به گزارش ایران سپید قدم که در محیط مسقف موزه ایران باستان می گذاری، اگر اندکی مطالعه در باب تاریخ ایران باستان داشته باشی، با مشاهده هر کدام از آثار محفوظ در محفظه های مخصوص، بی درنگ مستغرق احوال دوران هایی می شوی که آن آثار، از آن اعصار روایت می کنند. انگار عقربه های زمان به گذشته باز می گردند و تو را از دنیای این روزهایت جدا می کنند. گویی که شکوه دوران شهریاری شاه هخامنشیان را بر لوح ضمیرت احساس می کنی. پیکره داریوش بزرگ را می بینی که انگار جان گرفته و با صلابت بر تخت پادشاهی هخامنشی جلوس کرده و کارگزاران ساتراپ ها «ایالت ها»ی ایران بزرگ مثل خوارزم، پارت، مرو، لیدیه و... هدایا و خراج هایشان را تقدیم پادشاه می کنند. سربازان پارس را در گوشه گوشه دربار می نگری که ایستاده و گوش به فرمان پادشاهند.

    در موزه، سفالینه هایی می بینی که حکایت دست های هنرآفرین، رنج دیده، اما عاشق بر لبانشان جاری است. حکایاتی که تو را به دورترین اعماق سرگذشت این مرز و بوم می برند، مرز و بومی که مهد تمام هنر های دستی بود و شاید امروز، بارقه های آن هنر ها را در سرزمین های آسیای میانه بتوانی ببینی.
     گوشه گوشه این مجموعه، حافظ آثاری است که در باب هر کدام از آن آثار، پژوهش های فراوان از سوی محققان داخلی و مستشرقان بزرگ خارجی صورت گرفته است. 
    اما اتفاق جالبی که در بدو ورود به موزه ایران باستان توجه هر بازدیدکننده را جلب می کند، وجود نمونه های قالب گیری شده از آثاری است که در گنجینه موزه نگه داری می شوند. بیش از یک سال است که موزه ملی ایران، اقدام به متناسب سازی برخی از آثار موزه ایران باستان ویژه نابینایان کرده است. در این حرکت فرهنگی، چند قطعه از آثار تاریخی روی یک میز چوبی چیده شده است. میز مذکور درست در پیشانی سالن موزه و کاملاً رخ در رخ بازدیدکننده ها، روبه روی در ورودی قرار دارد.
     برخی از آثار موزه مثل نقش برجسته های شمشیر دوران هخامنشی یا پایه مجسمه داریوش، در قالبی از جنس گچ یا رزین، با کیفیتی بالا برای استفاده نابینایان قالب گیری شده است. برخی دیگر از آثار مثل سفال های مربوط به دوران پیش از تاریخ، در فضایی کنار هم قرار گرفته که طلقی پنجره گون، روی آن را پوشانده، به طوری که بازدیدکننده نابینا براحتی بتواند هر یک از آثار سفالین قرار گرفته در آن محفظه را لمس کند. فیروزه سپیدنامه، مسئول موزه ایران باستان و کارشناس آثار باستانی، در خصوص انتخاب این قطعات به منظور مناسب سازی ویژه بازدید نابینایان اظهار می کند: «بر اساس جدول زمان سنجی و گاه نگاری، حدود 6-7 قطعه از ابزار های سنگی مربوط به دوران قبل از تاریخ (قبل از اختراع خط بر اساس واژه نامه باستان شناسی) و دوران تاریخی مناسب سازی شده است. این قطعات شامل سفال های پیش از تاریخ و سفال های دوره تاریخی و یکی دو سفال لعابدار برای تشخیص تفاوت های هر کدام است. قطعات کوچک سفال مربوط به دوران قبل از تاریخ، از نظر ترکیب خطوط برای سر انگشتان حساس نابینایان قابل تشخیص هستند.» سپیدنامه موادی مثل گچ و رزین را برای قالب گیری آثاری که باید مناسب سازی شوند، با کیفیت می داند: «از آنجا که هیچ بازدیدکننده ای مجاز به لمس اصل آثار نیست، برای اینکه نابینایان بتوانند به طور عینی با آثار آشنا شوند، با استفاده از گچ و رزین که کیفیت بالایی دارند، این قطعات قالب گیری شده اند.»
