به گزارش ایران سپید کودک شادی را در آگاهی از هویت و در توانایی بیان کردن به دست می آورد. کودکان از اینکه از بزرگسالان بخواهند یک قصه یا بازی را مجدداً تعریف یا تکرار کنند، خسته نمی شوند تا زمانی که انرژی آنها کاملاً تمام شود و توان ادامه کار را نداشته باشند. چنانچه برای یک کودک داستان قشنگی تعریف کنید، او به جای اینکه علاقمند به شنیدن داستان جدید باشد، ترجیح میدهد برای چندمین بار داستان قبلی را بشنود. تجربه دوباره یک کار به خودی خود و به وضوح منبع لذت است. بازی وسیله طبیعی کودک برای بیان خودش است و فرصتی است که به کودک داده می شود تا احساسات و مسائل خودش را از طریق بازی بیان کند. در سن 3 تا 6 سال باز کودک وارد مرحله جدیدی می شود؛ یعنی دنیایش را با دیگران قسمت می کند. بازی در دوران کودکی یک کار کاملاً جدی است. در طول بازی کودک مرتباً مهارتهای خود را برای برخورد با محیط اطرافش به کار می گیرد. بازیها را به 3 گروه طبقه بندی کرده اند. 1- بازیهای مربوط به آمادگی جسمی کودک که اعتماد به نفس او را افزایش می دهد که به محیط طبیعی کودک بستگی دارد. 2- بازیهای استراتژیک که در آن، کودک روابط اجتماعی را یاد می گیرد که به فرهنگ و سیستمهای اجتماعیی که کودک در آن است بستگی دارد. 3- بازیهای تصادفی که در آن مسئولیت و کسب موفقیت را یاد می گیرد که به تخیلات و تعامل با ماورای طبیعی مربوط است. در بازی کردن با کودک حتماً شخصیت و خلق و خوی کودک را در نظر بگیرید. کودکی که آرام است، نباید با او بازیهای شلوغ و هیجانی انجام داد و بالعکس. کودکی که متفکر است، بازیهای فکری و معمایی را بیشتر دوست دارد تا کودکی که بیش فعال است. هدف اصلی از بازی لذت بردن است و اگر شما بخواهید در بازی با او حتماً چیزی را واضح به او آموزش دهید، کودک با شما همراهی نخواهد کرد؛ بلکه یادگیری در دل بازی قرار دارد. هدف از یادگیری را شما می دانید و بهتر است در بازی با کودکتان فقط یک همبازی باشید، نه یک معلم یا مادر یا... انگیزش یا کمکهای به موقع، یعنی کمک به رشد تمام قسمتهای جسمی و ذهنی کودک از طریق ایجاد فرصتهایی برای تجربه کردن، کشف کردن و بازی با اشیا. اگر کودک خود را به استفاده از حس لامسه، شنوایی و بویایی در پیدا کردن اشیا تشویق کنید، او چیزهای بیشتری درباره جهان یاد خواهد گرفت و خواهد توانست درباره آنچه که یاد گرفته صحبت کند. اگر شما فعالیتهای مختلفی با فرزندتان انجام دهید، کودکتان نیز مثل سایر کودکان دوران کودکی مملو از شادی و سرگرمی و یادگیری خواهد داشت. کودک در 4 حوزه رشد میکند: 1- مهارت فیزیکی: دستش را بالا می آورد، راه می رود، می نشیند و.... 2- مهارت ذهنی: شما را می شناسد، اشیا را جور می کند، توجه میکند و... 3- مهارت ارتباط گیری: آنچه را که میخواهد به شما میگوید، تکلم تماس چشمی و... 4- مهارت اجتماعی: از اینکه او را در آغوش بگیرید لذت می برد، بازی می کند، درخواست کمک می کند و... او حین رشد یاد میگیرد خودش به اطراف برود یا با بچه های دیگر بازی کند، در کار خانه کمک کند، به مدرسه برود یا کاری یاد بگیرد. اول برای اینکه بدانید باید با فرزندتان چه فعالیتها و بازیهایی انجام دهید، باید تواناییهای فرزندتان را خوب بشناسید؛  چون اگر فراتر از تواناییش از او بخواهید، اعتماد به نفسش کم خواهد شد و اگر کمتر از تواناییش از او بخواهید، کم کم می فهمد که او را دست کم گرفته اید و عزت نفس "خود ارزشمندیش" کم خواهد شد. برای اینکه تواناییهای فرزندتان را بشناسید، اول باید تواناییهای نرمال یک کودک همسن فرزندتان را بدانید. مثلاً اگر بدانید که یک کودک در 8 ماهگی میتواند به تنهایی بنشیند، آن وقت تا 8 ماهگی، از فرزندتان انتظار نشستن نخواهید داشت و اگر 10 ماهه شد و هنوز نمی نشست، آن وقت متوجه تأخیر رشدی او شده و اقدامی خواهید کرد. برای این کار جداولی وجود دارد که توانایی طبیعی کودک را در هر سنی بیان کرده و بهتر است به این جداول رجوع کنید. قدم بعدی این است که تواناییهای فرزندتان را از فیلتر نابینایی هم بگذرانید. یعنی کدام توانایی فرزندتان با نابینایی محدود می شود؟ بسیار مهم است که کاملاً واقعبینانه قضاوت کنید یا بالعکس. مواردی را که کودک نابینای شما به کمک نیاز دارد، مشخص کنید. در هر چهار مقطع فوق (جسمی، ذهنی، ارتباطی، اجتماعی). قدم بعد این است که توانمندیهای کودکتان را با زندگی روزانه خانواده متناسب سازید. با تبدیل فعالیتهای روزانه به تجربیات یادگیری، آموزش کودکتان برای شما آسانتر خواهد شد. مثلاً زمانی که با کودک خود به بازار می روید، صداها و بوهای حس شده را برایش توضیح دهید یا در آشپزخانه با بازی و شادی بوی انواع مواد را به او آموزش دهید یا ضمن کار کردن در خانه، درباره کاری که انجام می دهید توضیح دهید؛ حتی در جمع خانواده و دوستان و همسایگان می توانید آنها را تشویق کنید در کارهای شما شرکت کنند؛ چرا که اطرافیان دوست دارند کمک کنند، ولی چون بلد نیستند، ممکن است باعث ناراحتی شما یا فرزندتان شوند و حتی در جمع دوستان و همسالان کودکتان میتوانید به آنها نشان دهید که چگونه بازی خود را تغییر دهند؛ بطوری که فرزند شما نیز وارد بازی شود. سپس آنها را تشویق کنید خودشان راههای جدید را پیدا کنند. در بازی و آموزش به فرزندتان موارد زیر را در نظر بگیرید: فقط شما متخصص امور فرزندتان هستید؛ یعنی هیچ کس به اندازه شما فرزندتان را نمی شناسد؛ حتی اگر پزشک یا پرستار یا معلم واردی را به شما گوشزد کردند، حتماً بر اساس شناختی که از فرزندتان دارید آن توصیه ها را اجرا کنید؛ چرا که هر کودکی با کودک دیگر متفاوت است. بگذارید کودکتان خودش رهبری را به دست گیرد. کودک شما اگر به چیزی علاقه پیدا کند، با آن بازی می کند و همین زمان بهترین فرصت برای یادگیری موارد جدید به کودک است. اگر به کودک اجازه دهید خودش بازی کند، به او نشان می دهید که در انجام کارهایش نوعی کنترل دارد و او میفهمد که انتخاب با خودش است، نه با مادرش و این باعث می شود به بازی و یادگیری ادامه دهد. هر چقدر بیشتر با فرزند خودتان بازی کنید، بهتر میتوانید فعالیتهای مورد علاقه او را پیدا کنید و هر آنچه که او را آزرده میکند نیز خواهید شناخت. هر بازی که با او میخواهید بکنید سعی کنید اول خودتان با چشمان بسته آن بازی را انجام دهید. این کار باعث می شود شما بتوانید وارد دنیای ادراکی فرزندتان شده و از زاویه دید او دنیا را ببینید. زمانی که میخواهید با او بازی کنید یا کاری را به او آموزش دهید، بهتر است پشت سرش بنشینید. در این صورت او بهتر شما را درک میکند و زمانی که میخواهد همان کار را بکند، اگر میخواهید کمکش کنید، ابتدا از او اجازه بگیرید و دستتان را روی دستش قرار دهید. پس از یاد دادن یک مهارت، پیگیر باشید و آن مهارت را به همان روش قبلی و یکسان بارها به او آموزش دهید؛ اما انواع متفاوت فعالیتها را در یک روز انجام دهید؛ چون کودکان به یک چیز به مدت طولانی علاقه نشان نمیدهند. وقت کافی برای انجام یک فعالیت به کودکتان بدهید. عجله نکنید و صبر و حوصله به خرج دهید؛ ولی اگر این کار برایتان سخت بود، می توانید چشمان خود را ببندید و خود را در حال انجام آن فعالیت تصور کنید. آنگاه بهتر میتوانید فرزندتان را درک کنید. مراحل انجام فعالیت را برای کودکتان توضیح دهید تا بفهمد چقدر از کار انجام شده و چقدر از کار باقی مانده است. آنچه را که در اطراف کودکتان میگذرد، برای او توضیح دهید تا از اطرافش مطلع شود. مراحل یادگیری را به خاطر بسپارید. کودکتان را به مستقل بودن تشویق کنید؛ چرا که کمک کردن زیادی به کودک فرصت یادگیری را از او میگیرد. از باقیمانده بینایی کودکتان بیشترین استفاده را بکنید. مثلاً اگر حس میکنید در نور بهتر میبیند، کودک را در حیاط خانه روی زیر انداز با اسباب بازیهایش بگذارید و خودتان دورتر مشغول کارهایتان شوید.

