آوردیم تا موقع امتحان بیاید و سؤالات را برای بچه‌مان بخواند. ما برای هر جلسه امتحانی هم که می‌آمد مبلغی را به او می‌دادیم. حال بماند که سر مبالغی که به معلم رابط می‌دهیم چه داستان هایی داشتیم. فقط در همین حد بگویم که خیلی وقتها سر مبلغ بالای این پرداختی‌ها دچار مشکل می‌شویم.» از او می‌پرسم مگر قرار نیست سازمان آموزش و پرورش استثنایی یک معلم رابط برای دانش‌آموزان نابینا، کم بینا و جسمی – حرکتی به مدرسه بفرستد و او در پاسخ با تأسف می‌گوید: «بله همین طور است. زمانی که من با کارشناس نابینایی صحبت کردم می‌گوید: از نظر قانونی مدرسه‌ها باید برای فرزند شما در طول سال هفته‌ای دو تا سه جلسه چند ساعته و موقع امتحان برای خواندن و توضیح سؤالات امتحانی یک معلم رابط بگذارند. اما در عمل این‌طور نیست و من همیشه برای پیدا کردن منشی و پرداخت مبالغ زیادی به ایشان دچار مشکل می‌شوم. امسال هم که برای امتحانات خرداد، یک دانش‌آموز کلاس نهم منشی مانی بود. حال سؤال من این است در حالی که پسر من کلاس هشتم است چطور یک دانش‌آموز کلاس نهمی می تواند منشی خوبی برای یک دانش‌آموز کلاس هشتمی باشد؟» از خود مانی درباره مشکلاتی که در جلسه امتحان دارد سؤال می‌کنم. او می‌گوید: «یکی از بزرگترین مشکلاتم سر جلسه امتحان، پاسخ دادن به اشکال درس ریاضی است. زیرا معلم رابط خیلی خوب نمی‌تواند سؤالات شکلی را برایم تشریح کند. خیلی وقت ها هم سؤالات امتحانی را برایم اشتباه می‌خوانند و همین باعث می‌شود نمره‌ام کم شود.»
 هزینه هنگفت برای بزرگ‌نویسی کتاب های درسی کم بینایان
خانم قادری فرزندش کم بیناست و در یکی از مدارس عادی در کنار دانش‌آموزان بینا تحصیل می‌کند. وی از هزینه‌های گزاف برای تبدیل کتاب های عادی درسی فرزندش به درشت‌نویسی گله‌مند است و می‌گوید: «چیزی در حدود 500 تا 600 هزار تومان در طول سال برای درشت‌نویسی کتاب های درسی فرزندم هزینه می‌کنم و تحمیل این هزینه برای ما بسیار زیاد است.» او همچنین درباره مشکلات روزهای امتحان فرزندش می گوید: «صبح روز امتحان من مجبورم فرزند کوچکترم را در خانه تنها بگذارم و دوان، دوان به مدرسه رضا بروم. سر راه هم چند برگه امتحانی بخرم. وقتی هم که به مدرسه می‌رسم مرا به نمازخانه می‌فرستند و آنجا سؤالات امتحان را به من می دهند. من هم باید بنشینم و تمام سؤالات را با خط درشت روی کاغذ امتحانی برای رضا یادداشت کنم. باور کنید من روزهای امتحان رضا از کار و زندگی می‌افتم.»
 بهتر نبود مدرسه استثنایی درس می‌خواندی!
