به گزارش ایران سپید بسیاری نابینایی را قدم زدن در تاریکی محض میدانند . اما حقیقت این است که تعاریف مربوط به  اختلالات  نابینایی و کم بینایی   شامل طیفی است که از کمبینایی ملایم ، متوسط ، شدید و بسیار شدید تا نزدیک به نابینایی و نابینایی ادامه می یابد و شاید تعداد افراد در اوایل طیف خیلی بیشتر از نابینایان مطلق باشد. هرچند تکلیف مردم، پزشکان و مسئولان با نابینایان مطلق روشن است اما کمبینایی نیاز به توجه خاص دارد. این توجه آنقدر اهمیت دارد که در بسیاری از نقاط جهان برای آن رشته تخصصی دانشگاهی در نظر گرفته اند.  دکتر عباس ریاضی از جمله این متخصصان است. او دکترای بینایی سنجی خود را با گرایش کمبینایی low visionاز استرالیا گرفته و کلینیکهای کم بینایی در دانشگاه شهید بهشتی ،  علوم بهزیستی، هلال احمر،  درمانگاه پوستچی شیراز و بیمارستان بقیه ا را راه اندازی  کرده  است و هم اکنون در کلینیک کمبینایی این بیمارستان مشغول ارائه خدمت است.  دکتر ریاضی علاوه بر کار در کلینیک  کم بینایی بعنوان عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا.. الاعظم"عج" کار تدریس به دانشجویان پزشکی، پیراپزشکی و دستیاران  چشمپزشکی را برعهده دارد.

س: کمبینایی را چگونه تعریف میکنید؟ وقتی چشم در وضعیتی قرار میگیرد که نمیتوان بینایی را با عینک، لنز تماسی، جراحی و دارودرمانی افزایش داد، میگوییم فرد کمبیناست. سازمان بهداشت جهانیWHO انواع کمبینایی را با معیارهایی میسنجد و با عدد و رقم مشخص میکند. این به آن علت است که در برخی از نقاط دنیا مزایای اجتماعی و امکانات رفاهی خاصی به هر یک از طبقات کمبینایی تا نابینایی تعلق میگیرد. کاربرد دیگر این طبقه بندی، در تحقیقات است مثلا محققان میخواهند تأثیر دارویی را در عده ای آزمایش کنند تا بعد از مدتی ببینند بینایی تغییر کرده یا نه؟ دلیل دیگر پیگیری بیماری است و اینکه بیماری بهتر شده یا رو به وخامت است.کمبیناییدر هر کشور، به گونه ای طبقه بندی میشود و لزوما همه کشورها طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی را عملی نمیکنند. به نظر من ، شرایطی که آنها تعریف کرده اند برای نژاد و امکانات خودشان مناسب است. وقتی ما زیرساختهای آن کشورها را نداریم چگونه میتوانیم تعریف آنها را بپذیریم؟ در آمریکا، بینایی فردی که در طبقه نابینای قانونی میگنجد، 20 دویستم است این بینایی به اندازه ای است که فرد به راحتی در خیابان راح میرود و به ظاهر مشکلی ندارد و گاه کسی هم متوجه بینایی کم او نمیشود  اما در ایران اگر به این فرد نابینای قانونی بگوییم دیگران میگویند او که هیچ مشکلی ندارد چگونه به او نابینا میگویند؟ پس تعاریف باید متناسب با فرهنگ، حکومت، امکانات و زیرساختهای جامعه باشند.

س: وسایل کمک بینایی چه کاری برای فرد کمبینا انجام میدهند؟ با وسایل کمکی، مشکل بینایی برطرف نمیشود   بلکه با این وسایل می توان برخی از مشکلات ناشی از کم بینایی را برطرف کرد. مثلا  کسی از فاصله دور نمیتواند ساعت را بخواند ما  تلسکوپی جلوی چشم او میگیریم و او میتواند ساعت را ببیند. در اینجا چشم او خوب نشده است اما وضعیت به گونه ای برایش تغییر یافته که گویا در فاصله کمی تا ساعت قرار گرفته و میتواند عقربه های آن را ببیند. تلسکوپ تنها تصاویر دور را نزدیک آورده و کار دیگری انجام نداده است. به همین دلیل اگر بیمار کم بینا بجای تلسکوپ به ساعت به حد کافی  نزدیک شود می تواند آنرا بدون هیچ وسیله ای ببیند. در مورد بقیه وسایل کمک بینایی باید گفت که همگی از طریق بزرگنمایی به بیمار کمک میکنند.  