***مهارتهای فیزیکی:

فراموش نکنید که فرزند شما منحصر به فرد است و فقط شما به خوبی ، فرزندتان را می شناسید بنابراین فعالیت های گفته شده را با توانمندیهای فرزندتان هماهنگ کنید .پس قرار نیست  آنچه گفته شده مو به مو انجام دهید ،حتی می توانید از این فعالیت ها ایده گرفته فعالیت های جدیدی طراحی کنید.

در حوزه  مهارت فیزیکی  پیشنهاداتی برای تقویت مهارت های بدنی کودکتان ، به شما داده می شود و سایر بازی ها را می سپاریم به ذهن خلاق شما مادران عزیز .. فراموش نشود که همه این فعالیت ها باید در قالب بازی به کودک آموزش داده شود.

یک کودک نابینا و کم بینا در موارد زیر باید تقویت شود :

شما باید مثل سایر کودکان به کودکتان در سینه خیز رفتن ، نشستن، ایستادن ، راه رفتن ، بالا و پایین رفتن از پله ها  و در نهایت استفاده از عصا  کمک کنید .  همچنین در دیگر مهارت های حرکتی مثل کشیدن، هل دادن، سر خوردن، حفظ تعادل، بالا رفتن از دیوار یا درخت ، تاب خوردن  و رقصیدن نیز میتوانید کنارشان باشید  .

آنچه که بسیار مهم است این است که برای اینکه کودکتان بعد ها بهتر بتواند با خط بریل بنویسد بهتر است به او در استفاده از انگشتان دست کمک کنید . مثلا  به او کمک کنید قدرت و انعطاف پذیری انگشتان خود را درک کند و توانایی جزییات کوچک را دقیق احساس کند و اشکال هندسی را درک کند . با فعالیت های زیر :

مقداری از حبوبات مختلف با اندازه های مختلف و اشکال مختلف را در یک ظرف بریزید ( ابتدا با 2 تا 3 نوع و اندازه های کاملا متفاوت شروع کنید مثلا گندم و عدس) و از او بخواهید که آنها را از هم جدا کند و در ظرفهای مختلف بریزد و خوب که یاد گرفت تعداد حبوبات  را بیشتر کنید و به مرور اندازه آنها را هم به هم نزدیک کنید مثلا ماش و گندم ، یا عدس و ماش و...

یا از او بخواهید سنگ و آشغال داخل برنج را پیدا کند و در پاک کردن برنج به شما کمک کند و به او بگویید پسرم تو امروز به من کمک بزرگی کردی .

  برای کمک به افزایش قدرت و انعطلف پذیری دست ها و انگشتان می توانید از این فعالیت ها استفاده کنید .

 استفاده از خمیر بازی و یا گل رس و غلت دادن وردنه روی خمیر یا گل رس . ، گلوله کردن خمیر ، کندن پوست بادام ، کندن پوست پرتقال و...

یا از کودکتان بخواهید که در کارهای زیر کمکتان کند: جمع کردن برگ درختان ، چیدن چمن های بلند ، کندن پوست ذرت ، شکاندن هسته میوه زردآلو  و در آوردن مغز آن

کودک را به فعالیت هایی که نیاز به چرخاندن مچ دست دارد تشویق کنید مثل چلاندن لباس خیس،باز کردن در شیشه و...

