در مقابل خانه طباطبایی‌ها، خانه تاریخی عباسیان قرار دارد که بازدید از این خانه تاریخی هم بی‌شباهت به کوهنوردی نیست. هیچ مسیر جایگزین دیگری برای بازدید از این خانه‌های تاریخی وجود ندارد و گردشگر اگر می‌خواهد از خانه‌های تاریخی کاشان بازدید کند، یا باید از دیگران کمک بگیرد یا بی‌خیال بازدید از این بناها شود.

در حمام فین کاشان، به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر هم هیچ تمهیداتی برای رفت و آمد آسان و بی‌دغدغه گردشگران معلول و سالمند پیش‌بینی نشده است. از حیاط اصلی باغ فین کاشان که به سمت حمام تاریخی این بنا حرکت می‌کنیم، ورود به این بنای تاریخی با توان جسمی معلولان، سازگاری ندارد. اگر فرد معلول از صندلی چرخدار استفاده کند، به هیچ وجه امکان بازدید از این بنای تاریخی را ندارد و حتی برای خروج از این بنای تاریخی باید از هفت خوان رستم گذشت و از پله‌هایی بالا رفت که بالا رفتن از آنها به اندامی ورزیده نیاز دارد.

درست است که این بناهای تاریخی در زمان خود، به همین سبک و سیاق ساخته شده‌اند، اما طبیعی است که در عصر حاضر برای احترام گذاشتن به گردشگران که ممکن است هرکدامشان نیازهای مختلفی داشته باشند، مسیر رفت و آمد گردشگران در این بناهای تاریخی، باید مناسب‌سازی شده باشد تا هر کسی بتواند بدون دغدغه و بدون کمک گرفتن از دیگران، از این اماکن گردشگری بازدید کند.

این مشکل فقط به اماکن تاریخی و سیاحتی شهر کاشان محدود نمی‌شود، بلکه اغلب بناهای تاریخی در شهرهای مختلف کشور برای رفت و آمد معلولان و سالمندان مناسب‌سازی نشده‌اند.

محرومیت 10 درصد جامعه از گردشگری بی‌دغدغه

در حالی که بر اساس آمارهای سازمان ملل، به طور میانگین حدود 10 درصد جمعیت هر کشوری دچار معلولیت‌های مختلف است، در کشور ما این جمعیت 10 درصدی برای بازدید از اماکن تاریخی کشور خودشان هم محدودیت دارند.

عده‌ای معتقدند نباید به بافت و ساختار اصلی بناهای تاریخی دست زد، زیرا هویت فرهنگی آن اثر از بین می‌رود، اما واقعیت این است که می‌توان با اضافه کردن یک سطح شیب دار متحرک در کنار بناهای تاریخی، لذت بازدید از اماکن فرهنگی و تاریخی را از معلولان دریغ نکرد. می‌توان هم هویت آثار فرهنگی و تاریخی را حفظ کرد و به آنها آسیب نزد و هم با تمهیداتی ساده و کاربردی، اجازه داد که این جمعیت 10 درصدی کشور از دیدن اماکن فرهنگی و تاریخی کشور محروم نمانند.

اغلب این مناسب سازی‌ها هیچ هزینه قابل توجهی ندارد و با کمترین هزینه می‌شود این مناسب سازی‌ها را به سامان رساند.

شهرام مبصر، فعال حقوق معلولان که در حوزه گردشگری معلولان فعالیت دارد، در گفت‌وگو با جام‌جم به مساله نامناسب بودن معابر گردشگری برای بازدید از اماکن تاریخی و سیاحتی اشاره می‌کند و می‌گوید: موضوع به هزینه‌های مناسب‌سازی اماکن سیاحتی برنمی گردد، بلکه این هزینه‌ها بسیار پایین است. مشکل اینجاست که باوری نسبت به مناسب‌سازی کردن این معابر وجود ندارد. یعنی این موضوع در اولویت فکری مسئولان این اماکن سیاحتی قرار ندارد که معلولان و سالمندان هم از این اماکن تاریخی، تفریحی و گردشگری بازدید می‌کنند.

این که مناسب‌سازی معابر در حوزه‌های گردشگری اولویت مسئولان باشد، مستلزم این است که به گفته مبصر، نیازهای معلولان را ببینند و به آنها به دید شهروند درجه یک نگاه شود، اما به قول او تا وقتی معلولان در برنامه ریزی کوتاه مدت و بلندمدت مسئولان جایگاهی نداشته باشند و به نیازهای آنها توجه نشود، نمی‌شود انتظار داشت که برای مناسب‌سازی اماکن سیاحتی، گام‌های جدی برداشته شود.

از نگاه او، هنوز این فرهنگ در جامعه نهادینه نشده که معلولان هم مثل سایر شهروندان به تفریح و سفر نیاز دارند و باید برای این نیاز طبیعی آنها، پاسخی در خور وجود داشته باشد. البته مبصر عقیده دارد، علاوه بر لزوم همت مسئولان برای مناسب‌سازی اماکن سیاحتی، نیاز است خود معلولان هم برای دستیابی به حقوق بدیهی شان بجنگند و با مذاکره و آگاه‌سازی جامعه، ضرورت مناسب‌سازی اماکن گردشگری را به مسئولان گوشزد کنند.

بیتا روحی، کارشناس حوزه شهری و دبیر ستاد مدیریت بحران شهرداری همدان در گفت‌وگو با جام‌جم از زاویه دیگری به مشکل نامناسب بودن معابر برای رفت و آمد معلولان اشاره می‌کند و می‌گوید: در مناطقی هم که مناسب‌سازی معابر انجام می‌شود، خیلی از مجریان طرح‌های مناسب‌سازی، آگاهی و علم کافی برای مناسب‌سازی ندارند و این طرح‌ها را بخوبی اجرا نمی‌کنند.