س: مرز کمبینایی و کسی که با عینک بینایی خود را اصلاح میکند،  کجاست؟ وسایل کمک بینایی تنها از طریق بزرگنمایی به فرد کمک میکنند چه اجسام در دور باشند چه در نزدیک. وسیله ای که برای دیدن دور به کار میرود تلسکوپ است و برای دیدن نزدیک هم مثلا از ذره بین استفاده میشود یا عینک با نمره بالا. در سالهای اخیر، عیوب انکساری تصحیح نشده را هم جزو عوامل کمبینایی به حساب آورده اند، یعنی کسی که چشمش نمره دارد ولی از عینک استفاده نمیکند. این تعاریف برای مردم کشورهای فقیری مصداق پیدا میکند که حتی نمیتوانند عینک تهیه کنند. مثل اینکه گفته شود آب مروارید علت کمبینایی و نابینایی است در حالیکه این مشکل به راحتی با جراحی برطرف میشود. کسی که بینایی خود را از دست میدهد در انجام کارهای روزمره خود ناتوان میشود  مثلا پیشتر میتوانسته بخواند اما حالا نمیتواند.  تا دیروز تلویزیون میدیده یا رانندگی میکرده  اما حالا نمیتواند. یعنی کم کم انجام کارهای روزمره با اختلال روبرو میشود. این فرد نیاز به توانبخشی دارد توانبخشی از طرق گوناگون انجام میشود. یک روش توانبخشی استفاده از وسایل کمک بینایی است. وسایل کمک بینایی وسایل اپتیکی یا دیجیتالی هستند مانند بهدید یا "سی سی تی وی" که ذره بینی دیجیتالی است و به مانیتور وصل میشود و مشکل بیمار را در بعضی از موارد برطرف میکند یا مثلا به بیماری که سلولهای محیطی شبکیه  چشمش سالم است و نمی تواند  روزنامه بخواند، عینک شماره  بالاتر میدهیم که با بزرگنمایی بیشتر، تصویر بر روی قسمتهای محیطی شبکیه می افتد و قابل دیدن میشود.

س: بزرگنمایی بالا، سرعت حرکت اجسام را هم بالاتر میبرد آیا این وسایل تنها برای دیدن اجسام ثابت به کار میروند؟ 90 درصد وسایل کمک بینایی برای خواندن ساخته شده اند و در جوامعی که مطالعه یک ضرورت روزانه است بیشتر به کار میروند. به این ترتیب وسایل کمک بینایی برای دانشآموزان، دانشجویان و کسانی که کار اداری انجام میدهند، کارایی بالایی دارد. وسایل توانبخشی دیگری که با آنها میتوان به افراد کمبینا کمک کرد فناوریهای کمکی نام دارد که در آنها مثلا از سیستم های صوتی و شنوایی کمک گرفته میشود. از این جمله میتوان به وسایل سخنگو اشاره کرد. GPS  که بر روی خودرو قرار میگیرد نیز یک فنآوری کمکی است. همین فنآوری میتواند روی تلفن همراه فرد نابینا یا کمبینا قرار گیرد به نام PGS . فرد آدرس مورد نظر خود را به تلفن همراه میدهد و از طریق شنیدن صدای تلفن همراه مقصد خود را  با راهنمایی که از طریق شنوایی حاصل میشود پیدا میکند. ساعت و وزنه گویا نیز از این دسته وسایل هستند. وسایل کمکی از طریق شنیدن و لمس کردن به فرد کمک میکنند. .روش دیگر توانبخشی افراد نابینا و کمبینا، تغییرات محیط است که به آن اصلاحات محیطی میگویند  در سایر نقاط دنیا، کاردرمان به خانه فرد نابینا و کمبینا میرود و شرایط فیزیکی خانه را بررسی میکند. مثلا میگوید پله باید برداشته شود روشنایی اتاق باید تغییر کند رنگ دیوار باید عوض شود و گروه دیگری برای انجام کار میآیند. اما تغییرات در بیرون از خانه برعهده دولتهاست مثلا پیاده روها باید استانداردی داشته باشند تا بعنوان مثال فرد بتواند متوجه رسیدن به چهارراه شود یا چراغ راهنما را سبز کند زیرا در برخی از کشورها این امکان وجود دارد که فرد کمبینا چراغ را برای عبور خود زودتر سبز کند یا ایستگاههای وسایل نقلیه به بریل مجهز شده اند اما در ایران میبینیم آجرهای زرد وسط پیاده رو هم که برای عبور این افراد طراحی شده اند کارایی چندانی ندارند چون کار بدون کارشناسی انجام شده است.

