به گزارش ایران سپید در انجمن توان یاب خدماتی چون  فیزیوتراپی، گفتار درمانی، کاردرمانی، نورو تراپی، مشاوره و مددکاری به خانواده ها و کودکان معلول ارائه می شود. اولین سخنران این وبینار دکتر مروئه وامقی روانشناس و پژوهشگر علوم اجتماعی بود که به بیان شرایط کودکان دنیا  در شرایط اپیدمی کرونا پرداخت. وامقی گفت: روایت غالب ابتلای کودکان به کرونا این است که کودکان در قیاس با بزرگسالان کمتر مبتلا می شوند این تا حد زیادی صحت دارد. طبق آمار در چین و امریکا نسبت بستری کودکان به بزرگسالان بین ده تا بیست برابر کمتر بوده است این نسبت در مقایسه با میانسالان بوده است و اگر بخواهیم این نسبت را با کهنسالان داشته باشیم کودکان چندین برابر کمتر از این میزان با بیماری درگیر شده اند. اما نکته اینجاست که وضعیت کودکان در همه دنیا یکسان نیست و میزان ابتلا به کرونا و پیامدهای آن در بین کودکان کشورهای گوناگون، متفاوت است و باید دید کودک در کدام کشور و در چه شرایطی زندگی می کند و شرایط زندگیش تا چه حد آسیب پذیر است. اینگونه است که می بینیم درصد ابتلای در کشوری مثل اسپانیا کمتر از یک درصد و در کشوری دیگر 23 درصد مبتلایان کودک بوده اند.پس  شرایط اجتماعی و اقتصادی تعیین کننده میزان آسیب پذیری کودکان است. مسئله دوم در این زمینه این است که تنها رابطه کودک و کرونا، ابتلا به بیماری نیست بلکه کودکان نسبت به پیامدهای همه گیری آسیب پذیری بالایی دارند و اقدامات کنترلی بیماری به طور غیر مستقیم تاثیراتی جدی تر و دراز مدت تر بر کودکان خواهد داشت که گاه این تاثیرات تا سالها ادامه می یابد

مهمترین پیامد همه گیری کرونا، تاثیر آن بر وضعیت اقتصادی جوامع بوده است بسیاری از مشاغل تعطیل شده اند یا با فعالیت حداقلی کار خود را ادامه داده اند. در مشاغلی که به گرفتن ارتباط نیاز بوده است سیاست دولت برای کنترل همه گیری منجر به تعطیلی وسیع این مشاغل شده که این تعطیلیها عامل مهمی برای کاهش درآمد خانوارها شده است به ویژه خانوارهایی که تا قبل از کرونا امکان پس انداز کردن نداشته اند اکنون آسیب پذیرتر شده اند و در همه دنیا کشورهای فقیرتر بیش از بقیه نسبت به پیامدهای کرونا آسیب پذیری نشان داده اند و این وضعیت بر کودکان این خانوارها تاثیر گذاشته است. از مهمترین راهکارهای مقابله با شرایط کرونایی، آموزش آن لاین بوده که کاهش درآمد و فقری که از گذشته بوده است دسترسی بسیاری از کودکان را به این آموزشها مختل کرده. در بحث دسترسی به امکانات درمانی، بهداشتی و تغذیه ای نیز زندگی کودکان تحت تاثیر قرار گرفته وتا مدتها بعد از کرونا این وضعیت ادامه خواهد یافت.  به طور کلی می توان گفت:  پیامدهای کرونا طولانی تر از دوره همه گیری آن خواهد بود.

در این دوران کاهش دسترسی کودکان به مراقبتهای بهداشتی را در خانواده های کم درآمد خواهیم داشتخانواده های کم درآمد . یکی از اولین هزینه هایی که به دنبال کاهش درامد حذف می کنند هزینه های درمانی است که این کاستن هزینه ها گاه به ضروریترین هزینه ها مثل واکسیناسیون هم گسترش می یابد در همه جهان ارائه خدمات بهداشتی با مشکل روبرو شده است. گفته می شود در آینده این شرایط 8/9 تا 44 درصد مرک و میر کودکان را رقم خواهد زد. مشکلات زمینه ای خانواده های کم درآمد مثل ، ابتلای به بیماریها، چاقی، سوء تغذیه، نبود سلامت روان نیز بر مشکلات می افزایند.  در حاشیه شهرها نیز دسترسی به امکانات بهداشتی مثل آب بهداشتی و جمع آوری زباله کم است همچنین دسترسی به امکانات ضدعفونی و شستشو برای جلوگیری از ابتلا در خانواده های کم درآمد، کمتر است.

