به گزارش ایران سپید خطوط مترو از نظم نسبی برخوردار هستند و می‌توان با استفاده از آن تا حدی برنامه‌ریزی داشت و از ترافیک سطح شهر در امان بود، مگر اینکه اتفاق خاصی در خطوط بیفتد. قطارهای مترو در تعداد بالا و به صورت مستمر مشغول رفت و آمد در فضای سربسته هستند و این مساله موجب آلوده شدن هوای ایستگاه‌ها و تونل می‌شود. شهروندانی که از این وسیله نقلیه عمومی استفاده می‌کنند، مجبور به تنفس این هوای آلوده هستند که گاهی به چشم به شکل مه دود دیده می‌شود.

مدیر عامل شرکتی که در زمینه آزمایش لنت ترمز فعالیت دارند، درباره دلیل استشمام بوی بد حین ترمز قطارهای مترو به «آرمان» می‌گوید: در خودروهای ریلی(مترو یا شهری) سیستم ترمز به صورت اتوماتیک عمل و لنت ترمز فقط به‌عنوان کاهش‌ دهنده سرعت عمل می‌کند و به‌ صورت لحظه‌ای با دیسک یا کاسه درگیر می‌شود و این تماس تا لحظه توقف ادامه دارد. بدیهی است اگر لقمه(فیبر) ترمز مشخصات فنی استاندارد نداشته باشد، می‌تواند ایجاد صدای ناهنجار، دود و بو کند. میترا علیپور درباره چگونگی حذف دود و صدای ناشی از ترمز توضیح می‌دهد: چنانچه در طراحی فرمول و موارد مورد مصرف در فیبر ترمز استانداردهای مربوطه رعایت شود، حذف همه عوامل آزاردهنده میسر است. برای مثال در فرمول از فیبرهای مختلف(ارگانیک، غیرارگانیک فلزی، آزبست و...) استفاده می‌شود. از سال 90 استفاده از آزبست در لنت ترمزهای جاده‌ای کاملا حذف شد، اما آیا در خودروهای ریلی، این مهم انجام شده یا خیر، مشخص نیست. آزبست از دسته موادی است که به علت بروز بیماری ریوی آزبستوزیس، سرطان‌زایی آن به اثبات رسیده است. او ادامه داد: آزبست در ساختار فرمول استفاده از فیلرها در گستره وسیعی کاربرد دارد که می‌تواند عمر، اصطکاک، انتقال حرارت، میزان فشردگی، انبساط حرارتی و سایر مشخصات فنی را تامین نماید. بدیهی است عناصر سنگین مانند سرب و اکسیدهای گرم و امثالهم پس از سایش از سایر مواد جدا شده و مدت‌ها در سطح زمین باقی می‌مانند. تنفس این گونه مواد باعث بیماری‌های تنفسی می‌شود.

