انقلاب شکوهمند اسلامی از آغاز نخستین روزهای خود تا به امروز که بر قله چهل سالگی آن ایستاده‌ایم در کنار تمام داشته‌ها و افزوده‌ها به بدنه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، بیشترین تاثیرات خود را در فعالیت‌های فرهنگی به جای گذاشته است.
امروز به واسطه همین امر است که می‌توان با قدرت گفت آنچه به عنوان فرهنگ و هنر ایران در جهان شناخته می‌شود تحت لوای سیاست فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران در راستای توسعه فرهنگی استوار است. سیاستی که همواره زبان هنر را زبانی جهانی دانسته و یکی از مهم‌ترین مولفه‌های بازتاب فعالیت‌های فرهنگی نظام انقلابی و اسلامی را در رویدادهای بین‌المللی با محوریت فرهنگ و هنر جستجو می‌کند.

** 152 جایزه جهانی قبل از انقلاب؛ 3745 جایزه بین‌المللی بعد از انقلاب
وقتی درباره حوزه سینمای ایران صحبت می‌کنیم با غرور می‌توانیم به فتح جوایز متعدد و معتبری از اسکار و کن گرفته تا جشنواره‌های برلین، ونیز، لوکارنو و بسیار بسیار جشنواره‌های دیگر سخن بگوییم. این مهم اگر امروز حاصل شده است در حقیقت سرچشمه آن را باید به دامنه 40 ساله فعالیت هنرمندان سینمای ایران تحت نظام جمهوری اسلامی مربوط بدانیم.
سینمای ایران پیش از انقلاب با توجه به تمام مولفه‌های آسیب‌زا موجود در عرصه محتوایی به دلیل سیاست‌های رژیم پهلوی بر پایه سینمایی سطحی، بی‌محتوا، مقلد از الگوهای غربی و سینمایی مروج ابتذال بنا شده بود. به همین سبب است که در بازه 40 ساله پیش از انقلاب میزان حضور سینمای ایران در عرصه‌های بین‌المللی بسیار محدود بوده است.
سینمای ایران در بازه 40 ساله پیش از انقلاب؛ توانسته تنها 152 جایزه در جشنواره‌های جهانی از آن خود کند که البته در این میان تنها سه اثر «باغ سنگی» به کارگردانی پرویز کیمیاوی در سال 1976 - جایزه خرس نقره‌ای جشنواره بین‌المللی فیلم برلین-، مستند «خانه سیاه است» به کارگردانی فروغ فرخزاد که در پی دیدار وی از آسایشگاه جذامیان باباباغی تبریز تولید شده بود در سال 1962 - جایزه بهترین فیلم مستند جشنواره فیلم آلمان غربی - و در نهایت فیلم «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی برنده جایزه فیپرشی جشنواره فیلم ونیز 1971 و جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم برلین 1972 را توانسته بود به عنوان معتبرترین جوایز سینمایی بین‌المللی به کارنامه فعالیت هنرمندان سینمای ایران پیش از انقلاب بیافزاید. مابقی این جوایز از بین 152 جایزه نامبرده اغلب به جشنواره‌های درجه دو و سه باز می‌گشت که بیشتر به سبب راضی نگه داشتن حاکمان رژیم پهلوی از کشورهای میزبان و تسهیل کردن صدور نفت به این کشورها مورد اقبال قرار گرفته است.
این درحالی است که طی بازه زمانی 40 ساله بعد از انقلاب اسلامی سینمای ایران 35 هزار و 310 حضور در رویدادهای سینمایی را تا پایان سال 1396 در کارنامه خود به ثبت برساند و در این میان، 3745 جایزه جهانی را به خانه بیاورد.
در قیاس موفقیت‌های حضور بین‌المللی سینمای ایران و کسب افتخارات جهانی در حوزه هنر هفتم در بعد از انقلاب تنها کافی است به این نکته توجه کنیم که در بازه زمانی 40 ساله پیش از انقلاب سینمای ایران تنها 152 جایزه را توانسته بود از آن خود کند و این درحالی است که تنها در سال 1395، سهم سینمای ایران از جوایز بین‌الملل به 366 جایزه می‌رسد.

