در کشور‌های پیشرفته در عرصه‌های فرهنگی و به‌طور خاص در حوزه‌های مختلف هنری از جمله سینما، تئاتر، موسیقی و هنر‌های تجسمی، شرایطی فراهم می‌شود تا این گروه‌های خاص، بتوانند همچون سایر افراد عادی جامعه، در این عرصه‌ها فعالیت و حضور داشته باشند و در عین حال از محصولاتی که در این حوزه‌ها ارائه می‌شود، استفاده کنند.

سال‌هاست که تولیدکنندگان فیلم‌های سینمایی در اروپا و آمریکا برای مخاطبان نابینا و ناشنوا، نسخه‌های ویژه تولید و ارائه می‌کنند و در عرصه تئاتر نیز این امکان برای نابینایان و ناشنوایان فراهم است تا به‌واسطه تمهیداتی امکان استفاده از آثار را داشته باشند.

متأسفانه در کشور ما شرایط به گونه دیگری است و در عرصه‌های مختلف هنر کمترین توجه به مخاطبان نابینا و ناشنوا شده است.

 

یک مرور آماری و چند نکته

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی حدود ۴۵ میلیون نفر نابینا و حدود ۴۶۶ میلیون نفر از جمعیت جهان ناشنوا هستند. تعداد نابینایان در کشور ما هم طبق آمار ارائه شده حدود ۱۵۰ هزار نفر است که با در نظر گرفتن افراد کم بینا، این تعداد به ۷۵۰ هزار نفر می‌رسد. همچنین حدود ۵۳۰ هزار نفر از جمعیت ایران را افراد ناشنوا و کم شنوا تشکیل داده‌اند.

سالانه بخش عظیمی از جمعیت نابینایان و ناشنوایان ایران به دلیل فراهم نبودن شرایط، امکان استفاده از محصولات هنری به ویژه سینما و تئاتر را ندارند. فیلم‌هایی که در ایران ساخته و تولید می‌شوند بدون توجه به مخاطبان نابینا و ناشنوا، از ارائه نسخه‌های اورجینال «توضیح‌دار» برای نابینایان و «زیرنویس‌دار» برای ناشنوایان خودداری می‌کنند در حالی که این قشر از جامعه ایران نیز حق استفاده از محصولات هنری را دارند.

در عرصه تئاتر نیز نمایش‌هایی که دارای قصه و دیالوگ‌محور هستند برای ارائه به نابینایان مناسب هستند و آثار نمایشی با چاپ توضیحات کلی نمایش و یا ارائه بالانویس می‌توانند فرصت حضور ناشنوایان و تماشای آثار را برای این اقشار جامعه فراهم کنند، اما در این عرصه نیز نسبت به نابینایان و ناشنوایان کم توجهی شده است.

به لحاظ اقتصادی نیز جامعه سینما و تئاتر ایران خود را از حضور بخش قابل‌توجهی از مخاطبان علاقه‌مند به این هنر‌ها محروم کرده است، زیرا نابینایان و ناشنوایان نیازی به بلیت رایگان ندارند و در صورت ایجاد شرایط مناسب برای این گروه از مخاطبان، آن‌ها نیز خریدار بلیت فیلم‌های در حال اکران و تئاتر‌های در حال اجرا خواهند بود و به گیشه فروش فیلم‌ها و تئاتر‌ها کمک خواهند کرد.

مهمتر از فرآیند جاری عرضه محصولات هنری، هر سال جشنواره‌های بین‌المللی فیلم و تئاتر فجر هم بدون اینکه مخاطبان نابینا و ناشنوا را مورد توجه خود قرار دهند برگزار می‌شوند و نابینایان و ناشنوایان علاقه‌مند به هنر، از همراه شدن با سینما و تئاتر ایران در جشن انقلاب اسلامی محروم می‌مانند!

 

ظرفیتی که با «رادیو فیلم» کلید خورد

محمدقاسم کفیلی دانشجوی حقوق و از مخاطبان نابینای سینماست. او درباره شرایط استفاده نابینایان از فیلم‌های سینمایی، گفت: قبل از تأسیس رادیونمایش هیچ امکانی برای نابینایان وجود نداشت، مگر اینکه با یک همراه و در شرایطی سخت به تماشای فیلم بنشینند و یا منتظر بمانند تا نسخه فیلم منتشر شود و در منزل با توضیحات همراه خود، فیلم را ببینند. در رادیونمایش که برنامه «رادیو فیلم» به تهیه‌کنندگی آقای فرشاد آذرنیا وجود داشت، فیلم‌های توضیح‌دار درست می‌کردند. این در حالی است که تاریخچه فیلم‌های توضیح دار در خارج از کشور قدمت بسیار بیشتری دارد.