س: چه موقع به فرد میگویید کمبیناست تا بینایی خود را مدیریت کند؟ نیازی نیست به بیمار بگوییم کمبینا هستی مگر اینکه به دنبال دانستن این موضوع  باشد و بخواهد مدارکی تهیه کند.بیمار باید بپذیرد که درمانی برای او وجود ندارد و باید با همین وضعیت زندگی خود را ادامه دهد اگر بیمار به این مرحله نرسد نمیتوان کاری برایش انجام داد و او مدام به دنبال راههای درمانی است تلاش ما در کلینیک این است که بیمار به مرحله پذیرش برسد. ما میخواهیم بدانیم مشکل بیمار چیست. متاسفانه در حال حاضر، اغلب کلینیکهایی که ادعای توانبخشی کم بینایی دارند وسیله محورند و فقط دنبال این هستند  تا به بیمار، وسیله کمک بینایی بدهند؟ اما   روش صحیح   حل مشکل بیمار است چه بسا مشکلات او روحی روانی باشد.  چه بسا بدون هیچ وسیله کمک بینایی بتوان مشکل بیمار را با توصیه های مخصوص برطرف کرد و نیازی به هیچ وسیله ای نباشد.

س: معیار سازمان بهزیستی  برای تعیین کمبینایی چیست؟

این کار بر اساس پروتکل ICF  و   ICD 10  (مصوب در سازمان بهداشت جهانی) انجام میشود  و  بر طبق شرایط چشم فرد به او کد کم بینایی داده میشود  و درصد کم بینایی او تعیین میشود

س: میزان بینایی فرد چگونه سنجیده میشود؟ به دو طریق میتوان مقدار بینایی را تعیین کرد روش اول vision function است که در کلینیک با استفاده از چارت اسنلن ، جهت اشکال حرف e را از بیمار میپرسند و میزان بینایی را تعیین میکنند آنچه معیار سازمان بهداشت جهانی برای تقسیمبندی کمبینایی است نیز همین عدد و رقم میباشد که بر اساس حداکثر بینایی با حداکثر اصلاح تعیین میشود . یعنی وقتی بینایی با عینک، لنز تماسی، جراحی و لنز داخل چشمی اصلاح شده باشد البته بررسی بینایی  در چشم بهتر بعنوان مقیاس در نظر گرفته میشود. روش دیگر functional vision است که در آن دیدن یا ندیدن تابلو مهم نیست بلکه این مهم است که بیمار چه کارهایی را میتواند انجام دهد و چه کارهایی را نمیتواند. برای بررسی وضعیت بیمار  پرسشنامه های استانداردی وجود دارد بعنوان مثال آیا میتوانید ساعت خانه خود را بخوانید،  میتوانید آشپزی کنید یا بتنهایی به حمام بروید. برای هر سؤال هم پنج گزینه در نظر گرفته میشود.  مثلا بعضی وقتها میتوانم، اصلا نمیتوانم، به سختی میتوانم و .. متاسفانه در ایران پرسشنامه ای نداریم و از نمونه های خارجی استفاده میکنیم. روش دیگر این است که از فرد کم بینا بخواهیم تا یک کار مشخص را انجام دهد و زمان اندازه گیری میشود. و بر این اساس توانمندی فرد در انجام کارهای روزمره  بررسی میشود.متاسفانه در کشور ما فقط همان روش اول یعنی تابلو دید مورد استفاده قرار میگیرد.