     در گوشه دیگر میز، نمونه ای از خط میخی و در قسمت دیگر، نقش برجسته دو سرباز هخامنشی چنان خود نمایی می کنند که گویی با لمس هر کدام، نکته ها از انجمن ها را نه بر گوش باد و باران و سنگ بیابان، بلکه خطاب به انسان دمساز و همراز تاریخ بیان می کنند. مخصوصاً قطعه مکعب شکل خط میخی که در کنار میز چوبی، با سکوتی که هزار گونه سخن دارد، می خواهد فریاد بزند که ای بیننده! ای کاش توان آن را داشتی که سطور مرا بخوانی! سپیدنامه در خصوص این قطعه اظهار می کند: «مکعب خط میخی، از جمله قطعاتی است که اخیراً به این مجموعه اضافه کرده ایم. این کتیبه از شوش به دست آمده است.»
     کمی از میز که فاصله بگیری، تابلوی بزرگی می بینی که روی دیوار مقابل میز نصب شده که نقش هایی از کاسه های مفرغی با تاریخی سه هزار ساله، مهر استوانه ای سنگی، ظرف سنگی (یکی از آثار به دست آمده از آثار باستانی جیرفت)، ظرف سفالین مربوط به هزاره چهارم، سکه سیمین و مجسمه داریوش برای آشنایی نابینایان برجسته سازی شده است. مسئول موزه ایران باستان این طرح را حاصل تعامل مشترک میان موزه ملی ایران و شرکت تولیدکننده نرم افزار ها و سخت افزار های ویژه نابینایان می داند: «حدود سه سال پیش، یک شرکت که در حوزه تولید فناوری های رایانه ای ویژه نابینایان فعالیت می کند، نرم افزار سروش (نرم افزار برجسته ساز تصاویر) را که قبلاً برای استفاده در مرکز رودکی (مرکز ارائه دهنده خدمات فرهنگی به نابینایان) طراحی کرده بود، با تغییراتی به اداره کل موزه ها ارائه کرد. بعد از آن بود که موضوع به موزه ملی ایران ارجاع داده شد و طی تعامل موزه ملی ایران با این شرکت، آثاری که روی تابلوی بزرگ برجسته سازی شده، به اضافه نمایشگر برجسته نگار بریل، از طرف یک شرکت فناوری برای استفاده نابینایان آماده شد.»
    سرت را که از تابلوی برجسته سازی شده برگردانی، در امتداد میز یک دستگاه رایانه با نمایشگر «برجسته نگار» بریل را می بینی که آماده ارائه مطالب راهنماست. این سخت افزار به همراه نرم افزار گویای موسوم به «نوید»، این امکان را به بازدیدکننده نابینا داده تا با مرور روی عناوین هر کدام از آثار مناسب سازی شده و با اینتر روی اسم قطعه مد نظر خود، اطلاعات مفصلی درباره آن اثر کسب کند.
     سپیدنامه از بازخورد مثبت اجرای این طرح می گوید: «بعد از اینکه نرم افزار سروش آماده بهره برداری شد، ما به تمام مراکز مرتبط با نابینایان اعلام کردیم که چنین امکانی در موزه ایران باستان مهیا شده است. با پیگیری های آقای معینی، مدیر شبکه تشکل های نابینایان و کم بینایان و آقای دکتر صابری، عضو شورای اسلامی شهر تهران، کم کم گروه های مختلف نابینایان برای بازدید آمدند. جالب اینکه یکی از آن گروه ها، دانش آموزان یکی از مدارس دخترانه بود. نکته قابل توجه درباره حضور آنها در موزه این بود که در پایان بازدید، با شادمانی و روحیه ای سرزنده موزه را ترک می کردند. جالب تر آنکه در میان دانش آموزان، محصلان پایه اول و دوم مقطع ابتدایی هم به عنوان بازدیدکننده گروه را همراهی می کردند.»