** سینمای بعد از انقلاب ایران، افتخار جشنواره‌های جهانی 
حضور سینمای ایران در سال‌های پیش از انقلاب در جشنواره‌های جهانی بیشتر شکل فرمایشی و سفارشی داشته؛ اما امروز می‌توان با قاطعیت و افتخار گفت که بسیاری از رخدادهای جهانی و معتبر سینمای جهان مانند جشنواره‌های فیلم ونیز، برلین، لوکارنو، کن و اسکار در سال‌هایی که از آثار سینماگران ایرانی در خلال فیلم‌های مسابقه بخش‌های مختلف خود میزبانی می‌کردند، آن را یکی از مهم‌ترین افتخارات خود و از برگ‌های برنده کارنامه برگزاری جشنواره‌های خود می‌نامند.
به بهانه چهلمین سال پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی آنچه در ادامه از خاطر شما می‌گذرد مرور و مداقه‌ای بر مهم‌ترین جوایز کسب شده توسط سینماگران ایران در چهار دهه انقلاب اسلامی است. هر چند ذکر این نکته اهمیت است که از میان قریب به چهار هزار جایزه بین‌المللی کسب شده آنچه که در این گزارش آمده مهم‌ترین، گاه جریان‌سازترین و در مواردی اشاره به نخستین جوایز بین‌المللی در عرصه سینمای بعد از انقلاب است.

** دهه شصت؛ آغاز فتح جشنواره‌های جهانی با «کلوزآپ» کیارستمی
هم‌زمان با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در بهمن 1357 تا اسفند 1359 مهم‌ترین فعالیت مدیریت سینما، تدوین و تبیین نظام جدید تولید آثار سینمایی با محتوای سینمای متعهد و مبتنی بر آرمان‌های انقلاب اسلامی و متاثر از نظام جمهوری اسلامی است. به همین سبب در طی این ایام کمتر شاهد حضور آثار سینمای ایران در حوزه بین‌الملل هستیم.
هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی نیز به دلیل تمرکز فعالیت‌های فرهنگی در داخل کشور جهت ایجاد حس همدلی، اتحاد و تقویت روحیه مردم به واسطه سایه تراژیک جنگ بر جامعه ایران، تمرکز بیشتر مسئولان و دست‌اندرکاران سینمای ایران در حوزه فعالیت‌های داخلی استوار است. در این ایام تنها در اواخر دهه 1360 شاهد حضور سینمای ایران در جشنواره‌های جهانی هستیم که در همین بازه زمانی کوتاه یعنی 1368 تا 1370، دست سینمای ایران در عرصه بین‌الملل بسیار پربار است.
یکی از نخستین جوایز معتبر بین‌المللی در عرصه سینمای بعد از انقلاب از آن زنده‌یاد عباس کیارستمی است. کارگردانی که با ساخت فیلم سینمایی «کلوزآپ» در سال 1368 توانست جایزه ویژه منتقدان را از جشنواره فیلم مونترال از آن خود کند. «کلوزآپ» در عرصه جهانی بسیار مورد توجه منتقدان قرار گرفت و در بازه زمانی 1368 و 1369 جوایز معتبری را از رویدادهای مهم سینمایی در عرصه بین‌الملل از آن خود کرد.
توفیق این اثر به حدی بود که نشریه معتبر «سایت اند ساند»، «کلوزآپ» عباس کیارستمی را در فهرست 50 فیلم برتر تاریخ سینما جای داده و جشنواره بین المللی فیلم بوسان کره جنوبی فیلم «کلوزآپ» را در بین 10 فیلم برتر تاریخ سینمای آسیا قرار داده است.
«بای سیکل ران» دیگر فیلم موفق دهه شصت است که توانست جایزه بهترین فیلم جشنواره ریمینی ایتالیا را از آن خود کند. بازی درخشان محرم زینال‌زاده در این اثر یکی از برجسته‌ترین بازی‌های تاریخ سینمای بعد از انقلاب شناخته می‌شود.