س: کار بینایی سنج چیست؟

بینایی سنجی یکی از زیرشاخه های پزشکی است و دانشآموخته آن اجازه دارد عیوب انکساری چشم را بررسی کند و با عینک یا لنز تماسی آن را برطرف سازد . درمان تنبلی و انحراف تطابقی چشم با کمک عینک یا تمرینات ارتوپتیک از دیگر وظایف بینایی سنج است. بینایی سنج مجاز به تجویز دارو یا جراحی نیست اما در بعضی کشورها  بینایی سنج در مقاطع دکترا میتواند یکسری داروهای مشخص را تجویز کند . در کشورهایی که پزشک خانواده وجود دارد بیماری که با مشکل بینایی مراجعه میکند بایستی  اول به بینایی سنجی ارجاع داده شود و اگر بینایی سنج  تشخیص داد که  بیمار برای جراحی یا درمان نیاز به مداخله چشمپزشک دارد به چشمپزشک ارجاع داده میشود. درصد زیادی از بیماران، مشکل عیوب انکساری دارند که با مداخله بینایی سنج برطرف میشوند. در  ایران نیز اغلب چشمپزشکان بعد از معاینه، بیمار را برای تعیین نمره عینک نزد بینایی سنج میفرستند.

س: با توجه به اینکه نوع نیاز افراد کمبینا به وسایل کمکی متفاوت است، در کلینیک کمبینایی چه کاری برای فرد کمبینا انجام میشود؟ آیا وسایل کمک بینایی مشمول بیمه هستند؟ متاسفانه وسایل کمک بینایی تحت پوشش بیمه نیستند.  و ضمنا متخصص کم بینایی نیز به حد کافی وجود ندارد و اگر چه در  حال حاضر  امکان راه اندازی رشته ای تخصصی در زمینه کمبینایی وجود ندارد ما میتوانیم با برگزاری دوره های تخصصی، افرادی را برای این کار تربیت کنیم. در حال حاضر سازمان بهزیستی کار آموزش بینایی سنجهای خود را آغاز کرده است و دوره اول از بهمن سال گذشته با حضور سه نفر از بینایی سنجهای بهزیستی شهر تهران  شروع شده است.  من در کلینیک کمبینایی با روش حل مشکل کار میکنم اما دیگر بینایی سنجها  که در این زمینه فعالند، اغلب، وسیله محورند.  ما از بیمار میپرسیم در اثر ندیدن چه مشکلاتی در زندگی روزمره ات پیدا شده تا بتوانیم بگوییم چه راه حلی برای آن وجود دارد. مثلا شخصی که بیماری  آر پی   دارد  در شب و جاهای تاریک مشکل پیدا میکند. او میتواند از نور مصنوعی استفاده کند مثل یک چراغ قوه خیلی قوی. ما در مورد اینگونه بیماران اولویت اول را به مشکلات جاری میدهیم. ممکن است که برخی از این مشکلات با وسایل کمک بینایی بر طرف شوند و بسیاری دیگر نه.

س: برای کسی که در نور مشکل دارد، چه میتوان کرد؟ برای کسانی که مانند افراد مبتلا به آلبینیسم، در نور شدید  اذیت میشوند .  وسایلی به نام فیلتر وجود دارد که با رنگهای تیره ای به نام تینت پوشیده میشوند. اینها نوعی از عدسی هستند که نمره ندارند و اگر فرد نیاز داشته باشد میتوان آنها را هم نمره دار کرد. یا از عینکهای "ایمنی" گاگلز استفاده میشود که طوری روی چشم قرار میگیرند که نور از گوشه های عینک وارد چشم نمیشود. در محیطهای آفتابی و خانه میتوان از بیش از یک عینک استفاده کرد یا میتوان از کلاههای لبه دار استفاده کرد که جلوی نور را بگیرد. اغلب کسانی که در نور مشکل دارند با استفاده از عینکهای آفتابی تیره مشکلشان برطرف میشود

