اگرچه فضاهای سبز شهری فرصت‌هایی را برای اصلاح وضعیت شهروندان از قبیل بی‌تحرکی فزاینده، افزایش سطح استرس ذهنی در رابطه با زندگی شهری و شیوه‌های کار معاصر فراهم می‌آورند اما تحقق این امر برای شهروندان معلول در بسیاری از پارک‌ها و بوستان‌های شهری امری بسیار سخت و دشوار است و این در حالی است که اغلب این افراد مالیات پرداخت می‌کنند و دسترسی آسان به فضاهای سبز شهری از حقوق اولیه و ابتدایی آنان محسوب می‌شود.
موضوع مناسب‌سازی معابر عمومی و نقاط مختلف شهر برای تردد آسان گروه‌های توان‌یاب همواره یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی و مدیریت شهری محسوب می‌شود؛ شهروندانی که به دلایل مختلف ازجمله معلولیت، جانبازی، سالمندی و غیره برای انجام امور روزانه خود و حضور در سطح جامعه، نیاز به شرایط خاصی به ویژه برای عبور و مرور در معابر، فضاهای عمومی، حمل و نقل عمومی و غیره دارند.
مکان‌هایی مانند پارک‌ها و بوستان‌ها که یکی از نقاط کلیدی و دائمی برای استفاده شهروندان محسوب می‌شود و امکان استفاده آسان معلولان و سالمندان از این فضاها از الزامات اصول شهرسازی به شمار می‌رود، این درحالی است که موضوع مناسب‌سازی در برخی از بوستان‌های پایتخت کاملا محقق نشده، به گونه‌ای که اکنون بسیاری از توان‌یابان برای ورود، تردد یا استفاده از امکانات مختلف بوستان با دشواری و مشکل روبرو هستند.
طبق گزارش شهرداری تهران «مناسب‌سازی ۱۵۰ بوستان در دستور کار قرار دارد که تاکنون فقط ۸۸ بوستان به طور کامل مناسب‌سازی شده است. در مجموع دو هزار و ۳۰۰ بوستان در شهر تهران وجود دارد، که از این تعداد، حدود یک‌هزار مورد تا حدودی مناسب‌سازی شده‌اند اما پروژه مناسب‌سازی آنها کامل نیست. البته شرایط ورود افراد توان‌یاب و معلول به این هزار بوستان نیز فراهم شده اما مناسب‌سازی کامل در آنها رخ نداده است.»
این در حالی است که بر اساس طرح حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت مصوب سال ۹۶ شورای اسلامی شهر تهران، وظایف شهرداری‌ها در مناسب سازی معابر اعلام شده است؛ براین اساس، «شهرداری مکلف است در انجام پروژه‌های عمرانی و شهرسازی تمهیدات لازم را برای بهبود امکان حضور افراد دارای معلولیت در سطح شهر از جمله آماده‌سازی و مناسب‌سازی معابر عمومی، تفرجگاه‌ها، بوستان‌ها، فضاهای اجتماعی، فرهنگی و ورزشی، نصب نشانه‌ها و علائم فیزیکی لازم با اولویت میادین و معابر اصلی و نزدیک به تقاطع‌ها، تجهیز چراغ‌های راهنمایی معابر به علائم صوتی و نیز برجسته کردن سطح پیاده‌روهای نزدیک به تقاطع‌ها برای استفاده نابینایان و انجام تمهیدات لازم در توقفگاه‌های عمومی با هدف در نظر گرفتن محل‌های ویژه برای توقف وسایل نقلیه افراد دارای معلولیت پیش‌بینی نماید.»
کمتر از ۵ درصد پارک‌های تهران تجهیزات مناسب ورزش معلولان دارند
«سیدصلاح الدین فاطمی نژاد» مدیر کل حقوقی سازمان بهزیستی کشور در همین زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: مناسب‌سازی محیط پارک‌ها و بوستان‌های شهری سالهاست که مورد غفلت قرار گرفته و این در حالی است که قانون جامع حمایت از حقوق معلولان در کشور دولت موظف است زمینه‌های لازم را برای تامین حقوق معلولان، فراهم و حمایتهای لازم را از آنها به عمل آورد. همچنین در ماده دوم این قانون آمده است که تمامی وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات، شرکت‌های دولتی، نهادهای‌عمومی و انقلابی موظف هستند در طراحی، تولید، احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی، معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل کند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم شود.