** دهه هفتاد؛ از نخل طلا تا حضور در فهرست جوایز نهایی اسکار
اگر دهه شصت در عرصه سینمای ایران را به عنوان دهه هویت‌یابی و پوست‌اندازی جریان سینمای ایران از حیث محتوا از انگاره‌های مبتذل فیلم‌فارسی سال‌های پیش از انقلاب قلمداد کنیم؛ اما می‌توانیم بلوغ سینمای ایران در راستای حرکت به سمت سینمای محتوا محور، تفکر برانگیز و جریان‌ساز را به دهه هفتاد نسبت دهیم.
درخشش و شکوه سینمای ایران در عرصه بین‌الملل با آغاز دهه 70 آغاز می‌شود. جایی که زنده‌یاد کیارستمی با ساخت دیگر فیلم سینمایی خود با نام «زندگی و دیگر هیچ» در سال 1370، توانست جایزه بهترین فیلم نوعی نگاه جشنواره فیلم کن را از آن خود کند. از همین لحظه بود که نام کیارستمی به عنوان یکی از فیلمسازان بزرگ و مطرح در عرصه سینمای جهان مطرح شد.
مسعود کیمیایی نیز در سال 70 با «دندان مار» توانست جایزه ویژه جشنواره مونترال را از آن خود کند و در سال 1372 جشنواره سه قاره نانت فرانسه، جایزه بزرگ ویژه خود را به فیلم «آب، باد، خاک» امیر نادری اهدا کرد.
درخشش سینمای ایران که با آغاز دهه 70 آرام آرام به جریانی مستمر در طول فعالیت‌های سالانه جشنواره‌های معتبر جهانی بدل شده بود در سال 1373 با فیلم «بادکنک سفید» به نویسندگی زنده‌یاد عباس کیارستمی ادامه داشت. این اثر توانست جایزه دوربین طلایی جشنواره فیلم کن را برای ایران به ارمغان آورد. گفتنی است در طی بازه زمانی دو ساله (1373 تا 1375) این اثر توانست جوایز متعدد دیگری را نیز به کارنامه توفیقات جهانی خود بیافزاید.
در سال 1375 جایزه طلایی جشنواره فیلم توکیو به فیلم سینمایی کارگردانی تعلق گرفت که از او به عنوان یکی از نخستین کارگردانان موفق نسب سینماگران انقلاب یاد می شود؛ پرویز شهبازی که نخستین تجربیات فعالیت خود را در سال‌های پیروزی بعد از انقلاب آغاز کرد در سال 75 توانست با «مسافر جنوب» جایزه طلایی جشنواره فیلم توکیو را از آن خود کند.
اما درخشان‌ترین سال سینمای ایران در دهه هفتاد به سال 1376 بازمی‌گردد. جایی که برای نخستین بار معتبرترین جایزه سینمایی جهان یعنی «نخل طلا»ی جشنواره فیلم کن به عباس کیارستمی به خاطر «طعم گیلاس» تعلق گرفت. در همین سال بود که مجید مجیدی با «بچه‌های آسمان» توانست جوایز متعددی را در جشنواره‌های مختلف از آن خود کند و با این اثر برای نخستین بار در تاریخ سینمای ایران بعد از انقلاب فیلمی از آثار سینماگران ایرانی را به عنوان یکی از پنج نامزد نهایی برای دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان کاندید کند.
یکی دیگر از معتبرترین جوایزی که «بچه‌های آسمان» مجیدی توانست آن را به بدنه توفیقات سینمای ایران در عرصه بین‌الملل بیافزاید، جایزه ویژه بهترین فیلم جشنواره فیلم مونترال بود. همچنین در این سال جایزه «پلنگ طلایی» جشنواره فیلم لوکارنو نیز به فیلم «آینه» رسید. سالی که ناصر تقوایی نیز با فیلم «ناخدا خورشید» خود توانست «پلنگ برنزی» لوکارنو را شکار کند.
مجید مجیدی بعد از صید موفقیت‌های متعدد با «بچه‌های آسمان» در سال 1376، بار دیگر در سال 1377 توانست با «رنگ خدا» جایزه بهترین فیلم جشنواره مونترال را به کارنامه موفقیت‌های خود و سینمای ایران بیافزاید.