س: بزرگنمایی زیاد وسایل کمک بینایی ، حرکت اجسام را هم بسیار تندتر نشان میدهد بیمار چگونه میتواند با این مشکل روبرو شود؟ اغلب برای بینایی نزدیک بیمار از وسایل کمک بینایی استفاده میشود. در این صورت هر چه نمره عینک بالاتر رود یا  بزرگنمایی زیادتر شود مشکلات بیمار بیشتر میشود مثلا اگر به بیمار نمره30 مثبت تجویز کنیم برای دید واضح با این عینک ، متن باید در فاصله سه سانتیمتری نگه داشته شود تا در کانون عینک قرار گیرد.  اگر فاصله بیشتر شود مثلا 5   سانتیمتر؛ متن را تار میبیند یا تصویر از میدان بینایی او خارج میشود . به بیمار میگوییم با تمرینات مستمر ، میتوانید دشواریهای این کار را کاهش دهید یا به سراغ روش دیگری بروید. بیماری که در میدان دیدش اسکوتوم "لکه تار" دارد باید به او روشی را پیشنهاد کنیم که با حرکت سر و کج نگاه کردن اسکوتوم را از میدان بینایی خود بیرون کند. وسیله دیگر خطنما است که با آن تنها خطی که در وسط شیار قرار میگیرد دیده میشود و به این ترتیب خط گم نمیشود چون همیشه یک خط دیده میشود. در مواردی که بینایی خیلی کم است از بیمار میخواهیم از سی سی تی وی استفاده کند این سیستمی دیجیتال است و حسنش این است که بزرگنمایی بسیار متغیری دارد تضاد رنگ و روشنایی دارد میتوان آن را تنظیم کرد و کلمات را دانه دانه دید.  یک بیمار این وسیله را میپسندد و بیمار دیگر میگوید استفاده از آن سخت است. بهر حال استفاده از وسایل کمک بینایی راحت نیست و احتیاج به آموزش دارد. بدون آموزش لازم چه بسا این وسایل یک دردسر جدید برای بیمار ایجاد خواهد کرد. ما به دنبال راه حلهایی هستیم که بیمار آنها را بپذیرد به همین دلیل همه چیز را آزمایش میکنیم فردی میگوید من لیوان آب را در سفره نمیبینم. دستم به آن میخورد و لیوان می افتد راه حل این مشکل، استفاده از لیوانهای رنگی است که بهتر دیده میشوند. یا دیگری میپرسد متوجه نمیشوم تا کجای لیوان چای یا آب بریزم؛ امروزه وسیله ای ساخته اند که به لبه لیوان وصل میشود وقتی آب تا ارتفاع معینی میآید سوت میزند. مثالهای ازاین قبیل بسیار زیاد است.

س: چه وسایل گویایی وجود دارد؟ از جمله این وسایل، ساعت ، ترازو، فشار سنج ، قند خون سنج ، ماشین حساب ، تلفن ، و رنگ سنج گویا است. نرم افزارهای گویایی هم وجود دارند که متن "PDF” یا آنچه در “WORD” تایپ  شده را میخواند. این نرم افزارها، برای کسانی که کارهای مطالعاتی انجام میدهند ؛ مناسب هستند.

س: آیا امکان تقویت باقیمانده بینایی در کودکان، کمبینا وجود دارد؟ سیستم بینایی در بچه ها تا 12 سالگی کامل میشود اگر دید یک چشم طبیعی باشد اما دید چشم دیگر کم باشد در صورتی که این مشکل درمان نشود چشم تنبل میشود و اگر تنبلی چشم تا 12 سالگی درمان نشود دیگر نمیتوان کاری کرد.

در مدارس همین شهر کودکان کم بینایی را دیده ام که باقیمانده بینایی دارند و میتوان آن را به راحتی با وسایل کمک بینایی مناسب تقویت کرد حتی میتوان سبب شد این باقیمانده از بین نرود اما به این کودکان میگویند بینایی شما خوب نیست و استفاده از این وسایل فایده ای ندارد و بهتر است از خط بریل استفاده کنید.  این معضل تا آنجا پیش رفته که با کودکانی روبرو میشویم که بریل را با چشم میخوانند. من در تجربیات کلینیکی خود بارها شاهد بوده ام که برخی از کودکانی که در مدارس نابینایی تحصیل میکنند میگویند؛ بریل را با چشم میخوانند.  این برای من آزاردهنده است بچه ای که میتواند نقطه های کوچک برجسته و سفید رنگ بریل را با چشم ببیند آن هم در زمینه سفید  کاغذ، بینایی خوبی دارد . متاسفانه برداشت اشتباهی وجود دارد که به محض اینکه دید دور بچه ای مشکل پیدا میکند محکوم میشود به اینکه نمیبیند و باید از بریل استفاده کند. در حالیکه اکثر بچه هایی که دید دورشان کم است دید نزدیک نسبتا خوبی دارند و این بینایی، نادیده گرفته میشود ما میتوانیم با ذره بین یا سی سی تی وی بینایی نسبتا خوبی به آنها بدهیم. اگر از این بینایی استفاده نشود تنبلی چشم هم به آن افزوده میشود. گاه این بچه ها میگویند دکتر گفته از باقیمانده بیناییت استفاده نکن. این غلط است. 200 سال پیش به بیمار کم بینا، توصیه میکردند از باقیمانده بینایی خود استفاده نکند و آن را برای  وقتهای ضروری بگذارد.  متاسفانه در ایران هنوز این توصیه انجام میشود. والدین بچه های کمبینا میگویند در مدرسه معلمان نمیگذارند بچه ها با بینایی کار کنند میگویند بریل بهتر است. من به پدر و مادر این کودکان میگویم بچه شما میبیند و از نظر من میتواند کتاب عادی بخواند و اغلب با اجرای توصیه های تخصصی، ، بچه از مدرسه نابینایان وارد مدرسه عادی میشود.

