همواره جای دانشگاهی در این زمینه علی‌رغم وجود مدارس استثنایی خالی بود تا اینکه دانشگاه آزاد اسلامی گام عملی را برداشت و واحد فرشتگان را با محوریت پذیرش افراد کم‌توان ایجاد کرد. اکنون این دانشگاه توانسته مجوز ۸ رشته را دریافت کند و از اواخر بهمن‌ماه به طور رسمی کار خود را آغاز خواهد کرد. در ادامه علی مقداری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد فرشتگان چگونگی ایجاد این واحد و خدماتی که قرار است به افراد کم‌توان ارائه شود را تشریح کرد.

آنا: ضرورت ایجاد واحد فرشتگان را در دانشگاه آزاد اسلامی بیان کنید. 

مقداری: از سال ۹۳ بنده و همکارم خانم عالمی از واحد تهران غرب به همراه تعدادی از دانشجویانمان درگیر تعدادی پروژه پژوهشی شدیم که مربوط به بکارگیری ابزارهای کمک‌آموزشی مانند ربات‌ها برای کمک به کودکان کم‌توان یا بیمار بود. بر اساس اهداف این پروژه‌ها، ابزارهای روباتیک اجتماعی برای کاهش استرس در طول درمان در بین کودکان مبتلا به سرطان طراحی و بکارگرفته شد. همچنین در ادامه ساخت روبات آموزشی زبان اشاره برای کودکان ناشنوا و کم‌شنوا را آغاز کردیم. در طی انجام پروژه گروه پژوهشی ما با مفهوم زبان اشاره آشنا شد و پس از اجرای این طرح برای ارائه دستاوردها شخصاً در یکی از کنفرانس‌های مربوط به این حوزه که در کشور آمریکا برگزار شد، شرکت کردم. در آنجا تصادفاً با دانشگاهی که ویژه ناشنوایان و کم‌توانان بود آشنا شدم.

بعد از کمی تحقیق درباره این دانشگاه دریافتم که قدمت ۱۵۰ ساله دارد و تنها دانشگاه جامع ناشنوایان در جهان است. این دانشگاه ۳ هزار دانشجو از ۲۵ کشور جهان از جمله ایران دارد. بعد از مدتی با هماهنگی‌هایی که با مسئولان دانشگاه انجام دادم، توانستم در یک سفر از دانشگاه بازدید کنم. بعد از بازدید، اطلاعات جامع‌تری را کسب کردم. پس از بازگشت به ایران پیشنهاد تأسیس چنین دانشگاهی را با وزارت علوم مطرح کردم.

در آن درخواست این‌گونه عنوان کردم که اگر چنین دانشگاهی تأسیس شود، می‌تواند متقاضیان داخلی و خارجی زیادی داشته باشد چرا که همانند ایران، در منطقه خاورمیانه نیز چنین دانشگاهی وجود ندارد. این پیشنهاد را سال ۹۵ به وزارت علوم ارائه دادم و نامه‌ای به وزیر علوم وقت نوشتم. بعد از ۶ ماه، وزارت علوم موافقت اصولی خود را اعلام کرد. بر اساس این موافقت اصولی باید دنبال یک نهاد پشتیبان دولتی یا خصوصی می‌بودم. از آن تاریخ حدود یک سال بررسی‌هایم را انجام دادم تا اینکه یکی از جلسات هیئت ممیزه دانشگاه آزاد اسلامی (که عضو آن هستم) این پیشنهاد را با دکتر طهرانچی مطرح کردم. بر اساس این پیشنهاد به دکتر طهرانچی اعلام کردم که اگر دانشگاه آزاد اسلامی علاقه‌مند است، می‌تواند این دانشگاه را تأسیس کند و با توجه به جمعیت ناشنوایان، کم‌شنوایان، نابینایان و معلولان جسمی و حرکتی در کشور و حتی در منطقه، می‌توان دانشجویان زیادی را پذیرش کرد.

کشورهای منطقه و کشور ما در طول سال‌های گذشته درگیر جنگ‌های بسیار بودند و این امر باعث شده افراد کم‌توان در کشور و منطقه افزایش یابند. متأسفانه هیچ‌یک از دانشگاه‌های کشور از جمله دولتی، آزاد، غیرانتفاعی، پیام نور و ... برای پذیرش افراد کم‌توان مناسب‌سازی نشده‌اند. یعنی اگر فرد کم‌توانی وارد هر کدام از این دانشگاه‌ها شود، عملاً نمی‌تواند خدمات لازم را دریافت کند. بنابراین مهم است که حداقل یک دانشگاه در کشور وجود داشته باشد تا به افراد کم‌توان، خدمات آموزشی ارائه دهد.