امیرعلی نابینا و دانش‌آموز کلاس دوم دبیرستان یکی از مدارس عادی است. او نیز مانند بسیاری از دانش‌آموزان کم بینا و نابینا با مشکلات بسیاری در مدرسه روبه‌روست. برخی از کتاب های درسی امیرعلی صوتی است و به گفته خودش دوست دارد مانند همه بچه‌های مدرسه کتاب درسی داشته باشد چرا که تمرکز یادگیری با کتاب های صوتی برای او دشوار است. او می‌گوید: «من وسط کتاب صوتی تمرکزم را از دست می‌دهم. من هم دلم می‌خواهد مانند همکلاسی هایم کتاب داشته باشم. او یکی از بزرگترین مشکلات تحصیلی‌اش را روز امتحان می‌داند و در این باره می‌گوید: «هیچ وقت روز امتحان معلم رابط ندارم. سؤالات را همیشه دفتردار یا یکی از معلمان مدرسه برایم می‌خواند. اما بزرگترین مشکلم این است که معلم جغرافیا منشی من برای امتحان زبان می شود و از درس زبان سر رشته‌ای ندارد و خیلی وقت ها سؤالات را برایم اشتباه می‌خواند و من هم به  تبع آن نمی‌توانم پاسخ درست را به سؤال مورد نظر بدهم و به همین راحتی نمره امتحانم کم می‌شود.» سر جلسه یکی از امتحانات که دفتردار سؤالات درس عربی را برای امیر علی می‌خواند، به خاطر نداشتن تسلط کافی بر درس عربی نتوانست امیرعلی را درست راهنمایی کند و امیرعلی نمره پایینی در درس عربی گرفت. پس از اعتراض والدینش به نبود معلم رابط برای فرزندشان، مدیر مدرسه به آنها می‌گوید: «بهتر نبود امیرعلی در مدرسه استثنایی درس می‌خواند!» این سخن در حالی است که سالهاست کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که دانش‌آموزان کم بینا، نابینا و معلولان جسمی – حرکتی آموزش پذیر می توانند در کنار دانش‌آموزان عادی درس بخوانند و این برایشان از هر نظر مناسب‌تر است.
فضا برای امتحان دادن دانش آموز استثنایی در مدارس مناسب نیست
«بچه‌های نابینا و کم بینا و همچنین دانش‌آموزان معلول جسمی – حرکتی روز امتحان فضای مناسبی در اختیارشان قرار نمی‌گیرد. معمولاً هر کادری در مدرسه که روز امتحان بیکار است می‌شود منشی دانش‌آموزان استثنایی! خیلی وقتها خبری از معلم رابط نیست! البته معلمین رابط هم خیلی وقت ها بی‌تقصیرند. معلمی که همزمان در چند مدرسه در یک ساعت خاص دانش‌آموز برای امتحان دارد چگونه می‌تواند همزمان به چند دانش‌آموزش در مدارس مختلف رسیدگی کند؟ شما فرض کنید زینب نابینا است و در فلان مدرسه ساعت 8 صبح امتحان دارد و محدثه در مدرسه دیگری همان زمان امتحان دیگری دارد معلم رابط چطور می تواند در جلسه امتحانی هر دو دانش‌آموز حضور داشته باشد. این در حالی است که سازمان آموزش و پرورش استثنایی به خاطر کمبود نیرو نمی تواند برای هر مدرسه‌ای در زمان امتحانات یک معلم رابط اعزام کند.» لادن استاد حسینی سال ها دبیر مدارس استثنایی و تلفیقی است و این صحبت ها بخشی از تجربه‌های شخصی او در زمینه آموزش به دانش‌آموزان استثنایی است. او در ادامه ضمن تشریح مشکلات دانش‌آموزان استثنایی در روز امتحان می گوید: یک دانش‌آموز سر جلسه امتحان باید فضای استانداردی داشته باشد. از جمله نور کافی، سیستم گرمایشی و سرمایشی مناسب. چرا که همه این عوامل بر کیفیت امتحان او تأثیر مستقیمی دارد. همچنین هر دانش‌آموزی سر جلسه امتحان با دیدن مراقب یا معلم خودش احساس امنیت و آرامش بیشتری دارد. اما متأسفانه بچه‌های کم بینا و نابینا از این قاعده مستثنی هستند. معمولاً این دانش‌آموزان به خاطر اینکه کسی باید برایشان سؤالات را بخواند، به جای دیگری منتقل می‌شوند که اغلب فضای مناسبی برای امتحان دادن نیست. دانش‌آموزی را که قرار است دفتردار مدرسه برایش سؤالات را بخواند ، می‌برند دفتر مدرسه! جایی کنار دفتردار می‌نشانند. حال شما تصور کنید دفتر مدرسه که جایی پر تردد و پر سر وصدا و پر رفت و آمد است می‌شود مکان امتحان دادن یک دانش‌آموز! خیلی وقت ها شخصی که سؤالات را می‌خواند به خاطر دوری از تدریس یا تسلط ناکافی بر درس مورد نظر نمی‌تواند پاسخگوی مناسبی برای سؤالات دانش‌آموز موردنظر باشد. خب طبیعی است که خیلی وقت ها همین مسائل باعث افت نمره امتحانی دانش‌آموز می‌شود. خیلی وقت ها معلم رابط به خاطر ترافیک کاری روزهای امتحان دیر سر جلسه حاضر می‌شود و همین خودش در دانش‌آموز اضطرابی را به وجود می‌آورد که همه مشغول امتحان دادن هستند.
