به گزارش ایران سپید ابزارهایی که این روزها به مدد تکنولوژی در اختیار نابینایان قرار گرفته باعث ایجاد تغییراتی در زندگی این دسته از افراد شده که به جرأت میتوان این طور حکم داد که زندگی برای نابینایانِ عصر حاضر، به اندازه قابل توجهی آسانتر از نابینایان نسلهای پیش شده است.

ابزارهایی که این روزها به مدد تکنولوژی در اختیار نابینایان قرار گرفته باعث ایجاد تغییراتی در زندگی این دسته از افراد شده که به جرأت میتوان این طور حکم داد که زندگی برای نابینایانِ عصر حاضر، به اندازه قابل توجهی آسانتر از نابینایان نسلهای پیش شده است. میخواهیم در این نوشتار، به عنوان یک نابینا، صبح تا شبی را تصور کنیم که در آن، تکنولوژیهای مختلف را به کار میبندیم که زندگیمان را تسهیل کنیم.

صبح بخیر! بیدارباش با ساعتهای گویا: پیشترها خیلی سخت میتوانستی ساعت گویا پیدا کنی. ساکن تهران اگر بودی، چاره ای نبود جز این که یک روزت را به گشت و گذار در خیابان جمهوری و فروشگاههای لوازم الکترونیکیش بگذرانی، تا شاید یک ساعت گویا پیدا کنی. ساکنان شهرستانها هم که یا باید از دوستان تهرانیشان کمک میگرفتند، یا سراغ چنین ابزارهایی را از انجمنهای مختلف میگرفتند. حالا اما ماجرا به کلی متفاوت است. تنوع ساعتهای مجهز به زنگهای هشدار بسیار زیاد است و به راحتی میتوان مدلهای مختلف چنین ابزارهایی را در داخل یا خارج از ایران تهیه کرد. ضمن این که افراد زیادی هم هستند که از گوشیهای مبایلشان به عنوان ابزارهایی برای فهمیدن زمان یا تنظیم زنگ هشدار استفاده میکنند. چه آنهایی که هنوز به symbian وفادار مانده اند و چه خیل نابینایانی که به سراغ AnDroid رفته اند، بaزارهایی در اختیار دارند که به وسیله آنها میتوانند زمانی را مشخص کنند تا با صدای زنگ از خواب بیدار شوند. ساعتهای پیشرفته تری هم با امکانات بیشتر در دنیا عرضه شده که اگر کسی به آن سوی آبها دسترسی داشته باشد، میتواند برای خودش تهیه کند. به طور مثال، ساعتی با نام «Moshi Voice» که کاربر را از شر فشردنِ دکمه در حالت خواب و بیداری راحت میکند. این ساعت به کاربر امکان میدهد که با گفتنِ عبارت «what time is it»، زمان را بفهمد یا به گفتن جمله ساده «set an alarm for 7-30»، از ساعت بخواهد که زنگ را برای ساعت هفت و نیم کوک کند. همچنین این ساعت یک دماسنج دارد که دمای محیط داخل و خارج خانه را گزارش میکند.

خدای ناکرده نیاز به دارو خوردن دارید؟: آنهایی که داروهای مختلف میخورند میدانند که برای یک نابینا، تشخیصِ داروها از یکدیگر و مدیریتِ زمان و دوز مصرف هر کدام، چقدر میتواند کار دشواری باشد. هرچه هم که برچسب بریل بچسبانی یا سعی کنی شکل یا اندازه قرصها را به خاطر بسپاری، باز هم وقتی داروهای جدیدی به جمع داروها اضافه شوند، همه چیز به هم خواهد ریخت. تکنولوژی اما کار را ساده کرده. در حال حاضر میشود از جعبه های داروی گویا استفاده کرد. جعبه هایی که داروهای مختلف را در خانه های تعبیه شده قرار میدهید و وقتی زمانِ خوردن هر دارو فرا میرسد، به شما از راههای مختلف اطلاع میدهد.