زاویه فعالیت انسانی با محیط زیست

متخصصان درباره موادی که هنگام ترمز قطار در هوا آزاد می‌شود، نظرات متفاوتی دارند، موادی که هر کدام می‌توانند بر سلامت انسان تاثیرگذار باشند. عضو هیات مدیره یک شرکت تولید کننده انواع لنت درباره احتمال آزاد شدن فنول در زمان ترمز به «آرمان» می‌گوید: رزینی که به عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنیم، نباید فنول آزاد داشته باشد و در مرحله تهیه رزین فنول باید به طور کامل فعال شده باشد. رزین از مواد اولیه تهیه لنت است. خود رزین از چند ماده تشکیل می‌شود که شرکت‌های رزین‌ساز تولید می‌کنند. ما وقتی می‌خواهیم رزین را از شرکتی تحویل بگیریم، دقت می‌کنیم که به طور کامل عوامل تشکیل دهنده رزین در ترکیب فعال شده باشند. اگر فعال نشده باشند، برای کیفیت محصول ما هم مضر است. سید عباس نیکخو درباره بویی که زمان ترمز مترو استشمام می‌شود، می‌گوید: گازی که شما هنگام ترمز قطار مترو مشاهده می‌کنید، فرم‌آلدهید نیست. فرض کنید زمانی که خودرویی ترمز شدیدی می‌گیرد، همین بو را می‌شنوید. این بوی لاستیک است و فنول ندارد. پایه موادی که در ساخت لنت ترمز استفاده می‌شود، کائوچو است، یعنی مواد شبیه لاستیک زیادی دارد و زمانی که ترمز گرفته می‌شود، بویی شبیه سوختن لاستیک احساس می‌کنید. این بو را در ترافیک جاده هم حس می‌کنید. نیکخو درباره تاثیر انتشار چنین گازهایی بر سلامت انسان و محیط زیست، توضیح می‌دهد: تمام مواد صنعتی که در جامعه شهری می‌بینید مقداری با انطباق‌های محیط زیستی زاویه دارند. هر فرآورده صنعتی که تولید می‌شود، در مرحله تولید و چه در شرایط مصرف می‌تواند این ایراد را داشته باشد که اندکی برای محیط زیست مضر است. از طرفی بر اساس استانداردهای محیط‌زیستی حد نرمالی برای این مساله تعرفی کرده‌اند. برای مثال اگر غلظت گاز کربن مونوکسید در هوای تهران کمتر از 50 پی.پی.ام باشد، می‌گویند اشکال ندارد و اگر بالای 150 پی.پی.ام رود اعلام می‌کنند که هوا آلوده است. این عضو هیات مدیره شرکت تولید کننده لنت درباره رعایت استانداردهای جهانی در تولید لنت ترمز مترو می‌گوید: در سال‌های گذشته زمانی که لنت‌های ترمز تولید می‌شد، حاوی ماده‌ای به نام آزبست بود. از سال 89 به بعد استفاده از آزبست در لنت ترمز ممنوع شده است و تا جایی که می‌دانم تولید کنندگان لنت ترمز رسمی هیچ‌کدام از آزبست استفاده نمی‌کنند. در لنت‌هایی که ما تولید می‌کنیم آزبست وجود ندارد. او با بیان اینکه معمولا بازرسی‌های دوره‌ای سازمان ملی استاندارد تولیدات آنها را بررسی می‌کند، ادامه می‌دهد: تمام کارخانجات تولید کننده لنت موظف هستند پروانه استاندارد کاربرد لنت را بگیرند. زمانی که پروانه استاندارد کاربرد را می‌گیرند، به صورت تصادفی، توسط بازرسان سازمان ملی استاندارد کنترل می‌شوند و نمونه‌هایی که از خط تولید آنها برداشته می‌شود، در آزمایشگاه سازمان استاندارد یا در آزمایشگاهی که از طرف سازمان استاندارد معتبر دانسته شده است، تست شیمیایی و فیزیکی می‌شود.