البته مشابه این موضوع در آموزش و پرورش وجود دارد و مدارس استثنایی برای افراد کم‌توان تعریف شده است. متأسفانه آموزش عالی در این زمینه اقدامی انجام نداده است. البته نه اینکه قصدی در میان باشد ولی توجه لازم نشده است.

مأموریت اصلی واحد فرشتگان، توانمندسازی افراد کم‌توان و آموزش به آنهاست. مأموریت بعدی، ترویج فرهنگ پذیرش این افراد در جامعه است.

دکتر طهرانچی و هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی با پیشنهاد بنده موافقت کردند و از بنده خواستند با توجه به اینکه پیشنهاد را خود ارائه کرده‌ام، راه‌اندازی این واحد دانشگاهی را برعهده بگیرم. در پی این موافقت، مقدمات انتخاب محل فراهم شد و در نهایت دانشکده تربیت بدنی سابق واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی واقع در بلوار ایران زمین به واحد فرشتگان اختصاص یافت. بعد از آن نیز مقدمات دریافت مجوزهای مختلف واحد آغاز شد. خوشبختانه مجوز قطعی واحد در فروردین ماه سال جاری از سوی وزارت علوم صادر شد.

بعد از صدور این مجوز، جذب هیئت علمی و نیروی انسانی لازم که بتوانند به افراد ناشنوا و کم شنوا خدمت کنند، در اولویت قرار گرفت. در آینده به تدریج سایر گروه‌های کم‌توان نیز می‌توانند از دانشگاه فرشتگان استفاده کنند. اکنون به دلیل اینکه تجربه ما در کشور بسیار کم است و نیروی مسلط به زبان اشاره نیز بسیار محدود است، توانسته‌ایم در هشت رشته، مجوزهای لازم را دریافت کنیم. و امیدواریم از اواخر بهمن ماه در این هشت رشته، پذیرش دانشجو داشته باشیم.

آنا: چرا ناشنوایان و کم‌شنوایان در فاز اول مورد توجه قرار گرفت؟ 

مقداری: بله. همان‌طور که می‌دانید جمعیت ناشنوایان و کم‌شنوایان نسبت به بقیه گروه‌های کم‌توان بیشتر است. در ضمن مسیری که طی شد، ناشی از دانش و تجربه‌ای بود که هنگام انجام پروژه رباتیک مربوط به ناشنوایان و کم‌شنوایان  کسب کرده بودیم. به همین دلیل با این حوزه شروع به کار کردیم. اسم این واحد دانشگاهی را هم فرشتگان گذاشتیم و برای این نام‌گذاری دو دلیل داشتیم. اول اینکه این‌گونه تلقی نشود که این واحد دانشگاهی فقط ویژه ناشنوایان و کم‌شنوایان است بلکه افراد با نیازمندی‌های جسمی-شناختی مختلف نیز در آینده ‌بتوانند با برنامه ریزی متناسب با نیازشان از خدمات این دانشگاه بهره‌مند شوند.

آنا: هشت رشته‌ای را که انتخاب کردید چه رشته‌هایی هستند و چرا این رشته‌ها انتخاب شدند؟

مقداری: برای انتخاب این هشت رشته مطالعه دقیقی روی رشته‌های مصوب وزارت علوم و دانشگاه آزاد اسلامی صورت گرفت و بر اساس نظرسنجی‌هایی که با جامعه ناشنوایان از طریق انجمن ناشنوایان صورت گرفت، تاحدودی مشخص شد که علایق و نیازهای آنها چیست. در کنار این مطالعه بررسی تجربه آن دانشگاه آمریکایی نیز مد نظر قرار گرفت چرا که ما تجربه لازم در این حوزه را نداشتیم. در نهایت موفق شدیم هشت رشته را شناسایی کنیم که به تدریج آنها را گسترش خواهیم داد. رشته‌ها شامل نقاشی، عکاسی، گرافیک، معماری داخلی، فناوری اطلاعات، علوم ورزشی و مترجمی زبان در دوره‌های کارشناسی و کاردانی است.