در روی خاک رس یا خمیر از او بخواهید که خطوطی را بکشد و بعد آن را لمس کند. از کودک بخواهید دانه های تسبیح را نخ کند یا با مهره ها دستبند درست کند یا بند کفش را از سوراخ های آن رد کند . (برای کمک کردن به کودک بهتر است پشت سرش بنشینید و از پشت دو دست خود را روی دو دست او بگذارید و کمکش کنید)

حرفه هایی مثل کش بافی ، قلاب بافی، بافتنی کردن و.. را که نیاز به استفاده ماهرانه از دستان و انگشتان است بیاموزید.

همچنین بازی هایی مثل عبور دادن اسباب بازی از سوراخ ، غذا خوردن و دگمه کردن لباس هم در قدرت و انعطاف پذیری انگشتان دست کمک می کند .

شما چه فعالیت های دیگری را پیشنهاد می دهید؟ برای کمک به کسب توانایی در احساس جزییات دقیق توسط انگشتان : می توانید اشکال مختلف هندسی را با نخ کاموا یا ریسمان روی کاغذ بچسبانید و از او بخواهید رد آن را دنبال کند و در آخر اسم شکل هندسی را به او بگویید تا یاد بگیرد. بگذارید فرزندتان کلیه سطوح را لمس کند مثل قالی ، گلیم  ،انواع پارچه و حصیر و بافت های مختلف ،پارکت، چمن خیس  و خشک و گل و ماسه سردی و گرمی، زبری و صافی ، خیسی و تری   و جنس  آن را به کودک بگویید و در مراحل بعدی ،. ابتدا خودتان لمس کنید مثلا بگویید کف زمین صاف و سرده اما گلیم زبر و گرمه .مگه نه؟با بازی با هم مسابقه بگذارید و گاهی اشتباه بگویید تا او اصلاح کند . مثل بازی غلطه آی غلطه، کجای حرفم غلطه. یا بگویید علی می تونی لباس زمستونیت رو پیدا کنی؟ اون نسبت به سایر لباسهات ضخیم تره.

بهتر است با کلمات تشویقی این حس را در او ایجاد کنید که:

 من برای مادرم با ارزش هستم ( عزت نفس)  و من  می توانم ( اعتماد  به نفس).

درک موقعیت) یا یادگیری مکان یابی

برای اینکه کودک بیآموزد که در کجا قرار دارد توجه به نکات زیر ضروری است.

-آگاهی از بدن

برای اینکه کودک شما اعضای بدنش را خوب بشناسد و اسامی آن را بداند یک بازی ترتیب دهید بدین صورت که انگشت خودش را روی بینی خودش بگذارد و بعد روی بینی شما و شما نام آن عضو بدن را به او بگویید . وقتی خوب یاد گرفت مرحله بعد این است که بازی غلطه آی غلطه را با او انجام دهید .مثلا از او بخواهید انگشت شما را بگیرد و روی یکی از اعضای بدنش بگذارد و شما اسم آن عضو را اشتباه بگویید تا او بگوید غلطه آی غلطه . شما می گویید : کجای حرفم غلطه و او اصلاح می کند .

2- از کودک خود بخواهید روی زمین غلت  بزند و هر جای بدنش که با زمین تماس می گیرد اسمش را بگوید . همه اعضای خانواده می توانند با چشمان بسته این بازی را باهم انجام دهید

1-  میتوانید پارچه ای را به دور هر یک از اندام های او ببندید و از او بخواهید که خودش پارچه را باز کند و همزمان همه کاربرد های آن عضو را باهم بگویید .مثلا بازوی من کمک می کند اشیا رو بردارم و...

2-  به کودک یاد دهید که  برای نشان دادن هریک از خواسته هایش می تواند یک حرکت خاص داشته باشد ( کد گذاری) مثلا موقع سلام یا خداحافظی کردن سرش را تکان دهد و دستش را بالا ببرد و سلام یا خداحافظ بگوید.

3-  برای نشان دادن اعضای داخلی بدنش هم می توانید توضیحاتی بدهید .مثلا برای اندام گوارشی :

وقتی کودکتان غذا می خورد می توانید مسیر حرکت غذا را در بدنش تصور کنید و بگویید مثلا الان از یک لوله ای پایین می ره  وارد یک کیسه می شه بنام معده که درست اینجاست و محل معده را نشانش بدهید . بهد اونجا هضم میشه و پایین تر می ره توی یک لوله وارد می شه بنام روده و محل آن را دور ناف نشانش بدهید  و پایین تر می ره تا مواد اضافیش از انتهای بدنت خارج می شه و تو احساس دفع می کنی و می خوای که دستشویی بری .