حوزه بعدی که از پیامدهای کرونا آسیب می بیند آموزش کودکان است.  در 188 کشور مدارس تعطیل شده اند و 90درصد با اختلال آموزش روبرو شده اند و آموزشها از راه دور انجام می شود.

در جهان یک سوم کودکان از هر گونه امکانات دیجیتالی محروم هستند و در این میان دخترها باز دسترسی کمتری دارند. در حاشیه های شهرها و روستاها حتی تلویزیون هم کمتر است در این میان کودکان معلول به دلیل آسیب جسمی و ماهیت کم توانی خود امکان استفاده از ابزارهای الکترونیکی را ندارند و از آموزشها محروم مانده اند. اولین نتیجه و پیامد این شرایط نیز خروج از تحصیل کودکان است که می تواند تداوم داشته باشد. این امکان در مورد کودکان کار و معلول با احتمال بیشتری روی خواهد داد. یک پیامد دیگر این شرایط، ازدواج زودرس دختران خواهد بود. در مدارس نیز گاه جز بحث آموزشی یک وعده اصلی غذایی برخی کودکان تامین می شد که اکنون به خطر افتاده است برخی از مراقبتهای بهداشتی هم در مدرسه انجام می شد بعلاوه در مدارس حمایتهایی که از کودکان می شد متوقف شده  است در مدرسه  کودک برای ساعاتی از خانه خارج می شد و با هم سن و سالان خود می گذرانند قطع این حمایتها صدمه زننده است.

بعلاوه ایمنی کودکان با مشکل روبرو شده است. گزارشها افزایش خشونت و غفلت نسبت به کودکان را نشان می دهد. و از هر 8 تا 10 کودک یکی گزارش خشونت در خانه را داده است . فضای خانه ها کوچک است و افراد خانواده مجبورند ساعات بیشتری را با هم بگذرانند . در خانواده های کم درآمد اضطراب و استرس بیشتر شده است و خدمات پشتیبانی دچار افت شده است این شرایط پیامدهای جدی بر کودکان داشته است.  خشونت بزرگسالان نسبت به هم در خانه نیز در دنیا افزایش یافته و خدمات مراقبتی از زنان دچار خشونت کمتر شده بعلاوه استفاده کودکان از فضای مجازی سبب سوء استفاده از آنها در فضای مجازی شده است و توانایی کنترل محتواها در فضای مجازی کمتر شده استکمی درآمد  خانواده می تواند باعث شود کودکان برای داشتن درآمد به کار بپردازند حتی شرایط کاری نامناسبتر شده است.

کنترل پیامدهای کرونا بر کودکان قابل پیشگیری است اگر قبل از تشدید مسئله به آن توجه شود بعلاوه کشورها باید به نابرابری کودکان و شرایط زندگی بهتر بعد از کرونا توجه کنند و باید سازمانهای حمایتگر به این سمت بروند که کودکان مختلف به درجات مختلفی آسیب می بینند و نیاز به حمایتهای خاصی دارند

سخنران دوم وبینار کرونا و کودک معلول، دل آرام نبوی، مدیرعامل انجمن توان یاب  بود که به بررسی خشونت در دوران کرونا بر کودکان پرداخت. او گفت: بر اساس گزارشهایی که از تغییر رفتار کودکان ب ما رسیده به خشونت خانگی رسیدیم و احساس نیاز کردیم که جامعه درمانگران را نسبت به این مقوله آگاه کنیم و شیوه مدیریت ارتباط درمانگر با کودک را ارائه کنیم. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، خشونت سو رفتار جسمی، عاطفی ، آزار جنسی و اعمال  رفتار غفلت گرانه و استسمار جسمی و بهره کشی است که به روند رشد کودک آسیب می زند.

