سید عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای ایران در نشست روز گذشته کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، «تصمیم قطعی» طرفین برای نگارش متن توافق را در این دور از مذاکرات اعلام کرده است؛ تصمیم و انتظاری که از مذاکرات وین 4 می رفت اما به دلیل حجم گسترده اختلاف نظرها، امکان پذیر نشد.

وی روز گذشته پس از آخرین مذاکره دو جانبه هیات ایرانی با هانس دیتر لوکاس نماینده آلمان در گروه 1+5 نیز به خبرنگار ایرنا گفت که طرفین در این گفت و گوها بر ضرورت آغاز نگارش متن توافق نهایی تاکید کردند.

*** رایزنی ها و مذاکرات دو جانبه قبل از وین 5

پس از مذاکرات ایران و 1+5 در روزهای 23 تا 26 اردیبهشت ماه (وین 4) که به دلیل اختلافات گسترده میان طرفین بدون «پیشرفت محسوسی» پایان یافت، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه و «کاترین اشتون» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در استانبول ترکیه بصورت غیررسمی با حضور معاونان خود درباره «پیشرفت و نحوه مدیریت مذاکرات آتی» رایزنی کردند.

ظریف پس از دو روز مذاکره با اشتون اعلام کرد که کارشناسان ایران و 1+5 همزمان با نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین با یکدیگر مذاکره خواهند کرد.

نتیجه مذاکرات کارشناسی که در روزهای 14 و 15 خرداد ماه به ریاست حمید بعیدی نژاد مدیر کل سیاسی و امنیت بین الملل وزارت امور خارجه و استفان کلمنت دستیار ویژه مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد، به مدیران کل سیاسی ارجاع شد؛ مذاکراتی که طرفین درباره همه موضوعات هسته ای و تحریم ها با یکدیگر به صورت فنی و تخصصی و بسیار ریز و جزئی بحث و گفت و گو کردند.

اما آنچه ادامه این رایزنی ها و مذاکرات را بیش از پیش حائز اهمیت کرد، مذاکرات دو جانبه، طولانی و در عین حال «صریح» تهران - واشنگتن در شهر ژنو سوئیس در روزهای 19 و 20 خرداد ماه بود که طرف ایرانی با «صراحت کامل» و «حفظ خطوط قرمز» با نمایندگان واشنگتن به گفت و گو پرداخت تا به پیشبرد روند مذاکرات کمک کند.

هیات جمهوری اسلامی ایران به ریاست عراقچی و مجید تخت روانچی معاون اروپا و آمریکای وزیر امور خارجه با هیات آمریکایی 11 ساعت و نیم مذاکره دو جانبه داشتند؛ اما این بار ریاست هیات آمریکایی را نه «وندی شرمن» نماینده واشنگتن در 1+5 که «ویلیام جوزف برنز» معروف به بیل برنز نفر دوم وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا برعهده داشت. 

برنز دیپلماتی است که از او بعنوان یکی از طراحان «طرح اقدام مشترک» یا همان توافق ژنو یاد شده و گفته می شود در سالهای اخیر نیز با علی لاریجانی و سعید جلیلی دبیران سابق شورای عالی امنیت ملی ایران دیدارها و گفت و گوهایی داشته است.

او که پیشتر عهده دار سفارت آمریکا در کشورهای اردن و روسیه بوده، آگاهی گسترده ای از جزییات پرونده هسته ای ایران دارد و گفته می شود «باراک اوباما» رییس جمهوری و «جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا نیز به دیدگاه های وی اعتماد کاملی دارند. 

از این رو، به نظر می رسد دولت اوباما درصدد است، مهارت های سیاسی برنز را در فرصت محدود باقیمانده از توافق ژنو و نیز تا پیش از بازنشسته شدن وی در اکتبر سال جاری میلادی مورد استفاده قرار دهد. 

عراقچی نیز با اشاره به این مذاکرات دو جانبه روز یکشنبه در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفته است: ابتدا تردید داشتیم که طرف مقابل مصمم به دستیابی به توافق تا 30 تیر(20 جولای - پایان مهلت 6 ماهه اول توافق کوتاه مدت ایران و 1+5 ) باشد اما در مذاکرات ژنو که قائم مقام وزارت خارجه آمریکا مسوول تیم آمریکایی بود، آمریکایی ها اعلام کردند که مصمم هستند در وقت 6 ماهه یعنی 20 جولای توافق نهایی انجام شود.

دیپلمات کهنه کار ایرانی با بیان اینکه «آمریکایی ها شرایط بعد از 20 جولای را به نفع مذاکرات نمی دانند»، تاکید کرده است: در حال حاضر طرفین مصمم به دستیابی به توافق هستند ولی هر طرف در پی توافق «خوب» از دیدگاه خودشان هستند. 



*** اختلافات میان طرفین

موضوعاتی همچون میزان غنی سازی، تعداد، نوع و نسل سانتریفیوژها، موضوع راکتور آب سنگین اراک، حدود و کیفیت تحقیقات هسته ای، نحوه و زمان لغو تحریم ها از جمله موضوعات اختلافی میان طرفین بوده که سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به نقل از معاون وزیر امور خارجه در نشست این کمیسیون اعلام کرده و گفته است که طرفین به نکته مشترکی درباره آنها نرسیده اند.