آنا: اعضای هیئت علمی چگونه در واحد فرشتگان جذب می‌شوند؟

مقداری: زمانی که مجوز واحد فرشتگان صادر شد، از زمان فراخوان‌های معمول جذب هیئت علمی گذشته بود. به همین دلیل با مجوز رئیس دانشگاه فراخوانی غیررسمی در رسانه‌های دانشگاه آزاد اسلامی و فضای مجازی ارائه دادیم تا در ابتدا تعداد متخصصان این حوزه که حداقل مدرک کارشناسی ارشد داشته باشند، شناسایی شود و سپس از این مجموعه، اعضای هیئت علمی اولیه مورد نظر استخراج شود. شرط پذیرش در واحد فرشتگان، آشنایی به زبان اشاره است. تعداد زیادی رزومه ارسال کردند ولی بسیاری به پیش‌نیاز زبان اشاره توجه نکرده بودند، به همین دلیل حذف شدند. در فاز اول ۱۰ نفر شناسایی شدند که بعد از مصاحبه در واحد و استان، ۶ نفر انتخاب شدند و اکنون در حال گذراندن مراحل جذب هستند، و به زودی حکم شروع بکارشان صادر می‌شود. این افراد عمدتاً ناشنوا یا کم‌شنوا هستند یا به نوعی با جامعه ناشنوایان و کم‌شنوایان تعامل داشته اند، به همین دلیل به زبان اشاره آشنا هستند. تعدادی از متقاضیان نیز در حال یادگیری زبان اشاره هستند تا به صورت پاره‌وقت در واحد فرشتگان به کار گرفته شوند.

بر اساس مطالعات صورت گرفته هر کدام از طیف‌های افراد کم‌توان به یک دسته از رشته‌ها علاقه‌مند هستند

آنا: آیا از اساتید سایر واحدها نیز در واحد فرشتگان استفاده خواهید کرد؟

مقداری: تفاهم‌نامه‌ای با واحد تهران غرب امضا کرده‌ایم که اساتید علاقه‌مند می‌توانند با ما همکاری کنند. البته این اساتید باید بدانند که علاقه‌مندی به تنهایی کافی نیست. وقتی می‌گوییم علاقه‌مند باشند، یعنی باید عاشق باشند و زبان اشاره را یاد بگیرند و با فرهنگ جامعه ناشنوا آشنا شوند. واحد فرشتگان یک دانشگاه عادی نیست. دانشگاههای عادی در کشور به وفور وجود دارند ولی هیچیک پاسخگوی نیاز افراد کم‌توان نبوند، به همین علت به این جمع‌بندی رسیدیم که یک واحد ویژه تأسیس کنیم تا اکثر برنامه ریزی ها و توجهش به افراد کم‌توان باشد.

در فرآیند راه‌اندازی واحد فرشتگان به نام زنده یاد آقای جبار باغچه‌بان در تاریخ برخوردیم. وی در سال ۱۳۰۳ مدرسه‌ای را برای ناشنوایان در تبریز راه‌اندازی کرد. باغچه‌بان علی‌رغم مخالفت‌های زیاد توانست در سال ۱۳۱۹ مدرسه‌ای مشابه تبریز در تهران راه‌اندازی کند. باغچه‌بان ۱۰ سال قبل از اینکه دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ تأسیس شود، تشخیص داده بود که می‌توان ناشنوایان را آموزش داد. او جلوتر از زمان خود می‌اندیشید. اکنون بعد از ۹۵ سال ما توانسته‌ایم واحد فرشتگان را در کشور ایجاد کنیم. البته ایده‌آل این بود که دانشگاه‌های عادی خودشان را برای پذیرش افراد کم‌توان مناسب سازی و تجهیز می کردند. متأسفانه این‌گونه نشده است. به همین دلیل مأموریت دانشگاه فرشتگان به صورت دوگانه تعریف شده است.

