بنا بر استناد آمارهای ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهانی، حدود ۱۵ درصد از جمعیت جهان به نوعی دچار معلولیت جسمی_حرکتی هستند و مستندات سازمان ملل گویای این است که در کشورهای کمتر توسعه یافته، افراد ناتوان بیشتری زندگی می‌کنند بنابراین مناسب سازی فضاهای شهری برای فعال کردن این بخش بزرگ از جمعیت کشور یک ضرورت به شمار می‌رود.
نامناسب بودن فضاهای شهری برای معلولان باعث می‌شود آنها برای حضور در جامعه به دیگران وابسته باشند و این مهم در بلندمدت اثرات منفی داشته و باعث انزوای آنها می‌شود بنابراین سازگار ساختن فضاهای شهری با نیازهای افراد معلول، در واقع بازگرداندن آنان به اجتماع است. یک معلول باید بتواند بدون کمک دیگران به راحتی در شهر تردد کند، فعالیت‌های اداری خود را انجام دهد و بدون دغدغه در پارک‌های شهر تردد کند.
یزد در صدد تبدیل شدن به شهری «معلول مدارانه»
«محمدرضا رضایی» دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد در این باره می‌گوید: شهر دوستدار معلولان فنون و روش‌های بسیاری جهت تأمین آسایش و ایمنی برای زندگی معلولان در اختیار جامعه قرار می‌دهد؛ در ایران رفع نیاز افراد معلول اغلب در ساختمان‌های جدید به صورت کامل در نظر گرفته نشده است، اکثر بناهای ساخته شده برای افراد سالم و توانا طراحی شده و هیچ سازگاری و تناسبی با زندگی افراد ناتوان و معلول نداشته و برای آنها قابل استفاده نیست.
وی با بیان این که تا سال ۱۳۹۸ حدود دو درصد از جمعیت کشور معلولیت یا ناتوانی شدید و متوسط داشته‌اند که جمعیتی بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر را شامل شده و بالاترین سرانه جمعیتی افراد معلول را در دنیا دارد که تعداد قابل توجهی از این اقشار را جانبازان سال‌های دفاع مقدس تشکیل می‌دهند، می‌افزاید: لزوم ساماندهی فضاهای مسکونی برای معلولان جسمی_ حرکتی بسیار ضروری به نظر می‌رسد زیرا به عنوان مثال در شهر یزد اغلب این فضاها پاسخگوی نیازهای معلولان نبوده و استفاده مفید از فضاهای مسکونی را برای معلولان جسمی_ حرکتی به حداقل رسانده و حتی در برخی از موارد غیرممکن ساخته است.
دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد تاکید می‌کند: شهری مانند یزد با دارا بودن پتانسیل‌های مختلف فرهنگی، تاریخی و نیز هویت و ساختار شهری متمایز می‌تواند عرصه‌ای مطلوب برای حضور معلولان در تعاملات اجتماعی را فراهم آورد؛ همچنین با توجه به تلاش برای آمادگی پارک‌ها، ادارات، بناهای عمومی، ناوگان حمل و نقل و پیاده روها برای معلولان در اولویت قرار گرفتن ساخت نیمکت‌ها، آبخوری‌ها و موارد خاص برای معلولان؛ تخصیص حدود شش میلیارد تومان اعتبار دولتی برای رفع مشکل مسکن آنها و توجه و تأکید مسئولان این شهر، مبنی بر تبدیل شهر به دوستدار معلولان نشان دهنده این است که شهر یزد درصدد تبدیل شدن به شهری معلول مدارانه است بنابراین سوال اصلی این است که طراحی فضاهای مسکونی برای معلولان جسمی_ حرکتی در سطح شهر یزد در چه وضعیتی قرار دارد و آیا ضوابط و استانداردها (طبق قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان)، میزان درآمد، مدت اقامت و سطح زیربنای مسکونی باعث افزایش سطح رضایت معلولان جسمی_ حرکتی از محیط مسکونی آنها می‌شود یا خیر و چه رابطه‌ای بین مطلوبیت طراحی فضاهای مسکونی برای معلولان جسمی_ حرکتی از قبیل پارکینگ مناسب، فضای مناسب برای سرویس بهداشتی و … با ایجاد شهر دوستدار معلولان وجود دارد؟
رضایی با بیان این که مسکن پدیده‌ای اجتماعی است و انتظام و نوع فضاها همچنین فرم ظاهری آن از عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی تأثیر می‌پذیرد، ادامه می‌دهد: تعداد معلولان فعال در کشورهایی که به تنهایی و مستقل، در مسکن مشخصی زندگی و خود را اداره می‌کنند رو به افزایش است، اما به نظر نمی‌رسد که رشد شمار این عده در کشور ما محسوس باشد، به ویژه آنکه اساساً مسکن ایرانی تحت آن شرایط ویژه و با امکانات و تجهیزات لازم جهت استقلال و زندگی افراد معلول، طراحی و ساخته نمی‌شود.
وی معتقد است محیط باید به گونه‌ای طراحی شود که استقلال معلولان و احاطه یافتن آنان بر محیط پیرامونی شان پشتیبانی شود.
دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد تاکید می‌کند: باید توجه داشت که مهمترین ویژگی خانه مناسب فرد با ناتوانی جسمی_ حرکتی تأمین استقلال فردی او است که به مفهوم قابل دسترس بودن محیط‌های فیزیکی برای فرد به طور مستقل و بدون کمک دیگران است؛ همچنین در طراحی برای این قشر خاص، مسکن باید به صورت انعطاف‌پذیر باشد.