خشونت عامل ژنتیک  و محیطی دارد. در عوامل محیطی نقش عوامل اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی پر رنگ تر است

خشونت خانگی : در محیط خصوصی خانه اتفاق می افتد که با اعمال زور و اجبار جسمی و جنسی و روانی و رفتار خشونت آمیز همراه است که به چهار نوع تقسیم می شود: خشونت جسمی ،جنسی ،عاطفی و غفلت و بی توجهی.

در خشونت خانگی جسمی در کودکان، جسم کودک آزار می بیند گاه این خشونت به نیت کنترل بیش از حد کودک و تنبیه بدنی و به نیت آسیب و تهدید کودک صورت می گیرد. حال این سوال مطرح می شود که  آیا یک پس گردنی ساده خشونت به حساب می آید یا نه؟ در این زمینه اختلاف نظر زیاد است اما به طور کلی اگر این پس گردنی، باعث ایجاد ترس در کودک شد خشونت آمیز بوده است. 

خشونت آزار جنسیکودک، وقتی است که کودک به سن بزرگسالی نرسیده و نسبت به رابطه جنسی آگاهی ندارد و با این شرایط وارد یا وادار به این رابطه می شود.

سومین خشونت در اثر بی توجهی و غفلت است که در اشکال مختلفی بروز می یابد. مشخص ترین آن نیز بی توجهی به خوراک، پوشاک و بهداشت و ارجاع به مراکز سلامت است یا اینکه وقتی کودک رها می شود و در اثر بی توجهی به وسایل خطر زا نزدیک می شود مثل برق گرفتگی. یا غفلت هیجانی  که پدر و مادر در حضور کودک درگیر می شوند و کودک دچار اضطراب می شود.یا غفلت در تعلیم و تربیت کودک که می بینیم کودک رشد متعادل دارد ولی در شش سالگی در سنجش برای ورود به مدرسه رد می شود که این نشان از غفلت والدین نسبت به رشد او دارد.این نوع از غفلت  را در کودکان معلول زیاد می بینیم و خانواده ها اینقدر درگیر مسائل توانبخشی این کودکان می شوند که از مسائل دیگر او غافل می شوند.

.خشونت روانی یا عاطفیهم داریم که می تواند به صورت مستقل اعمال شود یا عقبه انواع خشونت دیگر باشد رفتارهایی که باعث می شود کودک در طولانی مدت احساس ناکارآمدی روانی پیدا کند مثل شوخی های مکرر و بی ارزش کردن کودک و انتظارات نامناسب از کودک داشتن . گاه مادر و پدر دعوای فیزیکی می کنند  و هنگام دعوا از کودک می خواهند از یکی طرفداری کند و به دیگری بی احترامی کند که این خواسته ها کودک را در فشار قرار می دهد

پیشگیری از این رفتارها در سه سطح ممکن است. در سطح جامعه با وضع قوانین جدید و پیاده سازی آنها و کارآمدتر کردن قوانین قبلی. مثل برابری کودک معلول و سالم و اصلاح محیطهای نا امن و ارائه خدمات به افراد تحت خشونت

پیشگیری در سطح خانواده و فرد هم شامل حمایت ، آموزش مهارتهای زندگی به ویژه کنترل خشم و مهارتهای زندگی به کودک

انجمن توان یاب آمار خشونت را در چند ماه اخیر تحت بررسی قرار داده که بر اساس آن در هفتاد درصد اقشار مراجعه کننده پدرها شغل روزمزدی داشته اند که تحت تاثیر قرنطینه دوران کرونا و حضور مداوم پدر در خانه و کاهش سطح اقتصادی خانواده سبب افزایش خشونت پدر نسبت به همسر و کودکشده است. 

در ده درصد موارد نیز پدر کارمند بوده و فشار اقتصادی کمتر بوده است که شاهد افزایش خشونت مادر بوده ایم که در اثر استرس بیشتر بوده است.

در 20 درصد از خانواده ها هم شغل پدر آزاد بوده است که فشار اقتصادی کمتر از گروه اول بوده ولی باز شاهد خشونت آن هم بیشتر از سمت پدر بوده ایم.

از اینرو درمانگران وظیفه دارند در مصاحبه های اولیه خود با کودکان دقیقتر وارد شوند و جنبه های بیشتری از زندگی را جویا شوند  و بعلاوه به رفتارهای ناخودآگاه کودک توجه بیشتری کنند  مثل صحبت و سکوت بیش از حد کودک و اگر مورد خطرزایی دیدند  ریشه های آن را پیدا کنند.