وی ادامه داد: با توضیحاتی برای فیلم‌ها در این برنامه ارائه می‌شد، نابینایان متوجه فیلم‌ها می‌شدند و این حرکت بسیار خوبی بود. نویسنده بیشتر رادیوفیلم‌ها آقای بهرام سروری‌نژاد بود. این برنامه چند سالی ادامه داشت و شاید حدود ۱۰۰ فیلم در رادیوفیلم برای نابینایان توضیح‌دار شد. بعد از پایان برنامه رادیوفیلم در تمام این سال‌ها دیگر فیلم توضیح‌دار نداشتیم تا اینکه گروه «سوینا» شکل گرفت و به تازگی شرایط اکران فیلم برای نابینایان را ایجاد کرده است.

این دانشجوی حقوق با اشاره به اینکه برخی فیلم‌های خارجی توضیح‌دار را از طریق نسخه‌های دی‌وی‌دی تماشا کرده است، تأکید کرد: ما نابینایان علاقه‌مند به سینما نیز دوست داریم که از جشنواره فیلم فجر عقب نباشیم و بتوانیم فیلم‌ها را همزمان با مخاطبان دیگر ببینیم. من دوستانی دارم که سختی‌های حضور در جشنواره فیلم فجر را تحمل می‌کردند تا بتوانند فیلم‌ها را ببینند و همراهانشان صحنه‌ها را درگوشی برایشان توضیح می‌دادند، اما حداقل این است که یک سانس از هر فیلم را اختصاص به اکران فیلم برای نابینایان دهند.

کفیلی اظهار کرد: مطمئنا مدیران و مسئولان نمی‌خواهند که زیاد هزینه‌ای برای اکران نابینایان داشته باشند در غیر اینصورت می‌توانند هدفون‌هایی را در سالن‌ها نصب کنند که توضیحات فیلم برای مخاطبان بینا پخش نشود و نابینایان از طریق هدفون‌ها توضیحات فیلم را بشنوند. این اتفاق در سینما‌های کشور‌های پیشرفته انجام می‌شود.

 

خواسته‌ای که مسئولان ناشنیده می‌گیرند

حمید حیدری فوق دیپلم برق ساختمان و صنعتی از دیگر نابینایان علاقه‌مند به سینما نیز درباره ایجاد شرایط مناسب برای استفاده نابینایان از آثار جشنواره فیلم فجر، اظهار کرد: اگر مدیران و مسئولان وزارت ارشاد و جشنواره فیلم فجر نمی‌خواهند نوبت اکران خاصی را به نابینایان اختصاص دهند، می‌توانند از چند هدفون استفاده کنند تا نابینایان با استفاده از هدفون در کنار مخاطبان دیگر فیلم‌ها را تماشا کنند.

وی تأکید کرد: من طرفدار سینما و تماشای فیلم‌های سینمایی هستم و همواره این خواسته از سوی نابینایان خطاب به مدیران جشنواره و وزارت ارشاد مطرح شده که امکان تماشای فیلم‌ها را برای این گروه از مخاطبان فراهم کنند، ولی تاکنون اقدامی از سوی مدیران و مسئولان تصمیم گیرنده در این خصوص اتخاذ نشده است.

سکینه ضیایی‌ها که در رشته الکترونیک مشغول به تحصیل و از معلولان جسمی حرکتی و از جمله علاقه‌مندان به سینما و تئاتر است نیز درباره شرایط و وضعیت حضور معولان در سالن‌های سینما و تئاتر تصریح کرد: مشکل ما این است که هیچ‌وقت نمی‌توانیم همزمان با افراد سالم از آثار جشنواره‌های فیلم و تئاتر فجر دیدن کنیم، زیرا شرایط برای حضور ما مهیا نیست. برای ما مشکل تردد و دسترسی به سالن‌های سینما و تئاتر وجود دارد و امکان اینکه بتوانیم خودمان بدون اینکه مزاحم اعضای خانواده یا دوستان شویم به تماشای فیلم‌ها یا تئاتر‌های جشنواره فجر بنشینیم، نیست.

وی ادامه داد: شرایط برای معلولان جسمی و حرکتی مناسب‌سازی نشده است. این وضعیت برای نابینایان نیز وجود دارد و شرایط اکران با نسخه‌های توضیح دار برای‌شان فراهم نشده است.

این مخاطب سینما و تئاتر تأکید کرد: سال‌هاست که جشنواره‌های سینما و تئاتر فجر برگزار می‌شوند و هنوز ما نقشی در دیدن آثار جشنواره‌ها نداریم. در سال به سختی می‌توانیم به تماشای یک یا ۲ فیلم و تئاتر بنشینیم، زیرا مناسب‌سازی برای ما انجام نشده است.

محمدعلی خادمیان مهندس مکانیک یکی از فعالان کم‌بینا در عرصه هنر است که در زمینه سینما و تئاتر فعالیت می‌کند. وی نیز معتقد است که فضا‌های سینمایی و تئاتری برای نابینایان و معولان مناسب سازی نشده است.

خادمیان اظهار کرد: متأسفانه روی ما به عنوان مخاطب و یا هنرمند سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.

