ما شهروندان درجه دو نیستیم
برای یافتن مسیر، عصایش را بر زمین می‌زند مردم با دیدن او به سمتش می‌روند تا همراهی‌اش کنند. من نیز همراش وارد واگن قطار می‌شوم. چروک روی دستانش نشان از سن و سال بالای او می‌داد. از وضعیت مترو و مناسب‌سازی ایستگاه‌های قطار از او می‌پرسم، می‌گوید: «یکی از مسیر‌هایی که برای تردد انتخاب می‌کنم مترو است، چرا که هم تردد ارزان‌تر و هم سریعتر برای رسیدن به مقصدم دارم، اما در ایستگاه خیام که مسیر هر روزه‌ام است با مشکل مواجه می‌شوم. هنگامی که برای رفتن به نزدیک سکوی قطار از کارمندان مترو درخواست کمک می‌کنم آنها به درخواست کمک من توجهی نمی‌کنند. من نابینا هستم و آنها را نمی‌بینم اما کارکنان مترو که من را می‌بینند؟ چرا برای کمک نمی‌آیند؟ بیشتر مواقع این مردم هستند که مرا تا سکو همراهی می‌کنند.»
علی علیزاده یکی از افراد معلولی است که برای راه رفتن باید از دو عصا استفاده کند، تردد از پله‌ها برایش سخت و گاهی ناممکن است. این شهروند 64 ساله از تجربیات سوار شدن درمترو می‌گوید: «مترو برای معلولان ساخته نشده و زمانی که طرح و برنامه‌ریزی این شهر زیرزمینی را انجام دادند یادشان نبود افراد با نیازهای ویژه را مدنظر قرار دهند. در رسانه‌ها مدام حرف از مناسب‌سازی است اما وقتی برای استفاده از مترو وارد ایستگاه می‌شویم یا رمپ ندارد یا اگر هست استاندارد نیست. یا آسانسور ندارد یا اگر دارد خراب است. به گمانم آسانسورها فقط تزئینی است. مسئولان همواره می‌گویند هدفمان توانمند‌سازی افراد‌ دارای معلولیت است اما این امر نیازمند فراهم‌سازی امکانات است؛ من دوست ندارم کسی دستم را بگیرد و به این سو و آن سو بکشد؛ مترو ایستگاه خوب و عالی ندارد اما تردد برای من در ایستگاه امام خمینی، مفتح و دردشت، به نسبت دیگر ایستگاه‌ها راحت‌تر است چون این ایستگاه‌ها جزو معدود ایستگاه‌های مناسب‌سازی شده ویژه معلولان است.»
به ایستگاه گلبرگ که در خط دو مترو واقع شده است سری زدم شخصی با عصای سفیدش مشغول عصا زدن و یافتن مسیر برای رسیدن به سکوی قطار بود، نزدیکش رفتم و سر صحبت را بازکردم تا نظرش را درخصوص مناسب‌سازی داخلی مترو جویا شوم. آقای مقدم می‌گوید: «چند سال قبل با توجه به مناسب‌سازی این ایستگاه برای معلولان و نصب کفپوش‌های مناسب می‌توانستم مسیرم را تا سوار شدن در قطار پیدا کنم اما چند وقتی است که این خطوط بریده بریده یا پاک شده است و دیگر برای ما نابینایان قابل تشخیص نیست. چرا مسئولان از کفپوش‌های بادوام تری استفاده نمی‌کنند تا این مشکلات بعد از گذشت دو الی سه سال رخ ندهد.»