وی ادامه می‌دهد: خانه انعطاف‌پذیر یک واحد مسکونی است که قابلیت‌های لازم را برای پذیرش تمامی افراد با هر نوع توانایی جسمی_ حرکتی را داراست به این معنا که افراد ناتوان و معلول می‌توانند به طور موقت و با استقلال فیزیکی نسبی از این خانه استفاده کنند و نیز در این خانه پتانسیل‌های لازم برای تبدیل به محل سکوت دائم یک فرد معلول نیز پیش بینی شده است.
رضایی با بیان این که هرچه معلولان جسمی_ حرکتی از سطح پایین کیفیت زندگی برخوردار باشند از سلامت روان ضعیف‌تری برخوردار هستند از این رو می‌توان گفت ارتباط مثبت و معناداری بین سلامت روان و کیفیت زندگی برقرار است، اظهار می‌کند: خانه انعطاف پذیر یک خانه خاص نیست بلکه خانه‌ای است معمولی، برای افراد معمولی که تمهیدات لازم برای تبدیل به خانه خاص در آن گنجانده شده و با کمترین تغییرات در کوتاه‌ترین زمان و با حداقل هزینه قابلیت تبدیل به خانه‌ای برای فردی با محدودیت‌های جسمی_ حرکتی را پیدا می‌کند.
توجه به مطلوبیت طراحی فضاهای مسکونی با رویکرد شهر دوستدار معلولان
«شهاب الدین حج فروش» دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری معتقد است استانداردهای جهانی برای شهرهای دوستدار معلولان تنها به رفع موانع شهری خلاصه نمی‌شود، زیرا معلولان نیاز به قوانین حمایتی بیشتر و خاص‌تری همچون دسترسی به مراقبت‌های پزشکی، بیمه‌ها و سیستم‌های حمایتی دارند.
وی تاکید می‌کند: شهرهای مناسب برای معلولان باید به تمام نیازهای معلولان از قبیل ساختمان‌های مناسب برای معلولان، استطاعت مالی برای خرید مسکن، کیفیت زندگی مناسب برای معلولان، امنیت و ایمنی توجه داشته باشد.
این دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با بیان این که نمی‌توان تنها با مناسب‌سازی بخشی از فضای شهری ادعا کرد، شهری دوستدار معلولان است، ادامه می‌دهد: وقتی عنوان دوستدار معلولان را بر شهری می‌گذارند، عموماً تنها معلولان جسمی_ حرکتی را در نظر می‌گیرند از این رو یافتن شهری که به طور کامل دوستدار معلولان باشد، سخت است، چراکه معیارها و شاخص‌ها در لیست‌ها، مختلف بوده و یکسان نیست و بر سر این شاخص‌ها نیز بحث است.
وی خاطرنشان می‌کند: هرچقدر مطلوبیت طراحی فضاهای مسکونی برای معلولان در شهر افزایش یابد، رابطه مثبت و معنادار برای ایجاد شهر دوستدار معلولان ایجاد می‌شود.
حج فروش با بیان این که تحقیقی وجود ندارد که مطلوبیت طراحی فضاهای مسکونی را با رویکرد شهر دوستدار معلولان مورد توجه قرار دهد، می‌افزاید: برای توجه به وضعیت معلولان جسمی_ حرکتی باید ساختن جامعه‌ای مناسب جهت حمایت از معلولان، حفظ و حراست از پارک‌های شهری، توجه به حقوق شهروندی‌شان، رعایت حداکثری معیارها و شاخص‌های ملی و بین‌المللی و پیاده‌روهای مناسب برای معلولان قرار گیرد.
وی با تاکید بر رعایت استانداردهای ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری در طراحی ساختمان‌ها، معتقد است در طراحی مسکن باید به آگاهی از نیازهای معلولان، دستورالعمل‌های طراحی و مطلوبیت مسکن توجه کرد.
این دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: با توجه به نیازهای معلولان در سطح شهر یزد پیشنهادهایی جهت مطلوبیت طراحی مسکن برای افراد دارای معلولیت جسمی_ حرکتی مطرح می‌شود که از آن جمله می‌توان گفت که در طراحی فضاهای مسکونی معلولان جسمی_ حرکتی شهر یزد باید بر روی فضای جلو ورودی‌ها، سایه بانی به عرض مناسب تعبیه شود و در خروجیها و ورودی‌ها، سنسورهای روشنایی به عرض مناسب، جهت سهل کردن عبور و مرور قرار گیرد.
وی ادامه می‌دهد: جهت مطلوبیت طراحی مسکن برای افراد دارای معلولیت جسمی_ حرکتی باید حتی‌الامکان از نصب کفپوش‌ها با پرز بلند و سرامیک در کف منزل جلوگیری شود همچنین از ساخت در و پنجره‌های تا کف شیشه اجتناب شود و در صورت به‌کارگیری باید آنها را در مقابل ضربه صندلی چرخ‌دار مقاوم کرد، امکانات و لوازم سرویس‌های بهداشتی، با توجه به ابعاد و اندازه‌ها و دسترسی‌های مناسب، تعبیه شده و سطح شیبدار و ورودی ساختمان‌ها مسقف شود.
حج فروش تاکید می‌کند: حمایت‌های مالی، خدماتی و تسهیلاتی دولت باید از این قشر افراد به منظور افزایش میزان رضایتمندی آنها از سطح زندگی افزایش یابد، زیرا در نهایت منجر به افزایش امید به زندگی افراد معلول می‌شود.