 در سال تحصیلی جدید مدارس پشتیبان ایجاد می‌شوند
محسن غفوریان معاون آموزشی و توانبخشی سازمان آموزش و پرورش استثنایی در مورد اینکه حضور معلمین رابط در مدارس عادی امری بسیار مهم تلقی می شود، گفت: معلم رابط در مدارس عادی مانند پل ارتباطی مهمی بین دانش‌آموز آموزش پذیر معلول و معلم کلاس محسوب می شود و حضور او در مدرسه برای دانش‌آموز معلول بسیار حیاتی است. این معلم رابط است که می تواند معلم دانش‌آموز معلول را با نوع معلولیت وی آشنا سازد و سازوکارهای لازم را برای آموزش مؤثرتر به وی آموزش دهد. به همین خاطر نقش معلم رابط بسیار کلیدی است. وی گفت: در حال حاضر معلمین رابط وظیفه دارند در طول هفته بین 2 تا 8 با میانگین 4 ساعت در مدارس عادی برای رفع مشکلات درسی دانش‌آموزان معلول و همچنین کمک‌رسانی به معلمان آنها حضور داشته باشند. اما متأسفانه ما فعلاً با کمبود نیرو در سازمان مواجه هستیم و خیلی مواقع این تعداد ساعت حضور معلمین رابط در مدارس کاهش می‌یابد. اما من این نوید را می‌دهم که قرار است از سال تحصیلی 96-95 در هر استان و شهرستان کلاس هایی با عنوان پشتیبان داشته باشیم که وظیفه این کلاس ها فرستادن معلمین رابط به مدارس، دادن وسایل کمک آموزشی و تجهیزات تسهیل گر ویژه دانش‌آموزان معلول، آموزش مهارت های لازم به معلمین رابط و دادن خدماتی حمایتی به این دانش‌آموزان و معلمان مدارس باشد. همچنین قرار است در سال تحصیلی جدید آموزش غیر حضوری از طریق دی وی دی‌هایی با عنوان: «فراگیر‌سازی آموزش و پرورش برای تمامی کودکان» و آموزش حضوری به معلمین مدارس پذیرا از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی در زمینه چگونگی تعامل با دانش‌آموزان معلول اعم از آسیب دیده بینایی، آسیب دیده شنوایی، معلولین جسمی – حرکتی و دانش‌آموزان با مشکلات یادگیری (دیر آموز) داده شود تا معلمین مدارس پذیرا با نحوه مشکلات این دانش‌آموزان و شیوه تدریس و چگونگی آموزش به این افراد آشنایی کامل پیدا کنند. غفوریان همچنین در مورد پرداخت پول به معلمین رابط توسط والدین گفت: این کار خلاف قانون است و والدین دارای فرزند معلول نباید به معلمین رابط پولی پرداخت کنند و این خلاف قانون است. وی همچنین در مورد کتاب های درشت‌نویسی شده ویژه افراد کم بینا گفت: آن دسته از دانش‌آموزانی که کتاب های درشت‌نویسی شده درسی‌شان مناسب دید آنها نیست و به اصطلاح دارای دید تونلی هستند، می‌توانند از سال تحصیلی آینده از کتاب های  درشت‌نویسی شده بزرگتر که برای آنها تهیه شده استفاده کنند. در پایان غفوریان یادآور شد تمامی والدینی که فرزند معلول دارند و فرزندانشان از سیستم نظام آموزشی تلفیقی استفاده می‌کنند، می‌توانند در صورت بروز مشکل در نحوه برخورد و تعامل فرزندشان با معلمان و مسئولان مدارس با شماره تلفن‌ 66971599 تماس گرفته و مکاتبات خود را از طریق تلفکس: 66971695 و آدرس ایمیل : est.amozesh@media.ir معاونت برنامه‌ریزی آموزشی و توانبخشی سازمان آموزش و پرورش استثنایی ارسال کنند تا در اسرع وقت به مشکلاتشان  رسیدگی شود.