جعبه های دارو در دنیا به سه دسته تقسیم میشوند که در این نوشتار سعی خواهیم کرد مختصراً اشاره ای کنیم به ویژگیهای هر کدام:

دسته اول که ساده ترین نوع از این گروه هم محسوب میشود، در رسته Ltalking pill reminder» ها طبقه بندی میشود. این دستگاهها به کاربر این امکان را میدهند که قرصها را در خانه های مختلفی که برای زمانهای مختلف تعبیه شده قرار دهند و جعبه، به کمک هشدار صوتی، زمان مصرف هر دارو را اعلام میکند. افزون بر این، این امکان هم فراهم شده که متناسب با هر خانه، کاربر بتواند یک پیغام صوتی ضبط کند که در صورت نیاز، آن پیغام برایش پخش شود. به طور مثال، کاربر میتواند نام داروها یا مقدار مصرف آنها را ضبط کند. «Audio Digital Label»، نام نوع دیگری از جعبه دارو است که این یکی را متصدی داروخانه خودش مرتب میکند. وقتی فرد نابینایی برای گرفتن داروهایش به داروخانه مراجعه میکند، دستگاه را هم همراهش میبرد و متصدی داروخانه وقتی نسخه را میپیچد، اطلاعاتی نظیر نام دارو، زمان، نحوه و میزان مصرف و پزشکی که آن را تجویز کرده و زمان مراجعه بعدی برای تجدید دارو را در دستگاه ثبت میکند و فرد میتواند با فشار یک دکمه، به کمک موتور صوتیِ تعبیه شده در دستگاه، این اطلاعات را دریافت کند. ماجرای دسته سوم از جعبه های دارو با دو دسته قبلی قدری متفاوت است. در کشورهای آمریکا و کانادا زمانی نهضتی برای دسترسپذیر کردنِ نسخ پزشکی آغاز شد و نتایجی هم حاصل شد که شرح ماجرا از حوصله این نوشته خارج است اما در نتیجه آن نهضت، برخی داروخانه ها موظف شدند نسخه ها را به گونه ای برای نابینایان دسترسپذیر کنند. داروخانه های مورد بحث هم برچسبهای مخصوصی برای نسخ طراحی کردند و از نوعی جعبه داروی خاص به نام «Scriptalk station» استفاده کردند تا نابینایان بتوانند اطلاعات داروها را به راحتی به دست آورند. با این ترتیب که کافی است کاربر نابینا برچسبخوان را بر روی برچسب مخصوص بگذارد تا تمامی اطلاعات لازم برایش خوانده شوند. البته امکان جالب دیگری که در «scriptalk station» وجود دارد این است که کاربر قادر خواهد بود دستگاه را به رایانه متصل کند تا به کمک اینترنت، اطلاعات بیشتری در باره هر دارو به دست آورد. گفتنی است این دستگاه از سوی انجمنهای نابینایان در آمریکا و کانادا به رایگان در اختیار متقاضیان نابینا قرار میگیرد.

اما این دستگاه وقتی برای کاربران قابل استفاده خواهد بود که بتوانند از رایانه یا دستگاههای هوشمند استفاده کنند. حالا دیگر کمتر نابینایی را میتوان پیدا کرد که در بدبینانه ترین حالت، نداند نابینایان هم میتوانند از رایانه استفاده کنند. میتوانید با در اختیار داشتن یک رایانه کاملاً ساده و معمولی و تجهیز آن به صفحه خوانهایی نظیر JAWS یا NVDA، از این دستگاه استفاده کنید. برای خواندن متون فارسی هم افزون بر NVDA که بدون نیاز به نرم افزار جانبی امکان خواندن به فارسی را به کاربر میدهد، با نصب مکملهایی مثل پارسآوا، پکجاز یا ماهور میتوانید به محتوای فارسی دسترسی داشته باشید. همین اتفاق در مورد سایر دستگاههای هوشمند هم قابل انجام است، اما اگر تا به حال به جمع استفاده کننده های رایانه و ابزارهای هوشمند نپیوسته اید، به سادگی میتوانید این کار را انجام دهید. خوشبختانه این روزها منابع آموزشی زیادی در این حوزه تولید شده که میتوانید از آنها برای فراگیری چگونگی استفاده از رایانه و تلفن همراه استفاده کنید. این منابع به شکل صوتی هستند و از طریق انجمنها یا مؤسسات مختلف میتوانید آنها را به دست آورید. همچنین مراکز زیادی هم هستند که این آموزشها را به شکل رایگان یا با هزینه هایی اندک در اختیار نابینایان قرار میدهند. فقط باید در نظر داشته باشید که خوب است پیش از خرید دستگاههایی مثل رایانه یا گوشیهای همراه، حتماً با نابینایانِ اهل فن مشاوره کنید تا گزینه ای را انتخاب کنید که از نظر فاکتورهای دسترس پذیری نابینایان، در شرایط مناسبی قرار داشته باشد.