همچنین درمانگر حیطه کودک باید مهارتهای زندگی را خود آموزش دیده باشد تا آن را در عمل پیاده کند و همچنین مهارت کنترل استرس را به صورت غیر مستقیم به کودک بیاموزد...

در ادامه وبینار محمد کمالی، عضو هیئت علمی دانشگاه ایران بحث را با مداخلات توانبخشی در دوران کرونا پی گرفت. او گفت: با شروع همه گیری کرونابه ویژه در بخش توانبخشی ، با وضعیت نابسامانی مواجه شدیم از جمله شاهد توقف مداخلات توانبخشی بودیم که از اسفند ماه اتفاق افتاد همچنین تعطیلی مراکز توانبخشی به دلیل ارتباط نزدیک با مراجعین که این توقف دو تا چهار ماه طول کشید و بعدها قرار شد با رعایت پروتکلها این مراکز باز شوند که باز هم به دلیل رعایت نشدن این پروتکلها بعضی از این مراکز مجددا تعطیل شدند.

در وزارت بهداشت و آموزش و پرورش استثنایی پروتکلهای بهداشتی برای باز شدن مراکز خدماتی تدوین شد و نحوه ارائه خدمات مشخص شد مثلا قرار شد به ده درصد مددجویان خدمات داده شود یا در مورد نوبت دهی و فاصله گذاری ملاکهایی در نظر گرفته شد. یکی از پیشنهادها  هم ارائه خدمات آن لاین و از راه دور بود. والدین کودکان معلول نسبت به حضور در بیرون از خانه نگرانی داشتند و این امر سبب شد مراجعه به مراکز توانبخشی کاهش یابد و شاهد پس رفت درمانی در این کودکان بودیم. علیرغم تعیین پروتکلهای بهداشتی، این موارد از سوی برخی از مددجویان رعایت نمی شد. در بیشتر گروهها در توانبخشی نیاز به لمس و فاصله کم بین درمانگر و درمانجو وجود دارد. همچنین استفاده از ماسک رابطه موثر در گفتاردرمانی را تحت تاثیر قرار داد. در این روزها ما شاهد افزایش بدرفتاری و کاهش همکاری و اضطراب کودکان بودیم که به دلیل عدم بیرون رفتن و در خانه ماندن افراد بود. همچنین با شروع بحث خدمات آن لاین با مشکل بیمه افراد از سوی بهزیستی روبرو شدیم.

دکتر کمالی افزود: درمان آن لاین و توانبخشی غیر حضوری یک برنامه جوان است و مسیر آزمایش و خطا را طی می کندگاه در ارتباط آن لاین نمی توانیم با خانواده ارتباط موثری بگیریم مسئله فقر و ناتوانی خانواده در تامین هزینه توانبخشی و ارتباط آن لاین مهم است. و به طور کلی در بحث فقر و افزایش خشونت  خانواده های دارای کودک معلول مشکلات بیشتری دارند. گاه تا سه برابر خشونت بیشتری نسبت به کودکان معلول می بینیم. نگرشهای منفی به شدت وجود دارد کودک نمی تواند به مدرسه برود سطح آگاهی خانواده پایین است بعلاوه همه اینها دسترسی به تب لت و تلفنهای هوشمند در این خانواده ها کم است و همچنین سرعت اینترنت در جلسات توانبخشی اختلال ایجاد می کند. البته کرونا فرصتهایی هم در حوزه توانبخشی فراهم کرده است از جمله امکان استفاده بیشتر از فضای مجازی، علاقمندی درمانگران به حضور در فضای مجازی و ارائه  مباحث تخصصی در این بستر.

در این دوره شیوه نامه توانبخشی از راه دور تدوین شد که در برخی از استانها اجرا شده مثل گیلان که بسته های آموزشی به درب منازل فرستاده می شود. در توانبخشی مبتنی بر جامعه هم معتقد هستیم که هفتاد درصد خدمات توانبخشی باید در خانواده اجرا شود که اکنون فرصت برای اجرای این کار فراهم شده است.