عباس کیارستمی که با آغاز دهه هفتاد نام خود را به عنوان یکی از معتبرترین سینماگران ایرانی در جشنواره‌های جهانی مطرح کرده بود در سال 1378 توانست با فیلم «باد ما را خواهد برد» جایزه بزرگ هیات داوران و جایزه فیپرشی جشنواره فیلم ونیز را از آن خود کند و در همین سال بود که «تخته سیاه» مخملباف نیز توانست جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم کن را به کارنامه موفقیت‌های سینمای ایران بیافزاید. سالی که در آن بهمن قبادی با فیلم «زمانی برای مستی اسب‌ها» توانست جایزه «دوربین طلایی» جشنواره کن را از آن خود کند.
در سال 1379 جایزه «شیر طلایی» جشنواره فیلم ونیز به فیلم سینمایی «دایره» اهدا شد و برای اولین بار سینمای ایران توانست این جایزه را در تاریخ حضور خود در این جشنواره به دست آورد.
پایان‌بخش موفقیت‌های دهه درخشان سینمای ایران در دهه 70 به فیلم سینمایی «باران» دیگر ساخته موفق مجید مجیدی بازمی‌گردد که برای سومین بار توانست جایزه جشنواره فیلم مونترال را به موفقیت‌های سینمای ایران بیافزاید و در کنار آن، نام سینمای ایران را به عنوان رکورددار دریافت جایزه بهترین فیلم جشنواره معتبر مونترال در تاریخ این رخداد جاودان کند.

** دهه 80؛ از رکوردداری مجیدی در برلین تا اسکار فرهادی
نخستین سال دهه 80 خورشیدی (1381) برای سینمای ایران بار دیگر با افتخار همراه بود، جایی که فیلم «پنج عصر» توانست برای دومین بار جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم کن را به آلبوم موفقیت‌های سینمای ایران در عرصه بین‌الملل بیافزاید.
سال 1382 نیز ایران توانست در جشنواره فیلم کن بدرخشد و با دریافت جایزه ویژه هیات داوران این رخداد برای فیلم «طلای سرخ»، نام ایران در این جشنواره بیش از پیش به عنوان کشوری صاحب سینما مطرح شد. 
در سال 1386 برای نخستین بار، هنرمندی از میان بازیگران کشورمان توانست معتبرترین جایزه جهانی را که از آغاز جریان سینما بعد از انقلاب به هنرمند بازیگری از ایران تعلق می‌گرفت را از آن خود کند. جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره فیلم برلین به رضا ناجی برای ایفای نقش در فیلم «آواز گنجشک‌ها» به کارگردانی مجید مجیدی رسید.
سال 1387 دومین فیلمسازی که از او نیز می‌توان به عنوان سینماگران نسل انقلاب نام برد نام خود را بعد از پرویز شهبازی فیلمساز جوان در جایگاه رخدادهای بین‌المللی سینما مطرح کرد، اصغر فرهادی بود. این بار فرهادی توانست با فیلم «درباره الی» جایزه «خرس نقره‌ای» بهترین کارگردانی فیلم جشنواره برلین را از آن خود کند. همچنین فرهادی با فیلم بعدی‌اش نیز جوایز بسیاری را در عرصه بین‌الملل دریافت کرد تا از این جهت در بین کارگردانان سینمای ایران خود را به عنوان کارگردانی رکورددار مطرح کند.
«جدایی نادر از سیمین» در سال 1389 توانست علاوه بر کسب «خرس طلایی» جشنواره فیلم برلین به عنوان بهترین فیلم خارجی زبان جشنواره «گلدن گلاب» انتخاب شود و در همین سال بود که ایران توانست برای نخستین بار به واسطه فیلم «جدایی نادر از سیمین» اصغر فرهادی جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان را از آن خود کند. همچنین این اثر در مراسم جایزه اسکار موفق به دریافت بهترین فیلمنامه غیر اقتباسی شد.