دسترسی معلولان به تفرجگاه‌های شهر آنچنان سخت و دشوار شده است که نه خودشان و نه خانواده‌هایشان تمایلی و رغبتی برای رفتن به پارک‌ها و بوستان‌های شهری را ندارند.
وی می‌افزاید: البته برخی از شهرداری‌ها، پارک‌ها و بوستان‌های شهری را را برای افراد معلول مناسب‌سازی کرده‌اند و در سال های اخیر شرایط بهتر شده به گونه‌ای که وسایل ورزشی برخی از بوستان‌های تهران به طور ویژه برای معلولان تعبیه شده و حتی با ویلچر حرکت‌های ورزشی انجام دهند، اما با این همه، آن چه که اکنون در شهر تهران وجود دارد قطعا ناکافی است.
وی می‌گوید: طرح حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت شورای اسلامی شهر تهران توسط شهرداری پایتخت کاملا اجرایی نشده است به گونه‌ای که کمتر از۵ درصد پارک‌های تهران تجهیزات مناسب‌سازی برای ورزش معلولان دارند. تجهیزات ویژه معلولان در تعداد محدودی از پارک‌های تهران تعیبه شده است و هنوز هم یک معلول برای بیرون رفتن از درب خانه تا پارک با چندین مانع مواجه می‌شود.
مدیر کل حقوقی سازمان بهزیستی کشور اظهار می‌دارد: آب‌خوری و دستشویی مناسب‌سازی شده برای معلولان در پارک‌ها و بوستان‌های شهری وجود ندارد؛ فقط یک دسترسی عبوری را برداشته‌اند تا معلولان با ویلچر رفت و آمد کنند. توالت فرنگی و شیرآلات ویژه معلولان بسیار محدود بوده و زیر۳ درصد است و این در حالی است که در تمام دنیا، شهرداری‌ها به رفع نیازهای اولیه معلولان توجه ویژه می‌کنند و دسترسی آسان به تجیهزات بهداشتی را برای آنان فراهم می‌سازند.
وی می‌افزاید: متاسفانه آمار میزان دسترسی معلولان به پارک‌ها در مقایسه با سایر کشورهای توسعه یافته بسیار پایین است و باید مشکلات آنها در این زمینه رفع شود.
فاطمی‌نژاد خاطرنشان می‌سازد: اکنون دسترسی معلولان به تفرجگاه‌های شهر آنچنان سخت و دشوار است که نه خود و نه خانواده‌هایشان تمایل و رغبتی برای رفتن به بوستان‌های شهری را ندارند؛ به نظر می‌رسد مسئولان شهری هنوز هم باور ندارند که دسترسی آسان معلولان به امکانات شهری از حقوق اولیه آنان است و شهرداری‌ها به عنوان متولی فضاهای سبز شهری باید پاسخگو و مسئولیت‌پذیر باشند. معتقدم اگر این روند تداوم یابد، افسردگی معلولان بیشتر خواهد شد و سازمان بهزیستی کشور همیشه از شهرداری‌ها مطالبه افزایش تسهیلات را داشته است.
احساس غربت معلولان در بین شهروندان
«غلامرضا اقدم» شهروند ۴۸ ساله جانباز و مبتلا به بیماری ام‌اس، در همین زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: پارک‌ها و بوستان‌ها در این شهر پر از دود و دم و شلوغ به منزله پناهگاهی برای تمدد اعصاب محسوب می‌شود و بر همین اساس وجود چنین اماکنی برای تمامی شهروندان، غنیمتی ارزشمند است و به طور حتم برای معلولان و توان‌یابان ضرورت وجودی چنین تفرجگاه‌هایی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
در مدیریت‌های شهری و تصمیم‌گیری‌های کلان آنچنان که لازم است به توان‌یابان بهایی داده نمی‌شود و علاوه بر این امر فرهنگ‌سازی مناسبی هم در این راستا صورت نگرفته تا سایر شهروندان از تسهیلات محدود ویژه معلولان استفاده نکنند.وی می‌افزاید: متاسفانه در مدیریت‌های شهری و تصمیم‌گیری‌های کلان آنچنان که لازم است به توان‌یابان بهایی داده نمی‌شود و این در حالی است که معلولان و جانبازان هم فرزندان همین آب و خاک هستند و در راستای دفاع از این سرزمین که حتی یک وجبش هم به دست دشمنان نیفتد از جان و مال خود گذشته‌اند.