بعد از همه این کارها، وقت خروج از خانه فرا میرسد. شما برای آنکه بتوانید حضور موفقی بیرون از محیط خانه داشته باشید، نیاز دارید به فراگیری تکنیکهای «تحرک و جهتیابی». جهتیابی به معنای یافتن مسیر و تشخیص محل قرارگیری مکانهای مختلف و تحرک به معنی مهارتهای حرکت در محیط مثل راه رفتن در پیاده روها و عبور از خیابانها است. تکنولوژی، برای این مسأله هم فکر کرده است و این روزها ابزارهایی را در اختیار گذاشته که عابران نابینا به راحتی میتوانند با تکیه بر آنها، مسیریابی کنند. افزون بر سخت افزارهای GPS، اپلیکیشنهایی هم هستند که بر روی گوشیهای مبایل نصب میشوند و به کاربر این امکان را میدهند که علاوه بر مسیرها، حتی مکانهای مختلف اطرافشان را هم جستجو کنند. Nearby Explorer& Dot waker و Hear we go اپلیکیشنهایی هستند که در این حوزه به کار نابینایان خواهند آمد.

اینها نام اپلیکیشنهایی هستند که بر روی گوشیهایمان نصب میکنیم تا در مسیریابی به آنها تکیه کنیم. هم نسخه ویژه IOS دارند، هم اندروید. اما یک ابزار به درد بخور دیگر هم در کشورهای پیشرفته وجود دارد که آن هم برای بعضی افراد، در برخی موارد میتواند راهگشا باشد. نابینایانی که در کشورهای پیشرفته زندگی میکنند، اگر نخواهند از سرویسهای حمل و نقل عمومی مثل اتوبوس یا مترو استفاده کنند و به اصطلاح خودمان با آژانس طی طریق کنند، میتوانند اپلیکیشنهای رایج این حوزه را روی گوشیهایشان نصب کنند تا بتوانند بدون نیاز به برقراری تماس تلفنی، ماشینی برای خودشان پیدا کنند. uber نام یکی از این سرویسها است که در چندین کشور هم قابل استفاده است و به خصوص در آمریکا، تلاشهای زیادی برای دسترس پذیر کردن برنامه و احقاق حقوق راکبان نابینا انجام گرفته است. در کشور ما هم چند وقتی است که چنین مدلی برای ماشین گرفتن رایج شده و با الگوبرداری از Uber چند شرکت مختلف اقدام به ارائه تاکسی به شیوه فوق کرده اند که شاید Snap، معروفترین و قدیمیترین آنها باشد. Snap، نام اپلیکیشنی است که کاربران اندروید میتوانند بر روی گوشیها یا تبلتهایشان نصب کنند تا به این طریق بتوانند به کمک اینترنت، تاکسی بگیرند. شاید بگویید برتری این روش به شیوه های قدیمی تاکسی مثل درخواست تلفنی چیست؟ اول این که تعداد رانندگانی که در این روش مشغول به کار شده اند آن قدر زیاد است که شما تقریباً هیچگاه با پیغام معروف «الآن همه راننده هامون بیرونند و ماشین نداریم» مواجه نمیشوید. دوم اینکه سیستم قیمت گذاری در این سیستم منطقی است و مسافت و حجم ترافیک، دو عامل تعیین کننده در قیمت گذاری به حساب میآیند. به طوری که شما اگر در ساعات خلوت شبانه روز تردد کنید، هزینه تردد حتی تا سی درصد ممکن است برایتان کاهش یابد. نکته سوم هم این که شما در وقت سفارش، میتوانید مشخصات راننده و ماشینی که قرار است به دنبالتان بیاید را در اختیار داشته باشید. مشخصاتی نظیر نام و شماره تلفن راننده و مدل، رنگ و پلاک ماشین. این موضوع از نظر امنیت سفر، نکته بسیار مهمی به حساب میآید. این ابزار مزایای دیگری هم دارد که آن را به کنجکاوی خوانندگانمان وامیگذاریم، اما در مجموع برنامه از نظر دسترسی کاربران نابینا چنگی به دل نمیزند. البته مشکل هم زیاد پیچیده نیست و با کمی وقت گذاشتن، خودمان میتوانیم تا حدودی آن را متناسب کنیم. فقط کافی است یک بار از کسی بخواهید تا نام دکمه های پر کاربرد را به شما بگوید و شما آنها را با کمک talkback، برچسبگذاری کنید تا بتوانید در استفاده های بعدی، آنها را به کار ببرید.

