آزمون، روز ١٥ تیر امسال برگزار شد؛ پنجمین دوره استخدامی سراسری کشوری و قرار بود ١٨هزار نیروی جدید بگیرد. (مشاور عالی و سخنگوی سازمان سنجش آموزش کشور:  ١٨‌هزار و ٢١٠ نفر توسط ٩ دستگاه متقاضی پس از طی دیگر مراحل آزمون ازجمله گزینش، جذب خواهند شد.)
«امید» و «زهرا»؛ دو نابینای بازمانده
«امید ‌هاشمی» هم به امید دبیر زبان انگلیسی شدن در آزمون شرکت و فکر کرد آن ٣‌درصد سهمیه‌ای را که قانون برای استخدام معلولان در دستگاه‌های دولتی مشخص کرده، به کمکش می‌آید. (ماده ٧ قانون جامع حمایت از حقوق معلولان: دولت موظف است جهت ایجاد فرصت‌های شغلی برای افراد معلول تسهیلات زیر را فراهم کند: اختصاص حداقل ٣‌درصد از مجوزهای استخدامی رسمی، پیمانی، کارگری، دستگاه‌های دولتی و عمومی اعم از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها و نهادهای عمومی و انقلابی و دیگر دستگاه‌هایی که از بودجه عمومی کشور استفاده می‌کنند، به افراد معلول واجد شرایط.)
«امید‌ هاشمی» هم به همراه همسرش، «زهرا ابراهیمی» که او هم نابیناست در این آزمون شرکت کردند و قرار بود براساس سهمیه ٣‌درصدی بهزیستی، با بقیه معلولان سنجیده شوند و مراحل جذب در صورت پذیریش انجام شود. دفترچه آزمون که آمد، آنها جلوی شرایط معلولیت تیک زدند و در آزمون شرکت کردند و بعدش که نمره‌ها آمد، آنها به همراه ١٠ نابینای دیگر در آزمون قبول و به مصاحبه دعوت شدند. «آنها روزی را مشخص کردند که باید به اداره آموزش‌وپرورش تهران  برای اینکه برگه مجوز حضور در مصاحبه را بگیریم، می‌رفتیم. ما رفتیم و خیلی برخوردها عجیب‌وغریب و بد بود،  از این جهت که تاکید داشتند: ما گفته بودیم نابیناها شرکت نکنند، ما امسال نابینا نمی‌خواهیم، درحالی‌که هیچ نکته‌ای دراین‌باره در دفترچه آزمون نیامده بود و تاکید بر اعمال سهمیه ٣‌درصدی استخدام معلولان بود. می‌گفتند مدارکتان را تحویل ندهید، چون ما در مصاحبه ردتان می‌کنیم. ما اصرار کردیم که می‌خواهیم مصاحبه را بدهیم.» این همه ماجرا نبود؛ یک تخلف دیگر هم چاشنی روز مصاحبه شد، تخلف از روند جدید استخدام معلولان در دستگاه‌های دولتی. (رئیس دبیرخانه اشتغال و کارآفرینی سازمان بهزیستی: معلولان در صورت دریافت نمره قبولی در آزمون‌ها برای حضور در مصاحبه‌های تخصصی دعوت می‌شوند؛ به همین دلیل کارشناسان بهزیستی در جلسات مصاحبه‌ها حضور می‌یابند تا انطباق شغل را با نوع معلولیت متقاضی استخدام سنجیده و اینگونه مانع از رد افراد می‌شوند.)
 آن روز اما هیچ کارشناسی از بهزیستی در جلسه نبود و همین، روند مصاحبه را کمی عوض کرد. «بهزیستی قانونی دارد که در جلسه مصاحبه برای اینکه مصاحبه‌گرها معمولا اطلاعاتی درباره معلولیت‌های مختلف ندارند، حتما باید کارشناسی از بهزیستی حضور داشته باشد. معمولا آموزش‌وپرورش استثنایی هم نماینده‌ای در مصاحبه می‌فرستد، ولی ما که رفتیم، هیچ‌کدام نبودند. بهزیستی به هرحال ما را معرفی کرده بود و در جریان بوده که ما داریم  برای مصاحبه می‌رویم. با این وجود آنها از مصاحبه من راضی بودند و مشکلی نبود.»