در حقیقت کسب نخستین جوایز در دو جشنواره «گلدن گلاب» و اسکار برای اولین بار در تاریخ سینمای بعد از انقلاب به نام اصغر فرهادی و فیلم «جدایی نادر از سیمین» رقم خورده است.

** دهه 90؛ از سیل جوایز جهانی برای کارگردانان نسل انقلاب تا دومین اسکار
در سال 1391 به عنوان سال نخست دهه 90 مطابق سنت دو دهه قبلی، دیگر کارگردان جوان نسل انقلاب یعنی شهرام مُکری با اثر درخشان خود «ماهی و گربه» در بخش «افق نو برای مضامین نوآورانه» توانست جایزه بهترین فیلم جشنواره معتبر ونیز را به کارنامه موفقیت‌های سینمای ایران در عرصه بین‌الملل اضافه کند.
رخشان بنی اعتماد در سال 1392 با فیلم «قصه‌ها» موفق به کسب جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم ونیز شد و در سال 1394 برای دومین بار جایزه «خرس طلایی» جشنواره فیلم برلین به اثری از سینمای ایران با نام «تاکسی» تعلق گرفت.
چهارمین ساخته اصغر فرهادی با نام «فروشنده» توانست در سال 94 موفقیت‌های متعدد دیگری را برای این کارگردان و البته سینمای ایران با خود به همراه داشته باشد. این فیلم برای دومین بار در فاصله کمتر از سه سال جایزه بهترین فیلم خارجی زبان را از آکادمی اسکار برای سینمای ایران به ارمغان آورد. همچنین «فروشنده» توانست نخستین تجربه فرهادی در جشنواره فیلم کن را رقم بزند و به واسطه همین حضور، جایزه بهترین فیلمنامه این جشنواره را از آن خود کند و البته شهاب حسینی نیز برای ایفای نقش در فیلم «فروشنده» جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره فیلم کن را برای نخستین بار به آلبوم افتخارات سینمای ایران افزود.
و سرانجام آنکه در سال 1396 سینمای ایران بار دیگر یکی از درخشان‌ترین سال‌های حضور خود را توانست تجربه کند به گونه‌ای که در این سال، 366 جایزه بین‌المللی به تولیدات مختلف سینمای ایران در عرصه سینمای بلند داستانی، مستند و سینمای کوتاه تعلق گرفت. فیلم سینمایی «لِرد» محمد رسول‌اف جایزه بهترین فیلم بخش «نوعی نگاه» جشنواره فیلم کن را از آن خود کرد و در همین سال بود که دیگر کارگردان نسل انقلاب یعنی وحید جلیلوند با «بدون تاریخ؛ بدون امضاء» موفق به کسب جایزه بهترین کارگردانی در بخش «افق نو» جشنواره فیلم ونیز شد. البته نوید محمدزاده نیز برای بازی در این فیلم جایزه بهترین بازیگر مرد این رخداد را برای خود و سینمای ایران به ارمغان آورد.
تنها با مرور کوتاهی بر کارنامه درخشان سینمای ایران در طی این چهار دهه، می‌توان به وضوح دریافت که اگر امروز سینمای ایران در جهان از سوی هنرمندان و منتقدان جهانی به عنوان سینمایی قابل احترام، اثرگذار و جریان‌ساز نام برده می‌شود، تمامی توفیقات آن را می‌توان به پای سینماگران فعال در سال‌های بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی نوشت.
ذکر این نکته به عنوان تکمله این گزارش می‌تواند جذابیت خاصی با خود به همراه داشته باشد و آن اینکه در بازه زمانی 40 ساله اخیر، سینمای ایران بعد از سینمای کشورهایی چون آمریکا، آلمان، فرانسه، ایتالیا و انگلستان در جایگاه ششم معتبرترین سینمای جهان در درخشش و کسب جوایز متعدد در رخدادهای جهانی قرار گرفته است و با فاصله بسیار در رتبه نخست قاره آسیا و منطقه خاورمیانه از حیث درخشش در رویدادهای جهانی حوزه هنر هفتم جای خود را مستحکم کرده و کارنامه موفقی را به نام خود و هنر انقلاب اسلامی در عرصه سینما ثبت کرده است./ ایرنا