همین اتفاق به گفته او، موجب می‌شود، معلولان از نتیجه کار راضی نباشند، چون نیازهای واقعی آنها در طرح‌های مناسب‌سازی احصا نمی‌شود و خیلی از این طرح‌ها به شکل غیر علمی اجرا می‌شود.

بازی برنده، برنده در صنعت گردشگری

نامناسب بودن اماکن سیاحتی برای تردد بی‌دغدغه افراد کم توان جسمی، فقط به بناهای تاریخی محدود نمی‌شود. خیلی از اماکن تفریحی و گردشگری هم که در عصر حاضر ساخته شده، تطابقی با نیازهای جسمی معلولان ندارد.

اگر به وضعیت پارک‌ها، بوستان‌ها، شهربازی و بسیاری از اماکن تفریحی، نیم نگاهی بیندازید، به‌راحتی می‌بینید که در اغلب این اماکن تفریحی، نیاز معلولان و سالمندان دیده نشده است.

وقتی شهر و امکانات سیاحتی‌اش برای معلولان ساخته نشده باشد، نه تنها این موضوع به گوشه گیری و انزوای معلولان منجر می‌شود، بلکه در سطحی دیگر موجب می‌شود، صنعت گردشگری کشور هم از پتانسیل میلیونی گردشگران داخلی محروم بماند. اگر فرآیند مناسب‌سازی معابر در اماکن سیاحتی جدی گرفته شود، صدها هزار معلول که از نعمت گردشگری محروم مانده‌اند، برای بازدید از جاذبه‌های سیاحتی و تاریخی کشورشان علاقه‌مند می‌شوند.

درواقع، این یک بازی برنده، برنده است. از یک طرف، هم روحیه و نشاط معلولان بالاتر می‌رود و هم صنعت گردشگری کشور رونق می‌گیرد.

گلایه بهزیستی از مشارکت پایین دستگاه‌های اجرایی

انتقادهای متعدد مردم و حتی خود مسئولان از نامناسب بودن معابر شهری، تاکنون نتوانسته که تحول جدی در مناسب‌سازی معابر شهری ایجاد کند. چند روز قبل هم مجید کیان پور، نایب‌رئیس کمیسیون عمران مجلس با انتقاد از بی‌توجهی به شرایط جسمی و حرکتی معلولان و جانبازان در طراحی معابر عمومی، تاکید کرد: معابر عمومی برای سهولت تردد معلولان و جانبازان باید مناسب‌سازی شوند.

به گفته او، در دنیا توجه ویژه‌ای به این موضوع می‌شود، اما با وجود تعداد بالای معلولان جسمی و حرکتی و همچنین جانبازان هشت سال دفاع مقدس در ایران،‌ موضوع مناسب‌سازی معابر از سوی دستگاه‌های متولی مغفول مانده است.

این نماینده مجلس، مقصر اصلی در نامناسب بودن معابر را طراحان فضاهای شهری و دستگاه‌های اجرایی می‌داند و می‌گوید: مناسب‌سازی معابر عمومی برای معلولان و جانبازان باید به یک فرهنگ حرفه‌ای در مقوله طراحی و ساخت فضاهای شهری تبدیل شود و مسئولان امر به این موضوع توجه ویژه داشته باشند و تمام استانداردهای ساخت و ساز در مناسب‌سازی معابر عمومی برای سهولت در تردد معلولان و جانبازان رعایت شود. وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی، سازمان بهزیستی و شهرداری‌ها باید به وظیفه قانونی خود در نظارت و صدور مجوزهای لازم عمل کنند.

از سوی دیگر، مسئولان سازمان بهزیستی، نوک پیکان انتقاد را متوجه مسئولان سایر دستگاه‌های اجرایی می‌دانند. چندی قبل، انوشیروان محسنی بندپی، رئیس سازمان بهزیستی کشور هم از مشارکت پایین دستگاه‌های اجرایی گلایه کرد و گفت: دستگاه‌های مسئول در رابطه با مناسب‌سازی معابر آمار قابل قبولی ندارند تا جایی که تنها بهزیستی در این زمینه دارای آمار مشارکت 65 درصدی بوده و فعالیت مناسب‌سازی دیگر سازمان‌ها و نهادهای کشور کمتر از 30 درصد است.

به گفته این مقام مسئول، یکی از مسائل مهمی که در کنوانسیون حقوق معلولان سازمان بهداشت جهانی و لایحه حمایت از حقوق معلولان به آن اشاره شده است،‌ مساله توانایی دسترسی معلولان به تمام امکانات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است.

از نگاه بندپی، مناسب سازی‌ها تنها به معابر و اماکن شهری خلاصه نمی‌شود، بلکه دسترسی به معنی دسترسی معلولان به تمام امکانات آموزشی،‌ رفاهی، اجتماعی و مشارکت این قشر در تمام ابعاد اجتماعی و اقتصادی است، به طوری که باید بگوییم مناسب‌سازی معنای عام‌تری دارد و معنای آن پذیرش و اثربخشی معلولان در محیط‌های اجتماعی و اقتصادی است.

تا وقتی اجماع ملی برای مناسب‌سازی معابر صورت نگیرد و تسهیل در رفت و آمد معلولان به عنوان یک دغدغه جدی در ذهن مسئولان کشور نباشد، بخشنامه‌ها و تدوین قوانین متعدد هم نمی‌تواند رفت و آمد معلولان را در اماکن گردشگری یا معابر عمومی تسهیل سازد.

امین جلالوند