نابینایان متقاضی تا روزی که نتایج روی سایت سازمان سنجش قرار گرفت، هنوز امیدشان را از دست نداده بودند، ولی آن روز که سایت سازمان سنجش را باز کردند با تعجب دیدند که در قسمت وضع داوطلب نوشته شده: «دارا نبودن شرایط لازم» و نمره‌ای هم برایشان اعلام نشده بود. بعد از آن، این نابینایان برای پیگیری به اداره آموزش‌وپرروش تهران رفتند و مسئولی به آنها گفت ما نمره‌ها را اعلام نکرده‌ایم و باید به سازمان سنجش مراجعه کنید و بعد مسئولان این سازمان هم گفتند ما آزمون را برگزار نکرده‌ایم و باید بروید اداره آموزش‌وپرورش شهر تهران دنبال نمره‌تان. «حرف ما این است که در دفترچه استخدامی نیامده بود که آنها معلم نابینا نمی‌خواهند، داوطلبان نابینا هزینه کرده‌اند، درس خوانده‌اند و وقت گذاشته‌اند. اگر ما را نمی‌خواستند چرا به خط بریل سوال چاپ کرده‌اند؟ به نظر ما یک گریز از قانونی این وسط اتفاق افتاده وگرنه اصلا سوالات بریل نمی‌شد یا در دفترچه نمی‌آمد.»
مورد «زهرا ابراهیمی»، همسر «امید ‌هاشمی» اما کمی فرق می‌کرد. او از بهزیستی برای سهمیه ٣درصد، معرفی‌نامه گرفته بود. روز قبل از مصاحبه به نهادی که مصاحبه را برگزار می‌کند، آن را تحویل داد، ولی در پرونده‌اش حساب نشد. بعد از آن او به صورت داوطلب آزاد، بدون سهمیه در مصاحبه شرکت کرد و نمره هم آورد، اما چون آموزش‌وپرورش زیر بار نمی‌رود که برای مدارس عادی از نیروی معلول استفاده کند، به او گفته شد که وقتی این موضوع وارد پروسه گزینش شود، به دلیل مسائل پزشکی به احتمال خیلی زیاد ردش می‌کنند.  
«امید ‌هاشمی» مدرس خصوصی و مترجم است و این بار برای دبیری زبان انگلیسی در آزمون استخدامی شرکت کرده بود. «زهرا ابراهیمی»، همسر او، روانشناس اورژانس اجتماعی بهزیستی است و به امید پایداری جایگاه آموزش‌وپرورش و برای آموزگاری کودکان استثنایی در این آزمون شرکت کرده بود.
«حسین» و «پرویز»؛ حذف‌شدن خلاف میل
«پرویز حیدرپور» و «حسین بلوردی» هم دو نابینا با شرایط مشابه‌اند. «حسین» ماجرای‌ سال ٨٩ را به یاد دارد؛ وقتی وزارت آموزش‌وپرورش یک آزمون استخدامی برگزار و ٤٠‌هزار نفر را استخدام کرد؛ استخدامی که معلولان سهمیه کمی در آن داشتند، فقط ٨٥ نفر به جلسه مصاحبه دعوت شدند و آنها را هم درنهایت به کانون پرورشی-فکری کودکان و نوجوانان فرستادند و نتیجه‌اش شکایت ١٢٠٠ نفر معلول به دیوان عدالت اداری و درنهایت استخدام آنها شد. (حمیدرضا حاجی بابایی، وزیر آموزش‌وپرورش وقت: در قانون مدیریت خدمات کشوری آمده است افرادی که شرایط جسمانی و روانی را لازم برای انجام کار معین دارند؛ پس از استخدام آموزش‌وپرورش، معلولان پیگیر اجرایی‌نشدن این ٣‌درصد شدند. ما اعلام کردیم که اگر قانون مشخص کرده باشد، حرفی نداریم، اما ما ٤٠‌هزار نفر را استخدام کرده‌ایم و ظرفیتی برای استخدام نداریم، اما می‌توانیم برای انجام کارهای اداری معلولان را استخدام کنیم. هم اکنون ٨٥ نفر از معلولان در این وزارتخانه استخدام شده‌اند، اظهار داشت: دوستان می‌گویند ١٢٠٠نفر از معلولان باید استخدام شوند.)