مأموریت اصلی، توانمندسازی افراد کم‌توان و آموزش به آنهاست. مأموریت بعدی، ترویج فرهنگ پذیرش این افراد در جامعه است. جامعه باید از نظر فرهنگی ارتقا پیدا کند و پذیرای حضور افراد کم‌توان در خود باشد. افراد کم‌توان باید بتوانند نقش‌آفرینی اجتماعی کنند و حس کنند که جزئی از جامعه هستند. واحد فرشتگان بلندگوی این افراد خواهد بود. آموزش و پرورش به تنهایی نمی تواند در این زمینه به خوبی اثرگذار باشد، چرا که علی‌رغم زحمات زیادِ کشیده شده، چون افراد کم‌توان در مدارس، سن و سال پایینی دارند، عملاً وجودشان در اجتماع به عنوان شخص تأثیرگذار حس نمی شود. ولی وقتی فردی وارد دانشگاه می‌شود، دیگر جوان است و آماده به کار. دانشگاه فرشتگان در این زمینه می‌تواند جایگاه خوبی برای رساندن صدای این افراد به جامعه داشته باشد.

آنا: در قوانین جاری کشور برای استخدام افراد کم‌توان مشوق‌هایی در نظر گرفته شده که اکنون با تربیت آنها در واحد فرشتگان می‌توان این افراد را برای ورود به بازار کار آماده کرد.

مقداری: خوشبختانه جامعه به‌طور موازی در حال گشایش در این زمینه است. دولت و مجلس توانسته‌اند با اثرگذاری انجمن‌های افراد کم‌توان، قوانین راهگشایی را تصویب کنند. البته یک انجمن قدرت خاص خود را دارد ولی مجموعه آموزش عالی که به سیستم وصل است و در مجامع علمی شرکت می‌کند، می‌تواند صدای این عزیزان را تقویت کند تا تصمیم‌های بهتری برای آنها گرفته شود.

آنا: در فاز بعدی کدام گروه در اولویت قرار می‌گیرد؟

مقداری: در فاز بعدی سراغ نابینایان می‌رویم. جالب است که بدانید بر اساس مطالعات صورت گرفته هر کدام از طیف‌های افراد کم‌توان به یک دسته از رشته‌ها علاقه‌مند هستند. افراد ناشنوا که از بینایی خوبی برخوردارند می‌توانند وارد رشته‌های مهارتی شوند. افراد نابینا که شنوایی خوبی دارند، در حوزه‌های علوم انسانی موفق هستند. باید به تدریج و متناسب با توانمندی این افراد، رشته‌های مختلف را ایجاد کنیم تا این عزیزان بتوانند کارآفرین و خوداشتغال شوند و لزوماً به دنبال استخدام نباشند. چرا که هدف ما در واحد فرشتگان اعطای مدرک نیست. به همین دلیل ظرفیت پذیرش محدود است. قصد داریم افراد را به‌گونه‌ای تربیت کنیم که بتوانند خودشان مشاغل مورد نیاز خود را ایجاد کنند.

آنا: در آینده آیا مقاطع تحصیلات تکمیلی نیز به واحد فرشتگان اضافه می‌شود؟

مقداری: تجربه آن دانشگاه آمریکایی را در این زمینه بررسی کردیم، چرا که ما در این زمینه تجربه لازم را نداریم. از این رو باید تجربه این دانشگاه را بررسی می‌کردیم تا مشخص شود که آنها چه مسیری را طی کرده‌اند. مطالعه در این زمینه نشان می‌دهد که آن دانشگاه آمریکایی تا مقطع دکتری را در برخی از رشته‌ها راه‌اندازی کرده است. ولی باید این نکته را مد نظر داشت که این دانشگاه ۱۵۰ سال قدمت دارد. ما نیز باید به این موضوع توجه کنیم که یک شبه نمی توانیم ره ۱۰۰ ساله را برویم. ایده‌آل ما این است که به تدریج نیروهای واحد را تقویت کنیم تا دوره‌های تحصیلات تکمیلی داشته باشیم.

افراد کم‌توان به‌دلیل جنگ‌های متعدد در منطقه بسیار هستند. می‌توانیم در واحد بین‌الملل فرشتگان به تدریج با ارتقای توانمندی‌هایمان، آنها را نیز پذیرش کنیم.