تحریم ها علیه برنامه هسته ای صلح آمیز ایران چهار دسته هستند که تهران خواهان لغو تمامی آنها بعد از توافق نهایی است که البته برخی از آنها، تحریم های دولت و کنگره آمریکا است و باید در گفت وگوی دو جانبه حل شود.

اگر چه از نظر محتوایی، رسیدن به نکات مشترک با توجه به این اختلاف نظرها «سخت» بوده و به گفته عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان هنوز پیشرفت خاصی انجام نشده است ولی مواضع طرفین طی این مدت، کاملا شفاف و خطوط قرمز آنها نیز مشخص شده است.

یک منبع آگاه که خواست نامش فاش نشود، به خبرنگار ایرنا می گوید: پس از مذاکرات دو جانبه با آمریکایی ها در ژنو، در برخی جهات از اختلاف نظرها میان طرفین کاسته شده اما در برخی جهات دیگر همچنان اختلاف نظرها باقی است.



*** دستیابی به توافق نهایی؛ دستاوردی نه چندان دور از انتظار 

اکنون مذاکرات ایران و 1+5 به «مرحله حساسی» رسیده است؛ مرحله ای که «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه و ریاست هیات مذاکره کننده هسته ای ایران نیز روز جمعه (23 خرداد ماه) در مقاله ای که در روزنامه واشنگتن پست منتشر شد، به آن اشاره کرده و گفته است: «اطمینان دارم تا یک ماه آینده قادر خواهیم بود به راه حل جامعی برسیم.»

وی در عین حال با یادآوری توانایی دانشمندان ایرانی در دستیابی به دانش هسته ای به طرف مقابل یادآور شده است: «میزان توانایی های ایران به شکل وسیعی افزایش یافته و تخصص هایی کسب شده است که هیچ کدام از این ها را نمی توان با آرزو یا حتی از طریق مذاکره نادیده گرفت.» 

سکاندار دستگاه دیپلماسی دولت تدبیر و امید در عین حال با هشدار نسبت به اینکه در گذشته و در جریان مذاکرات، برخی «توهمات»، فرصت های ایجاد شده برای رسیدن به توافق نهایی را از بین برد، گفته است: «نباید اجازه داد که یک بار دیگر چشم انداز واقعی امکان حصول به یک توافق تاریخی از بین برود.»

دیپلمات کهنه کار جمهوری اسلامی ایران با گلایه از این که غرب در گذشته یک اشتباه محاسباتی و تحلیلی، تعامل سازنده ایران را نشانه «ضعف» دانسته و با انتخاب گزینه اعمال فشار و تحریم به منظور امتیازگیری ، عملا سبب تغییر موضع ایران شد، تاکید کرده است: نتیجه زیاده خواهی های گذشته و گرفتاری در توهم تأثیر تحریم ها، کاملا مشخص است.

ظریف می گوید: در 10 سال گذشته، تعداد سانتریفیوژهای ایران از 200 به 20 هزار عدد رسیده، ظرفیت غنی سازی ایران از 3.5 درصد به 20 درصد ارتقاء یافته است و رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک، کمتر از یکسال دیگر افتتاح خواهد شد.

او با تاکید بر اینکه هیچ کس نمی تواند عقربه های ساعت را به عقب برگرداند، بار دیگر از آمادگی تهران برای ارائه تضمین هایی درباره ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای خود سخن گفته و تاکید کرده است: اقدامات پیشنهادی ما موثر و جدی هستند و تفاوت های واقعی ایجاد می کنند اما از دستاوردهای فنی دانشمندان خود چشم پوشی نمی کنیم یا آن را به موضوعی بی معنی و نمایشی تبدیل نخواهیم کرد چراکه انتظار چنین کاری از ما، دوراندیشانه نیست.

حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» رییس جمهوری و رییس دولت تدبیر و امید نیز در سومین نشست خبری خود در 24 خرداد ماه با حضور رسانه های داخلی و خارجی تاکید کرده است: «اگر طرف مقابل ما، اراده لازم و حسن نیت داشته باشد، شدنی است که در 5 هفته دیگر به توافق برسیم.»

رییس شورای عالی امنیت ملی کشورمان که خود در سال های آغازین پرونده هسته ای، مسوولیت مذاکرات در این باره را برعهده داشت، گرچه می گوید «اگر به توافق نرسیدیم به مذاکره ادامه می دهیم و فاجعه بزرگی اتفاق نمی افتد»، اما در عین حال اعلام می کند: «کار بزرگی در حال انجام است؛ توافق نهایی با 1+5 یکی از بزرگ ترین توافقات تاریخ سیاسی نه منطقه، بلکه در سطح جهان است.»

روحانی نیز هشدار می دهد: « این توافق دشمنان جدی دارد. برخی از کشورها و نیز صهیونیست ها و تندروهای آمریکا که به وضوح فریاد می زنند، تصور می کنند اگر این توافق انجام شود، به ضرر آنها است که البته اشتباه می کنند.» 

حالا باید دید در این دور از مذاکرات در وین، طرف مقابل در راستای شکل گیری هر چه سریعتر این توافق که به گفته رییس جمهوری کشورمان به نفع همه، منطقه، جهان، ایران، توسعه، ثبات و امنیت خواهد بود،

چگونه گام برخواهد داشت؟ آیا 1+5 همچنانکه ظریف از آنها خواسته است، اجازه نخواهد داد برخی توهمات، حرکت چشمگیری را که برای پایان دادن به بحرانی غیرضروری و گشودن افق های جدید آغاز شده است، از مسیر خود خارج کنند؟