و همین کار را برای اندام تنفسی – ادراری و ... می توانید انجام دهید البته بهتر است بازی و شوخی و خنده را هم چاشنی آن بکنید . یادتان باشد که اولین هدف شما بازی با کودک و گذراندن لحظات شاد با اوست .

شما چه فعالیت هایی را می توانید طراحی کنید تا فرزندتان بهتر بتواند از اعضای بدن خود آگاه شود ؟

2-  کمک به کودک در یادگیری رابطه اعضای بدنش با سایر اشیاء

کودک شما باید بتواند در خانه به تنهایی راه برود برای این کار باید بتواند جهت ها را یاد بگیرد و  برای اینکه کودک شما بتواند جهت ها را به خوبی تصور کند میتوانید یک اسباب بازی را که صدا دار است (مثل جغجغه) استفاده کنید.ابتدا اسباب بازی را در اطراف او حرکت داده و محل اسباب بازی را به او بگویید و سپس اسباب بازی را جابجا کرده و از او بپرسید در کجا قرار دارد و مطمئن شوید که خوب جهت ها را یاد گرفته است حتی می توانید روی دست راستش یک  روبان ببندید تا چپ و راست را قاطی نکند.

وقتی خوب جهت ها را نسبت به بدن خودش یاد گرفت حال با او بازی کنید و این به کودک کمک می کند که موقعیت خودش را نسبت به اشیا بفهمد مثلا دخترم، ببین چند تا سنگ می تونی با دست راستت برداری و روی زانوی چپت بگذاری .

در مراحل بعد سعی کنید جهت ها را نسبت به اشیاء دیگر یاد بگیرد تا جهت ها را علاوه بر اینکه  نسبت به بدن خودش یاد می گیرد نسبت به اشیاء محیط (زیرین،بالایی،اطراف،ودرون)هم تشخیص دهد . مثلا اشیاء را در مکانهای مختلف بگذارید و از او بخواهید آن را پیدا کند . مثلا بگویید دخترم من توپ را زیر میز گذاشتم ببینم می تونی اون رو پیدا کنی ؟  بازی هایی را ترتیب دهید که کودکتان سعی کند بدن خودش را جلو بکشد یا عقب بکشد یا به طرفین حرکت کند تا اسباب بازی را پیدا کند.حتی میتوانید با جهت ها یک آهنگ بسازید تا او بهتر یادش بماند.

شما می توانید هنگام انجام کارهای خانه به فرزندتان اجازه دهید کنار شما باشد ، زمان تا کردن لباس ها ، جارو کردن زمین،تمیز کردن یخچال ، و شستن پنجره ها و شیشه ها و در باره کارهایی که انجام می دهید توضیح دهید و حتی اجازه دهید کمکتان کند بگذارید تلاش خود را بکند و آنوقت می فهمید که چقدر توانایی دارد و اگر نتوانست کمکش کنید تا انجام دهد . حتی می توانید انجام یکی از کارهای خانه را به او بسپارید مثل جمع کردن سفره ،بردن ظرف ها به آشپزخانه و... و البته بر اساس تواناییش به او کاری را محول کنید و در کل به او کمک کنید تا همه چیز را در مورد آنچه که روزانه در کار خانه داری به کار می رود یاد بگیرد .حتی در آشپزی مثلا می توانید همه وسایل کو کو را بگذارید و از او بخواهید آنها را داخل ظرف بریزد و هم بزند . البته که بردباری هم نیاز است . صبور باشید و اگر ریخت و پاش شد ناراحت نشوید و بدانید ارزش این را دارد که فرزندتان به یک اعتماد بنفس برسد و بتواند در آینده  به تنهایی و مستقل زندگی کند .

و اما چند نکته:

فراموش نکنید که هیچگاه از کلمات "اینجا" و "آنجا" استفاده نکنید.

اتاق و محل حرکت او را از وسایل اضافی خالی کنید و اجازه دهید به تنهایی در اتاق حرکت کند و از دیوار وسایل  خانه بگیرد وراه برود تا وقتی که شما خانه نیستید بتواند در خانه راه برود .

اگر کودکتان کم بیناست و نور را تشخیص می دهد میتوانید بازی هایی را با کمک منبع نور بسازید . مثلا منبع نور نقطه شروع باشد و جهت ها را نسبت به منبع نور به او آموزش دهید.

سیما میرلو کارشناس ارشد روانشناسی بالینی