س: استفاده از باقیمانده بینایی، سرعت پیشرفت بیماری  زمینه ای را هم کاهش میدهد؟ ما نمیگوییم چون قرار است بیماری شما پیشرفت کند با چشمتان کار نکنید ما میگوییم امروز امروز است بینایی وجود دارد و باید از آن استفاده کرد در چشمپزشکی امروزی، اتاقهای تاریکی وجود دارد و با فلشهای نورانی شدید سلولهای شبکیه بیمار را تحریک میکنند تا وادار به فعالیت شوند اما در ایران به مردم میگوییم از چشمتان استفاده نکنید. این بچه میخواهد 60- 70 سال آینده زندگی کند  بنابر این  اگر بتوانیم  بینایی او را اصلاح کنیم شاهکار کرده ایم نه اینکه بگوییم از چشمتان استفاده نکنید.  باید کاری کنیم که بینایی مختصر بچه حفظ و تقویت شود و از بین نرود زیرا بینایی تا 12 سالگی توسعه می یابد

س: یعنی با روشهایی که دارید میتوان باقیمانده بینایی را بیشتر کرد؟

بله خیلی بهتر میشود. ما بچه هایی داریم که والدینشان میگویند با انجام توصیه هایی که گرفته اند، حال و هوای فرزندشان عوض شده. این به دلیل آن است که کودک از بیناییش استفاده کرده  و به مدرسه عادی رفته است.

س: شما به بزرگسالانی که باقیمانده بینایی دارند چه توصیه ای دارید؟ باید تا جایی که میتوانند از باقیمانده بینایی خود استفاده کنند. ما به این افراد روشهایی را میآموزیم تا با تمرین بیشتر بینایی خود را تقویت کنند از جمله این روشها، نگاه غیر مرکزی است مثلا  کسی با گوشه چشمش اندکی بینایی دارد و میگوید وقتی میخواهم ببینم چشمم را کج میکنم این خیلی خوب است در حالیکه ممکن است دیگران بگویند چشمت را نچرخان ما میگوییم چشمت را بچرخان.

س: چگونه میتوانیم این نگاه و برداشت غلط را تغییر دهیم ؟ من با یاد گیری خط بریل مخالف نیستم اما  صدای ما را به گوش کسانی برسانید که بچه های کمبینا را مجبور میکنند با خط بریل کار کنند در حالیکه بینایی دارند وقتی بینایی هست نباید از بریل استفاده کرد  این اتفاق در آموزش و پرورش رخ داده است. متاسفانه کارشناسی درستی در آموزش و پرورش وجود ندارد. من خودم شاهد بوده ام که تعداد زیادی از کودکان مدارس استثنایی در همین شهر تهران دارای باقیمانده بینایی خیلی خوبی هستند اما به انها اجازه نمی دهند که با چشم کار کنند.  دیدن  و بینایی مثل همه کارها با تمرین به مهارت تبدیل میشود مثلا برای استفاده از روش نگاه غیر مرکزی، فرد باید دوره آموزشی بگذراند تا به او یاد داده شود که باید با چه زاویه ای چشمش را بچرخاند اگر فرد به صورت مداوم تمرینات را انجام دهد بعد از مدتی میگوید من چیزهایی را که نمیدیدم، میبینم. بنابراین لازم است که یک باز نگری جدی و اساسی در آموزش و پرورش در مورد کودکان کم بینا صورت گیرد. من هم آمادگی خود را برای همکاری در این زمینه اعلام میکنم.

"راضیه کباری"