     مسئول موزه ایران باستان به عکس العمل بازدیدکنندگان خارجی اشاره کرده و از تحسین آنها در مواجهه با بخش نابینایان می گوید: «ما دو دسته بازدیدکننده خارجی داریم؛ بازدیدکنندگانی که زبان انگلیسی زبان اولشان است و بازدیدکننده هایی که انگلیسی زبان دومشان است؛ مثل گروه هایی که از کشور های شرق دور می آیند. هر دو دسته از این بازدیدکننده ها از مشاهده آثار مناسب سازی شده برای نابینایان در بدو ورود به موزه، به وجد می آیند و ارزشی به اندازه سایر بخش ها برای این قسمت قائل می شوند؛ مثلاً اگر برای گرفتن عکس از نقشه بزرگ ایران وقت صرف می کنند، برای عکاسی از آثار مناسب سازی شده هم وقت می گذارند. نکته جالب آنکه برخی از میهمانان خارجی ما اظهار می کنند که نظیر این کار را در جای دیگر ندیده اند؛ البته من نمی توانم این نظر را رد یا تایید کنم. یک بار گروهی فرانسوی برای بازدید آمد که خانمی جوان نابینا با والدینش همراه آن گروه بود. وقتی من متوجه حضور او شدم، به راهنمای همراهش گفتم که از بخش نابینایان بازدید کنند. تاکید کردم که کمی بیشتر وقت بگذارند تا این خانم بتواند آثار مناسب سازی شده را لمس کند. ظاهراً بعد از ترک موزه داخل اتوبوس، آن خانم نابینا اظهار کرده بود که اگر والدینش نبودند، یک روز کامل را برای بازدید از بخش نابینایان اختصاص می داد.»
     توجه به مفاهیم آثار، یکی از مهم ترین ویژگی های بازدیدکننده های نابینا از موزه است. این نکته را خانم سپیدنامه ضمن ابراز خرسندی از بازخورد گروه های داخلی و خارجی از بخش نابینایان موزه ایران باستان اظهار می کند: «خوشبختانه بخش نابینایان موزه ایران باستان، توانسته نظر گروه های مختلف خارجی و داخلی را به خود جلب کند. بسیاری از نابینایان به همراه خانواده هایشان از موزه بازدید می کنند. جالب آنکه اغلب این بازدیدکننده ها به مفاهیم آثار اهمیت می دهند. مثلاً یک بار گروهی از نابینایان اسپانیا و ایتالیا آمده بودند. وقتی صحبت از گل نیلوفر در دوران هخامنشی شد، به مفهوم گل نیلوفر در آن دوران توجه کرده و درباره آن مفهوم سوال کردند.»
     می ماند همان دغدغه مهم که عبارت از مناسب سازی مسیر تردد نابینایان به محیط داخل موزه است. در این مورد مسئول موزه ایران باستان خبر از انجام طرحی در این زمینه در آینده نزدیک می دهد: «موضوع مناسب سازی محیط تردد نابینایان را از مدت ها پیش مد نظر قرار داده ایم، اما به دلیل مواردی مثل پاره ای تعمیرات، انجام این طرح کمی با تاخیر مواجه شده، اما بزودی برای امر مناسب سازی تردد نابینایان در محیط موزه مثل ایجاد خطوط عاجدار و همچنین تعبیه رمپ ویژه معلولان جسمی-حرکتی، اقدامات لازم را انجام خواهیم داد. ضمن اینکه امیدوارم در کنار این فعالیت ها که از سوی موزه ملی ایران و سازمان میراث فرهنگی صورت می گیرد، اقداماتی برای برگرداندن بروشور های موزه به خط بریل و انتشار آنها از سوی مراجع ذیربط صورت پذیرد تا نابینایان با داشتن آن نسخه ها، با اطلاعات کاملی از موزه و بخش نابینایان دیدن کنند.»
     صحبت های فیروزه سپیدنامه و مشاهده آثاری از موزه ایران باستان که برای استفاده نابینایان مناسب سازی شده است، این نتیجه را به دست می دهد که نابینایان می توانند در قالب گروه های منسجم، به اتفاق چند همراه که از سوی یک تشکل یا نهاد یا موسسه خدمات رسان به نابینایان سازمان دهی می شوند، از موزه بازدید کنند، اما باید این فرهنگ در بین گروه های مختلف نابینایان جا بیفتد که بی نیاز از فلان موسسه یا تشکل، با بهره مندی از حقوق شهروندی، مستقلاً اقدام به بازدید از اماکن فرهنگی-تاریخی مثل موزه ایران باستان کنند و اگر محیط شهری برای رفت و آمدشان استانداردسازی نشده، باید متولیان امور شهری مثل شهرداری را با استناد به قانون جامع حمایت از معلولان مکلف به انجام این کارکرده، بر ضرورت آن تاکید کنند.

مجید سرایی