«مترو برای افرادی مثل من که دچار نقص از ناحیه پا هستم بسیار دشوار است چه رسد به شهروندانی که باید برای حرکت از واکر، ویلچر یا عصا استفاده کنند، برای استفاده از مترو اول باید از طریق پله‌های ورودی به ساختمان مترو وارد شویم که متأسفانه سخت یا ناممکن است به همین علت بیشتر معلولان جسمی – حرکتی عطای استفاده از مترو را به لقایش می‌بخشند و با اتومبیل تردد می‌کنند.» اینها گوشه‌ای از درد دل‌های آقای نقدلو است. او با توجه به بالا رفتن سنش می‌گوید: «سن و سالمان بالا رفته و کهولت سن ناخودآگاه بر تردد تأثیر می‌گذارد حال معلولیت ما را به آن اضافه کنید. افرادی با معلولیت من می‌توانند به کمک پروتز و کفش‌های طبی راه بروند اما حفظ تعادل در بسیاری از مکان‌ها همچون پله برقی برایمان دشوار است و باید از آسانسور یا بالابر استفاده کنیم که در اکثر ایستگاه‌ها ایجادشده اما در بیشتر اوقات خراب هستند. مسئولان باید به این فکر کنند که روزی خودشان هم سالمند می‌شوند و باید شرایط جامعه را برای افراد با نیازهای ویژه آماده سازند.»

مناسب‌سازی با رعایت استاندارد
بسیاری از فضاهای شهرمان را مناسب‌سازی کردند اما به علت نبود استاندارد‌سازی این مکان‌ها برای افراد دارای معلولیت قابل استفاده نیست یا استفاده از آن دشوار است؛ به‌عنوان مثال رمپی که برای عبور ویلچر و واکر در نبود آسانسور مورد استفاده قرار می‌گیرد باید حداکثر شیب رمپ 8درصد با عرض 120سانتیمتر باشد همچنین پیش‌بینی پاگرد در سطوح شیبدار بالاتر از 10 متر، تعبیه حداقل عرض 150 سانتیمتری در سطح شیبدار دارای پیچ، نصب میله دستگرد در دو طرف سطوح شیبدار با ارتقاع 80 سانتیمتر، قطر 5/3 سانتیمتر و حداقل فاصله میله و دیوار 4 سانتیمتر، مسقف و غیرلغزنده بودن سطح شیبدار است. اگر در مترو آسانسور تعبیه شود باید حداقل ابعاد فضای آسانسور 110 تا 140 سانتیمتر، پیش‌بینی دگمه‌های کنترل‌کننده با حداقل برجستگی 5/1 سانتیمتر و قطر 2سانتیمتری حداکثر با ارتفاع 130سانتیمتر از کف آسانسور، نبود اختلاف سطح بین کف راهرو با کف آسانسور باشد.
برای افراد با مشکل بینایی هم باید عرض پیاده رو حداقل 120 سانتیمتر، نصب موازییک‌های سکه‌ای و برجسته در پیاده روها جهت عبور نابینایان به عرض حداقل 80 سانتیمتر، نبود مانع در پیاده روها، پیش‌بینی پل ارتباطی بین پیاده رو و سواره رو مد نظر قرار گیرد.
سرویس‌های بهداشتی هم باید برای این شهروندان تسهیل شود به طوری که حداقل اندازه فضای سرویس‌های بهداشتی 150 تا 170 سانتیمتر، باز شدن در سرویس‌های بهداشتی به سمت بیرون، پیش‌بینی ارتفاع 45 سانتیمتری در کاسه توالت از کف، نصب دستگیره‌های کمکی در طرفین کاسه توالت و نصب شیرهای آب اهرمی باشد. چقدر از مناسب سازی‌های انجام شده در مترو یا مبلمان شهری با این اصول مطابقت دارد؟

منــاسب‌ســازی 40 ایستـــــگاه از 104 ایستگاه مترو
علی عبدالله‌پور، قائم مقام مدیر عامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران در رابطه با مناسب سازی‌های فضای داخلی مترو می‌گوید: «مناسب‌سازی ایستگاه‌ها برای افراد با نیازهای ویژه در دستور کار شرکت بهره‌برداری قرار دارد اما ایستگاه‌ها به صورت مناسب‌سازی شده به ما تحویل داده نمی‌شود بلکه شرکت ساخت مترو ایستگاه‌هایی که آماده بهره‌برداری باشند را در اختیار ما قرار می‌دهند، شرکت بهره‌برداری مترو پس از تحویل ایستگاه نسبت به مناسب‌سازی آن اقدام می‌کند که همین امر مشکلات فراوانی  برای ما رقم زده است.