استاندارد لنت

رئیس اداره نظارت بر استانداردهای خودرو و نیرو محرکه درباره بازرسی و تست نمونه‌های لنت ترمز مترو به «آرمان» می‌گوید: حوزه ورود و درگیری سازمان، لنت خودرو و موتورسیکلت است. استانداردی که برای این مساله وجود دارد، یکی از قدیمی‌ترین استانداردهای اجباری ماست که قبل از انقلاب شروع شده است و به‌دلیل حساسیت و بحث ایمنی خاصی که دارد، مورد توجه قرار گرفته است. به گفته حمیدرضا منفردی دامنه شمول این مساله صرفا خودروها و موتور سیکلت‌ها است، او می‌افزاید: در دیگر موارد مانند آسانسور و مترو هم از لنت ترمز استفاده می‌شود، ما در این موارد ورودی به عنوان سازمان بازرس و کنترل کننده نداریم و ممکن است استانداردهایی برای لنت مترو وجود داشته باشد. زمانی که قطار مترو ترمز شدیدی می‌گیرد، صدای نابهنجاری گوش مسافران را آزار می‌دهد. رئیس اداره نظارت بر استانداردهای خودرو و نیرو محرکه در توضیح عملکرد این اداره می‌گوید: بحث ما درباره لنت و آلاینده‌های آن صرفا وجود آزبست است و استانداردهای ما به آلاینده‌های صوتی نمی‌پردازند و برای آنها حد و حدود و معیاری تعریف نمی‌کنند. بیشتر بحث عملکرد لنت است و از نظر آلایندگی هم عدم وجود و استفاده از هر نوع آزبست در لنت کنترل می‌شود. در واقع حوزه ورود استاندارد ما چنین است. استانداردهایی وجود دارد و قابل اجرا است، منفردی درباره نظارت‌هایی خارج از خط تولید توضیح می‌دهد: ما استانداردهایی را تعیین می‌کنیم و این اطلاعات در سایت به صورت دسترسی آزاد وجود دارد که هر سازمانی که نیاز دارد، از این استانداردها استفاده کند و هیچ محدودیتی در استفاده از آنها وجود ندارد و استفاده از آنها کاملا آزاد است. بنابراین سازمان‌هایی مانند مترو می‌توانند برای بحث‌های خدمات و واگن‌هایشان ثبت سفارش کنند، با توجه به استانداردهای ما روابطی را در نظر بگیرد، اما اینکه خود سازمان استاندارد، همانطور که برای تولید کننده لنت خودرو مستقیما ورود می‌کند و در محل تولید از تولیدات نمونه برداری و تست می‌کند و پروانه استاندارد می‌دهد، برای سایر انواع تولید لنت این ورود را ندارد. مثلا شهرداری یا هر سازمان دیگری می‌تواند از این استانداردها به عنوان دستورالعمل یا ضابطه استفاده کنند و در کارهای خود به آن استناد کنند و به آن ارجاع دهند.

مسافران مترو در خطر کم‌خونی

فضای سر پوشیده مترو گاهی پر از دود می‌شود، گاهی هم دودی دیده نمی‌شود، اما بوی نامطبوع ناشی از ترمزهای قطار در فضای ایستگاه می‌پیچد. رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، درباره وجود گازهای ناشی از عبور و مرور مترو و ترمزهای شدیدی که گرفته می‌شود، به «آرمان» می‌گوید: در فضای سربسته هر گونه گاز بیشتر از هوا وجود داشته باشد، برای سلامت ضرر دارد. مترو هم فضایی سربسته است که گاهی تهویه هوا در آن به درستی انجام نمی‌گیرد. قطار ترمز می‌کند و مقدار زیادی از ذرات سرب و فلزات مختلف در فضا منتشر و با هر تنفس وارد سیستم تنفسی انسان می‌شود. ایرج خسرونیا با بیان اینکه ممکن است اشکال بزرگی برای این مساله وجود نداشته باشد، ادامه می‌دهد: هرچند برای افرادی که صبح، ظهر و شب به صورت مرتب از مترو استفاده می‌کنند، این مواد در بدن آنها تجمع پیدا می‌کند و موجب کم‌خونی، تنگی نفس، سرفه، سیانوز( آبی شدن رنگ پوست به‌دلیل افزایش میزان هموگلوبین احیا در خون محیطی) می‌شود و سیستم پوستی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به سلامت پوست آسیب می‌زند. همچنین چشم‌های افرادی که در این هوا تنفس می‌کنند تحت تاثیر مواد قرار می‌گیرد و نرمی پوست چشم، قرمزی و ریزش اشک پیدا می‌کنند. بنابراین سیستم خونی، قلب و عروق، مغز و استخوان، ریه و گوارش تحت تاثیر موارد ریز موجود در فضای سربسته قرار می‌گیرند. این است که باید سعی کنیم تهویه در فضای سربسته خیلی بهتر باشد که باعث بیماری نشود. رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران درباره راهکاری که مسافران مترو برای حفظ سلامت خود می‌توانند انجام دهند، می‌گوید: افراد باید از ماسک استفاده کنند، البته ماسک‌های موجود در بازار ماسک‌های مناسبی نیستند. او درباره اینکه این میزان آلودگی می‌توان سطح آلودگی هوای شهر را بالا ببرد، توضیح می‌دهد: اگر مقدار آلاینده‌ها زیاد و هوا ابری باشد، آلاینده‌هایی که از راه هواکش‌های مترو خارج می‌شوند می‌تواند روی سلامت در سطح شهر هم تاثیرگذرا باشد.