در ادامه صبح تا شبِ مجازی که با هم در حال گذراندن آن هستیم، به ساعات کار روزانه رسیدیم. گفتیم که رایانه، وسیله ای بسیار مناسب برای داشتنِ حضور مؤثر در عرصه های مختلف شغلی است. رایانه میتواند در موقعیتهای مختلف، گره از کار کارمندان نابینا بگشاید. تصور کنید در سیستم اتوماسیون اداری محل کار شما، بخشنامه ای منتشر شده که شما ملزم به خواندنش هستید. اگر سه سال پیش بود، بخشنامه را دانلود میکردید و به محض دیدنِ پسوندِ PDF در انتهای فایل، زحمتی به خودتان نمیدادید و از یکی از همکارانتان میخواستید آن را برایتان بخواند. حالا اما علیرغم تمام مشکلاتی که برای نسخه فارسی OCR یا تکنولوژی تبدیل عکس به متن دیجیتالی وجود دارد، Google این امکان را ایجاد کرده که ما بتوانیم فایلهای PDF فارسی را در درایومان در google بارگذاری کنیم و نسخه متنی و قابل خواندن را تحویل بگیریم. همین ابزار میتواند برای دانشجویان و کارمندان نابینا بسیار کارآمد باشد.

کار دیگر بس است و حالا دیگر وقت ناهار رسیده. گوشیمان را از جیبمان خارج میکنیم و در یکی از نرم افزارهای نزدیکیاب که در مطالب پیشین در موردشان صحبت کردیم، به دنبال رستورانهای اطرافمان میگردیم تا غذایی سفارش دهیم. البته میتوانیم به جای نزدیکیابها، به سراغ نرم افزارهایی برویم که به طور تخصصی در حوزه شکمیجات فعالیت میکنند. «زودفود»، نام یکی از این اپلیکیشنهای موبایلی است که شما میتوانید از طریق آن منوی رستورانهای مختلف را مشاهده کنید و برای خودتان غذا سفارش دهید. با توجه به این که اراده ای برای رایزنی با صاحبان این اپلیکیشنها برای دسترس پذیر کردنشان به منظور استفاده نابینایان در میان نهادهای متولی امور این افراد وجود ندارد، این برنامه هم آن قدرها که باید، دسترس پذیر نیست و با قدری تلاش و آزمون و خطا، میتوان نحوه استفاده از آن را فرا گرفت. غذا را که با هر زحمتی که بود سفارش دادیم و حالا هم در انتظار وصالش نشسته ایم. بد نیست در این فاصله، مبلغی را که قرار است پرداخت شود، آماده کنیم. برای این کار، به سراغ Blind-Droid wallet میرویم. اپلیکیشنی که روی گوشی اندرویدیمان نصب کرده ایم تا مقدار اسکناسهای مختلف را به ما گزارش دهد. اسکناسها را یک به یک از کیفمان خارج میکنیم و در مقابل دوربین گوشی قرار میدهیم. به محض رؤیتِ اسکناس به وسیله گوشی، مقدارش به تومان به اطلاع ما میرسد.