وی با اشاره به اینکه روزانه یک درصد از معلولان از فضای مترو استفاده می‌کنند، می‌افزاید: مسیر ویژه برای تردد نابینایان و کم بینایان در 40 ایستگاه از 104 ایستگاه فعال مترو ایجاد شده است. این مسیرهای برجسته و غیرهم سطح به نابینایان کمک می‌کنند مسیرشان را تا نزدیکی سکوی قطار پیدا کنند.
این ایستگاه‌ها علاوه بر خطوط ویژه غیرهم سطح به پله برقی و آسانسور نیز مجهز شده‌اند تا همه شهروندان بتوانند از مترو استفاده کنند. نکته قابل توجه برای شهروندان عادی این است که برای عبور و استفاده از آسانسور اولویت با معلولان، سالمندان و زنان با نیازهای ویژه است. متأسفانه در برخی ایستگاه‌ها که تردد و جا به جایی شهروندان زیاد است معلولان در انتظار استفاده از خدماتی مثل آسانسور و پله‌های برقی می‌ایستند و مردم توجهی به شرایط جسمی این افراد ندارند حتی در داخل واگن قطارها نیز تابلوهایی نصب کردیم که اولویت نشستن برای این گروه خاص را ضروری معرفی کرده است اما شهروندان به آنها نیز توجه نمی‌کنند.
علاوه بر امکانات فیزیکی که برای شهروندان دارای معلولیت در ایستگاه‌ها تعبیه کردیم از پاکبانان مترو تا رئیس ایستگاه موظف هستند با مشاهده افرادی که مشکل تردد دارند از قبیل نابینایان، معلولان جسمی- حرکتی و مادرانی که همراه کالسکه نوزادانشان وارد ایستگاه می‌شوند تا سوار شدن بر قطار همراهی کنند.
عبدالله‌پور با تأکید بر اینکه اگر افراد با نیازهای ویژه به ایستگاه‌های مترو مراجعه کردند و همکاری لازم از طرف کارمندان مترو صورت نگرفت سریعاً ساعت حضور و نام ایستگاه مذکور را با شماره تلفن 02166712216 به ما اعلام کنند تا برخورد اداری با این افراد صورت گیرد.
یکی از مشکلات ما برای ایجاد طرح مناسب سازی این است که ابتدا ایستگاه مترو را می‌سازند و سپس به فکر مناسب سازی آن می‌افتند! در این حالت، هم سرعت کار ما کاهش می‌یابد هم مناسب سازی‌ها بدرستی انجام نمی‌شود و بعد از مدت کوتاهی کفپوش‌های ویژه این افراد مخدوش می‌شود.»
 قائم مقام مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران در پاسخ به اینکه چرا این مناسب سازی‌ها در هنگام ساخت ایستگاه و قبل از افتتاح آن صورت نمی‌گیرد عنوان می‌کند:«برای حل این معضل مدیرعامل شرکت بهربرداری مترو تهران دستورات لازم را صادر کرده است تا درزمان ساخت ایستگاه مناسب سازی‌ها انجام شود همچنین ابلاغ کردند ایستگاه‌هایی که نیاز به ترمیم مناسب سازی‌ها دارند در اولویت برنامه‌های مترو قرار گیرند.
محدودیت‌های فنی که در خطوط یک و دو وجود دارد باعث شده نتوانیم امکانات لازم را برای تردد مناسب فراهم کنیم؛ این امر نیز در دستور کار مترو قرار دارد اما اکنون جزو اولویت‌های کاری ما نیست.
عبدالله‌پور در پایان صحبت‌هایش می‌گوید: «تا پایان سال 96 بحث مترو و توسعه خطوط با افتتاح خط 6 و 7 بسته خواهد شد و از آن زمان به بعد بحث کیفیت ایستگاه‌ها، مناسب سازی‌ها و افزایش واگن‌های قطار مدنظر مسئولان قرار خواهد گرفت.»