این جانباز دوران دفاع مقدس خاطرنشان می‌سازد: هر چند که هیچ منتی برای دفاع از کیان و ناموس وطن بر سر کسی نداریم، اما انتظار حداقلی این است که ملزومات اولیه برای رفاه و آسایش رزمندگان و به ویژه جانبازان هشت سال جنگ تحمیلی در زندگی‌های شهری لحاظ شود؛ آن گونه که در کشورهای غربی به سربازان آسیب‌دیده در جنگ، تمامی تسهیلات لازم برای زندگی عادی مهیا می‌شود.
وی با انتقاد از شرایط کنونی فضاهای سبز می‌افزاید: اغلب پارک‌ها و بوستان‌ها برای معلولان مناسب‌سازی نشده و علاوه بر این امر فرهنگ‌سازی مناسبی هم در این راستا صورت نگرفته تا سایر شهروندان آگاهی یابند که نباید از تسهیلات محدود ویژه معلولان در این فضاها استفاده کنند.
اقدم یادآور می‌شود: جامعه اگر نگوییم دچار یاس و افسردگی است؛ قطعا آکنده از شادی و سرور و زنده دلی هم نیست و در این میان شهروندان معلول بیشتر از دیگران نیازمند فضاهایی مثبت و پرانرژی هستند، بنابراین وجود پارک‌های پٌردرخت با رنگ‌های شاد درکنار ابزار و امکانات و تسهیلات ویژه آنها و حتی برای درمان بیماری‌هایشان و رهایی از افسردگی و ناامیدی بسیار مهم است.
فضای مجازی پناهگاه معلولان
«دکتر عبدالرضا ادهمی» جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه که سال‌ها در حوزه‌های آسیب‌شناسی معضلات اجتماعی جامعه پژوهش‌های مختلفی انجام داده است دراین باره در گفت‌وگو با ایرنا می‌گوید: طبیعی است که معلولان هم حق بهره‌مندی از فضاهای سبز شهری را همانند سایر شهروندان دارند و بر همین اساس هم بایستی شهرداری‌ها تمهیدات خاصی برای ایجاد مکان‌هایی مختص آنان در نظر بگیرند تا آنان نیز همانند بقیه افراد بتوانند از فضاهای شهری لذت برده و با شهروندان دیگر ارتباط داشته باشند.
دوری‌گزینی، خلوت‌نشینی و گوشه‌گیری از جمله ثمرات نامناسب بودن پارک‌ها و بوستان‌ها برای معلولان است.
وی معتقد است؛«هنگامی که معلولان نتوانند وارد چنین فضاهایی شوند، دچار یاس و ناامیدی می‌روند و همین امر سبب دوری‌گزینی، خلوت‌نشینی و گوشه‌گیری آنان می‌شود و شاید هم به سایر مکان‌هایی روند که هیچ لذتی از آن نمی‌برند.»
ادهمی می‌افزاید: معلولان به سبب مناسب‌سازی نکردن پارک‌ها و فضاهای سبز شهری مجبور هستند یا خانه‌نشین شوند و یا در خیابان‌های شلوغ به دشواری تردد کنند که در آنجا هم دیگر تمدد اعصابی صورت نمی‌گیرد و به همین علت در نبود فضاهای دارای امکانات شهری معلولان به ناچار عزلت‌نشین شده و به فضای مجازی پناه می‌برند.
طبق داده‌های سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران، تا پایان سال گذشته ۲ هزار و ۳۰۰ بوستان به مساحت کل ۶ هزار و ۲ هکتار در پایتخت سرشماری شده و سرانه کل فضای سبز شهروندان تهرانی ۴۸/۱۶ متر مربع بوده که از این میزان، شهروندان منطقه ۱۱ با داشتن ۲۹ بوستان و ۶۰۹ هزار و ۴۵۱ متر مربع، از کمترین فضای سبز و منطقه ۴ با برخورداری از ۲۶۰ بوستان به مساحت ۱۴ میلیون و ۲۳۵ هزار و ۵۳۱ مترمربع، از بیشترین میزان فضای سبز در مناطق ۲۲ گانه تهران برخوردار هستند.
