به گزارش ایران سپید در چند شماره پیشین، تا آنجا که میشد با مفهوم ارکستر به معنای آکادمیک آن آشنا شدیم و مروری بسیار سر دستی و ساده بر تاریخچه سازگان یا ارکستر در دوره های مختلف موسیقی کلاسیک انجام دادیم. همانطور که پیشتر هم اشاره شد، ارکسترهای موسیقی کلاسیک شامل پنج گروهِ سازی هستند: بادیها، - شامل بادی چوبیها و بادی برنجیها - کوبه ایها، زهیها و کلید دارها. به کتابچه ای که نقش تک تک این اجزا را در هنگام نواختن یک قطعه مشخص میکند، پارتیتور میگویند. پس، نقش همه اعضای ارکستر در پارتیتور به روشنی تبیین شده است. این که چه هنگام قرار است شروع به نواختن کنند و چه چیز را قرار است بنوازند.

در مورد هر یک از گروههای سازی در مطالبی به شکل مفصل خواهیم نوشت اما شاید دانستن این نکته خالی از جذابیت نباشد که در ارکسترهای کلاسیک، حتی برای محل قرارگیری هر یک از اعضای ارکستر هم برنامه ریزی شده است. چینش یک ارکستر بزرگ کلاسیک این گونه است که در سمت چپ رهبر ارکستر، گروه ویولنهای اول و در کنار آن ویولنهای دوم قرار دارند. در کنار ویولنها، ویولاها و در کنار ویولاها، ویولنسلها قرار دارند.

قسمت جلوی ارکستر اغلب شامل سازهای زهیست. اما گاه در سمت چپ رهبر و جلوی ویولنهای گروه اول، سازهای تکنواز کنسرتوها نیز جای میگیرند که بسته به کنسرتوی مورد نظر هر سازی میتواند باشد. اصطلاح کنسرتو را بارها شنیده اید. این اصطلاح برای قطعه ای به کار میرود که برای ارکستر بزرگ نوشته میشود اما یک تکنواز هم ارکستر را همراهی میکند. مثلاً اگر قرار باشد کنسرتو برای فلوت اجرا شود، تکنواز فلوت در این نقطه خواهد ایستاد. ردیف بعد متعلق به گروه بادیهاست و در کنار آنها کنترباسها قرار میگیرند. سازهای کوبه ای اغلب در ردیف انتهایی قرار خواهند گرفت.

این سازماندهی و نظم، گونه ای استاندارد را فراهم میکند تا از طریق آن رهبر ارکستر به وسیله اشارات قراردادی خود هر گروه سازی را از زمان نواختن خویش آگاه کند. علاوه بر این، از آنجا که در اجرای ارکسترهای کلاسیک از ابزارهای تقویت کننده صدا نظیر میکروفن استفاده نمیشود، این چینش به گونه ای انجام شده که شنوندگان ارکستر بتوانند صدای همه سازها را به همان شدت که لازم است، بشنوند. به عنوان نمونه، سازهای کوبه ای نظیر تیمپانی که صدایی پر حجمتر از سایر سازها دارند، در دورترین نقطه ارکستر نسبت به تماشاچیها قرار میگیرند تا حجم صدایشان مانع از شنیدن صدای ویلنهایی که در ردیفهای جلوتر ایستاده اند، نشود.

در شماره های بعدی به معرفی هر یک از گروههای سازی خواهیم پرداخت. آنچه ذیل این شماره قرار داده ایم، موومانهای سوم و چهارم سمفونی پیامبر، اثر شاهین فرحت است که آهنگساز در تصنیف آن، نقشی را هم به کلام و خواننده اختصاص داده و حمید حامی را به عنوان خواننده ارکستر در نظر گرفته است. این قطعه را از اینجا دانلود و گوش کنید.