ماجراهای اخیر حالا «حسین» را که نابینا، ٣٤ ساله، لیسانس علوم تربیتی کودکان استثنایی و دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی و البته بیکار است، دوباره یاد آن‌ سال انداخته است. او امسال برای نخستین بار در آزمون استخدامی شرکت کرده و می‌گوید شیوه رد کردن نابینایان در آزمون امسال، آوردن آنها تا جلسه مصاحبه و رد کردن آنها بود. «قبلا در مصاحبه قبول می‌شدند و بعد در گزینش رد می‌شدند. الان مسئولان آموزش‌وپرورش  گفته‌اند که سال‌های قبل نمی‌دانستیم حالا می‌دانیم که در مصاحبه رد کنیم.»  
برای «حسین» هم شرایط مشابه بود؛ او روز تحویل مدارک و مصاحبه به اداره آموزش‌وپرورش شهر تهران رفت و مسئولان آن گفتند ما شما را نمی‌گیریم، چون پارسال هم تعدادی نابینا گرفته‌ایم و نمی‌دانیم چه کار کنیم و روی دستمان مانده‌اند. به او گفتند می‌خواهید مصاحبه بدهید، ولی ما نیروی نابینا نمی‌گیریم. «کارنامه که آمد دیدیم نمره‌ای نزده‌اند و نوشته‌اند دارا نبودن شرایط. اگر نمره زده بودند ما شکایت می‌کردیم، ولی الان نیرو نداریم. الان می‌گویند آموزش‌وپرورش استثنایی باید بگیرد، نه عادی. می‌گویند فقط معلم در مدارس عادی باید سلامت کامل داشته باشد. آنها فکر می‌کنند ما نمی‌توانیم از پس دانش‌آموزان در کلاس بربیاییم، درحالی‌که من فکر می‌کنم بچه‌ها ارتباطشان با معلولان خوب است، این کار هم باعث فرهنگ‌سازی برای رفتار با معلول و مشکلات معلولیت‌ها می‌شود و هم بچه‌ها با این موضوع بزرگ می‌شوند و به بقیه منتقل می‌کنند.»
«حسین» معتقد است در اینطور آزمون‌ها توان آدم‌ها باید سنجیده شود، نه سلامت جسمی‌شان. «رسانه‌ها واقعیت جامعه معلول را خوب اطلاع‌رسانی نمی‌کنند؛ نگاه‌ها یا ترحم‌برانگیز است یا خیلی استثنایی؛ درحالی‌که خیلی وقت‌ها فرد نابینا کار خیلی ویژه‌ای نکرده، ولی بولد می‌شود، این نگاه تبعیض‌آمیز است.»
«پرویز حیدرپور» اما بار دوم بود که در آزمون استخدامی آموزش‌وپرورش شرکت می‌کرد. دفعه پیش چون تاریخ فارغ‌التحصیلی‌اش، بعد از روز آزمون بود به‌طور قانونی او را نپذیرفتند، ولی در آزمون اخیر، وقتی حد نصاب کتبی را آورد، به مصاحبه دعوت شد و سه مصاحبه‌گر که از آموزش‌وپرورش فرستاده بودند به او گفتند در آزمون خیلی خوب بوده است. «رفتم اداره کل آموزش‌وپرورش شهر تهران در بخش استخدامی، حتی بخش استخدامی وزارتخانه و آنها گفتند چون نیازی به کم‌بینا و نابینا نداریم شرایطش را نداریم. گفتم پس رقابت علمی چه می‌شود و چرا در دفترچه نیامده؟ گفتند سازمان سنجش به ما اجازه نمی‌دهد که در دفترچه بزنیم نمی‌خواهیم، درحالی‌که این غیرقانونی است که در دفترچه این موضوع را قید نکنند. گفتند شما امتحانت را بده، ولی ما نیازی نداریم و شما را به مدارس عادی هم نمی‌فرستیم. گفتم سهمیه ٣‌درصد چه می‌شود؟ گفتند استخدام می‌کنیم، ولی از شما نه. این سهمیه هم رقابتی است، بحث این نیست که کم‌شنوا باشد یا کم‌بینا، اینکه چه کسی بهتر است، مهم است.»