یکی از این دوره‌ها که به واحد هم می‌تواند کمک کند و برنامه مصوب آن در وزارت علوم وجود دارد ولی هنوز دانشگاهی آن را اجرایی نکرده است، زبان‌شناسی ناشنوایی است. گسترش فعالیت‌های واحد فرشتگان وابسته به گسترش دامنه واژگان زبان اشاره است. در ایران ۴ هزار لغت زبان اشاره به همت عزیزان ناشنوا ابداع شده است. لازم است به تدریج دامنه لغات را توسعه دهیم و ساختار مناسب را برای زبان اشاره ایرانی تدوین و تقویت کنیم. البته ما نمی‌توانیم خودمان را با دانشگاهی که ۱۵۰ سال قدمت دارد مقایسه کنیم.

زبان اشاره انگلیسی یا آمریکایی در این دانشگاه بسیار توسعه یافته است. متخصصان زبان شناس می‌توانند در این زمینه به ما کمک و پروژه‌هایی را تعریف کنند تا دایرة‌المعارف زبان اشاره گسترش پیدا کند و در نهایت به سمتی برویم که جامعه بپذیرد که زبان اشاره یک زبان دوم است و می‌توان آن را فرا گرفت. در ایران تقریباً در همه خیابان‌ها تابلوهای جهت‌یابی فارسی و انگلیسی وجود دارد. اینکه چه تعداد انگلیسی‌زبان واقعی در طول سال وارد کشور می‌شود، خود جای سؤال دارد. حال این تعداد را در کنار جمعیت ناشنوایان که به حدود یک میلیون نفر می‌رسد قرار دهیم، می‌بینیم که چقدر به این عزیزان کم‌توجهی شده است که راهنمایی برای تعامل با آنان در جامعه و ادارات وجود ندارد. یک فرد انگلیسی‌زبان وقتی وارد ادارات، دانشگاه‌ها یا مقر پلیس می‌شود، بالاخره از طریقی می‌تواند ارتباط بگیرد ولی افراد ناشنوا و کم‌شنوا وقتی وارد اداره یا بانک یا مقر پلیس می‌شوند، نمی‌توانند هیچ ارتباطی دریافت کنند. بلد نبودن زبان اشاره ضعف ماست.

از همین رو در پی اثرات ترویجی در واحد هستیم تا جامعه را برای پذیرش این افراد آماده کنیم. دانشگاه‌های آمریکایی درس زبان اشاره را به صورت اختیاری به دانشجویان همه رشته‌ها در دانشگاههای عادی ارائه می‌دهند. مشابه این امر را به صورت پیشنهاد به وزارت علوم ارائه خواهیم داد تا دروس زبان اشاره در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی به صورت اختیاری ارائه شود. با این روش دانشجویان رشته‌های عادی می‌توانند زبان اشاره را فرا گیرند و در طول زندگی هنگامیکه با افراد ناشنوا برخورد می‌کنند، بتوانند با آنها ارتباط بگیرند. با کسب این مهارت افراد بعد از فارغ‌التحصیلی وقتی پزشک، مهندس یا پرستار و ... می‌شوند، می‌توانند به ناشنوایان نیز خدمات ارائه بدهند.

آنا: برای جذب دانشجویان بین‌المللی چه برنامه‌ای دارید؟

مقداری: همان‌طور که از نام این واحد پیداست، قصد داریم در آینده دانشجویان بین‌المللی نیز پذیرش کنیم. افراد کم‌توان به‌دلیل جنگ‌های متعدد در منطقه بسیار هستند. می‌توانیم در واحد بین‌الملل فرشتگان به تدریج با ارتقای توانمندی‌هایمان، آنها را نیز پذیرش کنیم. در این مسیر باید زبان اشاره بین‌المللی تدریس کنیم تا از کشورهای منطقه، افرادی که آشنا به زبان بین‌المللی اشاره هستند را پذیرش کنیم. همچنین می‌توانیم قراردادهای همکاری بین‌المللی با دانشگاه‌های مختلف منطقه و جهان داشته باشیم ولی هدف اصلی جذب دانشجویان غیرایرانی است.

آنا: واحد فرشتگان از چه زمانی آغاز به کار خواهد کرد؟

مقداری: تا اواخر بهمن ماه افتتاحیه و فراخوان پذیرش دانشجو را خواهیم داشت. هم‌اکنون وبگاه واحد فعال شده است و اطلاع رسانی از این وبگاه در دسترس است. بر اساس فراخوان فعلاً در هر رشته ۱۵ نفر، و مجموعاً ۱۲۰ نفر را در هشت رشته پذیرش خواهیم کرد./ خبرگزاری آنا