پیشنهاد  من این است که پروتکلهای یکسانی در رشته های مختلف توانبخشی ایجاد شود هرچند تنوع در این پروتکلها گاه خوب است اما اگر یکسان سازی نشود خانواده ها دچار تزلزل می شوند نکته مهم دیگر بازنگری در دانشگاه ها برای آموزشهای دانشجویان است تا بتوانند کارآموزیها را به اتمام برسانند همچنین نیاز به گسترش بسترهای فضای مجازی داریم.

آخرین سخنران این وبینار دکتر شیوا دولت آبادی، روانشناس و فعال حقوق کودک بود که در مورد حقوق کودکان معلول صحبت کرد

او سخنان خود را اینگونه شروع کرد که چه کنیم که حق یکبار زندگی شایسته به همه کودکان داده شود. حقی که تحت تاثیر شرایط متغیر جهانی در همه جا یکسان نیست و به خاطر شرایط به وجود آمده حق رشد مناسب کودکان تضییع می شود.

ایران نیز به پیمان جهانی حقوق کودک پیوسته است من از حقوق کودک که در این پیمان نامه آمده صحبت می کنم بچه ها چقدر از امکانات بهداشتی و پزشکی و توانبخشی برخوردار هستند از پایینترین نیازهای بشر برای بقا و رشد و تبدیل شدن به یک انسان .

در ماده 23 این پیمان نامه، حقوق کودکان معلول طرح می شود. معلولیت که باشد دسترسی سخت تر است اما ما چطور باید این زندگی تغییر یافته را به زندگی طبیعی نزدیک کنیم. انسان نیاز به ارتباط و احساس امنیت و پشتیبانی و حمایت دارد. کرونا احساس ایمنی را از ما گرفته نگرانی از ابتلا به بیماری، از دست دادن انسانها، نگرانی از اینکه تا چه زمانی با این شرایط زندگی خواهیم کرد، شرایط را دشوار ساخته است.

کودکان در شرایط بسیار متفاوتی از نظر ذهنی و عاطفی رشد می کنند وقتی بزرگسالان از اینکه آلوده باشند، از دیدن و ارتباط با دیگران نگران هستند مرتب مواظبند از دیگران فاصله بگیرند ، ماسک بزنند و در خیابان دست هایشان را بشویند باید توجه داشته باشند که آنها تجربیات دیگری هم دارند ولی ذهن بچه ها الان در این شرایط شکل می گیرد و در سنین رشد تحت تاثیر نگرانی و رفتار والدین هستند در سالهایی طلایی که ذهن و طرحوارهایی که با آنها می خواهند دنیا را بشناسند در حال شکلگیری هستند

بنابر این باید آگاه باشیم بچه ها نیاز به احساس امنیت دارند حتی اگر خود مام امن نیستیم به آنها امنیت را انتقال دهیم بگوییم ما در این شرایط این راه حلها را داریم مثلا اگر این کار را انجام دهیم در امان هستیم، یا ما  با هم هستیم، یا شرایط بهتر خواهد شد.

 اگر رفتارهای ما شایسته نباشد کودکان این احساس نا امنی را با خود خواهند داشت و خواهند برد و آسیب عمیق عاطفی می بینند باید سعی کنیم کودکان با سلامت روان بیشتری رشد کنند تا ساختار عاطفی سالمی پیدا کنند والدین و مربیان که حامیان کودکان هستند باید بیش از پیش فداکاری کنند چون کودکان حق دارند در شرایط سالم عاطفی زندگی کنند ارتباط با طبیعت بسیار مهم است با رعایت پروتکلها می توان این ارتباط را حفظ کرد، با ارتباط با هنر و موسیقی و ادبیات می توانیم یک زندگی شبیه زندگی عادی قبلی برای کودکان ایجاد کنیم.

بچه ها و نوجوانان تجارب قبلی و شرایط سخت ما را ندارند و شرایط این روزها را درونی می کنند حق آنها را تضییع نکنیم و در حد توان زندگی را برای آنها شبیه به زندگی طبیعی کنیم

در پایان این وبینار در پاسخ به والدینی که در مورد روش مقابله با اضطراب خود در این دوران سوال داشتند شماره 66901010 جهت مشاوره رایگان ارائه شد.