فرشته داداش‌زاده کارشناس روانشناسی کودکان استثنایی هم از نابینایان علاقه‌مند به سینما و تئاتر است. وی متذکر شد: ما در بخش تردد و دسترسی به سالن‌های سینما و تئاتر بسیار مشکل داریم. باید فضایی برای ما فراهم شود تا بتوانیم فیلم‌های جشنواره را به صورت نسخه توضیح‌دار و تئاتر‌های جشنواره فجر را در سانس‌های ویژه نابینایان ببینیم.

 

هیچ سهی از جشنواره‌های فجر نداریم

مصطفی سیاهدری دیپلم علوم انسانی و دارای شغل آزاد است. وی که مخاطب و علاقه‌مند به سینماست تصریح کرد: ما هیچ سهمی از جشنواره فیلم و تئاتر فجر نداریم. از وزارت ارشاد می‌خواهیم که سهمیه‌ای را برای افراد نابینا و کم بینا و همچنین امکان ارائه نسخه‌های توضیح دار فیلم‌ها و تئاتر‌ها را فراهم کند.

داریوش جوادی کارشناس ارشد حقوق خصوصی و کتابدار بخش نابینایان کتابخانه کرج نیز علاقه‌مند به سینما و تئاتر است. وی اظهار کرد: خوب می‌شود که جشنواره فیلم فجر حتی الامکان برخی آثار حاضر در جشنواره را برای مخاطبان نابینا به صورت توضیح دار نیز ارائه دهد.

امیرحسین غلامپور مددکار اجتماعی از دانشگاه علامه طباطبایی یکی دیگر از مخاطبان کم‌بینایی است که فعالیت‌های سینما و تئاتر ایران را پیگیری می‌کند. وی تصریح کرد: سهم ما نابینایان از جشنواره‌های فیلم و تئاتر فجر صفر است، چون هیچ فیلمی برای افراد نابینا توضیح‌دار نمی‌شود و هیچ تئاتری با شرایطی مناسب برای نابینایان اجرا نمی‌شود. هیچ حقی برای افراد نابینا و کم بینا در جشنواره‌های فیلم و تئاتر فجر قائل نیستند.

وی یادآور شد: تنها حقی که به‌زعم مدیران سینمایی برای مخاطبان نابینا و کم‌بینا در نظر گرفته شده این است که این مخاطبان با ارائه کارت معلولیت از بلیت رایگان بهره‌مند می‌شوند در صورتی که یک فرد نابینا حاضر است هزینه بلیت را هم پرداخت کند، ولی نسخه توضیح‌دار فیلم را ببیند.

احمد طاهری دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت که به‌عنوان دبیر در مدرسه نابینایان مشغول به فعالیت است، خطاب به مدیران و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: گاهی اوقات خواسته به حق و فرهنگی و هنری ما آنقدر از سوی دولتمردان و وزارت ارشاد نادیده گرفته می‌شود که گمان می‌کنم نباید این خواسته را مطرح کنیم. دولت اگر بخواهد به وظیفه خود عمل کند باید به عنوان مثال در سطح وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همه اقشار جامعه را مورد توجه قرار دهد.

وی ادامه داد: متأسفانه باید درباره این موضوع مدام صحبت کنیم که ضروری است یک معلول در جامعه حضور داشته باشد یا نه و باید او را در خانه حبس کنیم. اگر نگاه مدیران و مسئولان این باشد که معلولان هم بخشی از جامعه ما هستند، مسأله مشخص می‌شود. مسأله این است که ما معلولان بینایی و شنوایی از هنر‌های سینما و تئاتر محروم هستیم.

طاهری یادآور شد: مدیران و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توانند در صورت تمایل، معلولان بینایی و شنوایی را نادیده نگیرند که البته با روندی که در برنامه‌ریزی و اقدامات خود داشته و دارند، من شک دارم که بخواهند به معلولان بینایی و شنوایی توجه کنند. گمان نمی‌کنم هیچ‌وقت به ذهن‌شان خطور کرده باشد که بخواهند امکانی را برای تماشای فیلم‌های سینمایی و آثار تئاتری توسط نابینایان و ناشنوایان فراهم کنند.

این دانشجوی ارشد تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت در بخش پایانی سخنان خود خطاب به مدیران و مسئولان جشنواره فیلم فجر تأکید کرد: اکران یک فیلم سینمایی برای نابینایان و ناشنوایان هزینه آنچنانی ندارد، زیرا یک کارگردان به راحتی می‌تواند یک فیلمنامه را توضیح‌دار کند. در سالن نیز با نصب چند هدفون، مخاطبان نابینا می‌توانند به همراه مخاطبان بینا تماشاگر فیلم‌ها باشند. مخاطبان نابینا نیازی به بلیت رایگان ندارند. توضیح‌دار کردن فیلم‌ها کار سخت و هزینه‌بری نیست، ولی نکته اینجاست که آیا مخاطبان نابینا و ناشنوا در اولویت‌های مدیران و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جشنواره‌های فجر قرار دارند یا ندارند./ مهر