ساعت کار روزانه تمام شده و از قضا سرویسی هم که همیشه شما را به خانه میرساند، امروز به دنبالتان نخواهد آمد. میخواهید با مترو طی طریق کنید؟ اپلیکیشنِ «گویا سازی ایستگاههای مترو» را که البته بر خلافِ اسمی که برایش انتخاب شده، چیز به درد بخوری هم نیست، باز کنید تا از میان تمام امکاناتی که دارد، فقط بفهمید نزدیکترین ایستگاه مترو در محلی که قرار دارید، کجا است و درهای ورود، در کدام نقطه از خیابان قرار گرفته اند.

در صبح تا شب تکنولوژیکیمان، بالاخره به ایستگاه پایانی رسیدیم. خسته از سر کار به خانه میرسیم و قرار است غذایی برای خودمان دست و پا کنیم. آخرین باری که از فروشگاه خرید کردیم، چند ده کنسرو خریده ایم که همه را در کابینتها چیده ایم. از کنسرو مرغ و ماهی گرفته تا لوبیا و ذرت. وقت آشپزی که میشود، با دردسر بزرگِ پیدا کردن قوطی مورد نیازمان از بین این همه قوطیهای جور و واجور مواجه میشویم. برای حل این مشکل، دو راه ساده و قابل دسترس وجود دارد: یکی استفاده از دستگاه لِیبِلزن و برچسبهای بریل است و دیگری، کمک گرفتن از دستگاههایی است که به صورت الکترونیکی، امکان برچسبدار کردن اشیای مختلف را در اختیار ما قرار میدهند. Pen-friend، نام یکی از این دستگاهها است که از سالها پیش، به کمک نابینایان آمده است. دستگاهی است شامل یک دستگاه ضبط صوت و چندین برچسب. برچسبها را روی اشیا میچسبانیم و نوک pen friend را روی برچسب میگذاریم و دکمه ضبط را فشار میدهیم و نام قوطی را ضبط میکنیم. بعدها، وقتی بخواهیم محتوای قوطی را تشخیص بدهیم، کافی است نوک قلم را روی برچسب قرار دهیم تا نامی که برایش ضبط کردیم، پخش شود. مشابه این دستگاه در ایران هم تولید شده و با قیمتی نه چندان بالا، عرضه میشود.

حالا که غذایمان را هم خوردیم، وقت آن است که یک فیلم تماشا کنیم. فیلمهای توضیحدار میتوانند یکی از بهترین گزینه ها برای یک نابینا به حساب آیند. در کشورهای پیشرفته، کانالهای تلویزیونیِ زیادی وجود دارد که فیلمها یا سریالهای محبوب را به صورت توضیحدار هم عرضه میکنند. کافی است یک فرد نابینا، پای تلویزیون بنشیند و دستورِ پخشِ نسخه توضیحدار را به آن شبکه بدهد تا بتواند از این نسخه استفاده کند. البته شبکه های اینترنتیِ بسیار محبوبی هم هستند که به همین ترتیب عمل میکنند. Netflix، نام یکی از همین شبکه ها است که مجموعه ای از فیلمهای توضیحدار را در اختیار نابینایان قرار میدهد. همچنین برای نابینایانی که علاقمند به نشستن پای تلویزیون باشند، برای حل معضلِ منوهای پیچیده، برخی کمپانیهای معتبر مثل سامسونگ، در دستگاههای جدیدشان امکان راهنمای صوتی را فراهم کرده اند که میتواند نام شبکه، برنامه در حال پخش و فهرست برنامه های هفتگی و زمان پخش برنامه های مختلف را برای کاربر نابینا بخواند.

در نوشتن این مجموعه سعی شده بود ترکیبی ارائه شود از امکاناتی که در ایران برای کاربران در دسترس است و آنهایی که در کشورهای پیشرفته به کار گرفته میشود و هنوز وارد کشورمان نشده است. هدف اولمان از نوشتن این یادداشتها، آشنا کردن مخاطبانمان با تکنولوژیهای روز بود و این که نشان دهیم میتوان با تکنولوژی، ساده تر زندگی کرد. اما هدف دوم، آن بود که بتوانیم نظر انجمنهای مختلف امور نابینایان را به این نکته جلب کنیم که سرمایه گذاری در عرصه تکنولوژیهای تسهیلگر، میتواند تأثیر شگرفی در تسهیل زندگی برای نابینایان بگذارد.

امید هاشمی