«پرویز»، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی از دانشگاه علامه و بیکار و کم‌بینای شدید است؛ او آزمون داده بود تا شاید  دبیر علوم‌اجتماعی بشود. «قبلا در مدارس استثنایی دو ماه از روی علاقه خودم رایگان ریاضی درس می‌دادم،  پارسال فارغ‌التحصیل شدم و بیکارم. من آشنا ندارم و فقط می‌توانم آزمون استخدامی بدهم.» او این نوع برخورد با معلولان و به‌ویژه نابینایان را حذف آنها از گردونه جامعه می‌داند؛ «ما کم‌کم آب می‌شویم.»

انتظار پاسخ
براساس اعلام وزارت آموزش‌وپرورش، این وزارتخانه در آزمون استخدامی، تنها افرادی را پذیرش می‌کند که از نظر پزشکی هر نوع نقص بینایی و نابینایی در یک یا هر دو چشم نداشته باشند و از نظر شنوایی هم نباید کم‌شنوایی داوطلب بیش از ٤٠دسی‌بل باشد و باید صدای نجوا را از فاصله ٦متری به خوبی بشنود؛ اینها مواردی است که باعث می‌شود آنها از گردونه استخدامی‌ها حذف شوند، موضوعی که باعث شد تیر امسال و قبل از برگزاری پنجمین آزمون استخدامی، ٥٨ انجمن حقوق معلولان را به نامه نوشتن برای رئیس‌جمهوری وادار کند. (برگزاری آزمون دستگاه‌های اجرایی کشور تحت شرایط و ضوابط کنونی که قرار است در تیرماه ١٣٩٧صورت گیرد، نقض آشکار بند ۹ از اصل ۳، ١٩و ٢٨ قانون اساسی، ماده ١٥قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی و ماده ۲۷ کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت که دولت جمهوری اسلامی ایران از ‌سال ۱۳۸۷ بدان پیوسته و نسبت به اجرای آن ملتزم شده، است. متاسفانه دفترچه راهنمای پنجمین آزمون دستگاه‌های اجرایی کشور که در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ توسط سازمان سنجش آموزش کشور منتشر شد، باز هم این رویه تبعیض‌آمیز را تکرار کرده است.)  آن زمان و در سکوت مسئولان آموزش‌وپرورش، مسئولان سازمان بهزیستی هم دراین‌باره واکنش نشان دادند (انوشیروان محسنی‌بندپی، رئیس سازمان بهزیستی: در آزمون استخدامی سال‌جاری و با توجه به شرایطی که دستگاه‌ها برای ثبت‌نام در این آزمون درج کرده‌اند، عملا می‌خواهند از این قانون استنکاف کنند و آن را اجرایی نکنند. در آزمون استخدامی امسال وزارت آموزش‌وپرورش محدودیت‌هایی برای بکارگیری معلولان در نظر گرفته‌ بود که به این منظور هماهنگی‌هایی کردیم و قرار شد این سهمیه ٣‌درصدی به‌طور جداگانه در نظر گرفته شده و در سرجمع استخدام‌های وزارت آموزش‌وپرورش لحاظ و اعمال شود. بر این اساس معلولانی که استخدام خواهند شد در بخش‌های اداری مشغول به کار می‌شوند.) اتفاقی که البته هنوز برای تعداد زیادی از معلولان و ازجمله نابینایان نیفتاده است.
همه راه‌های گرفتن پاسخ از وزارت آموزش‌وپرورش به «اسفندیار چهاربند»، رئیس مرکز برنامه‌ریزی منابع انسانی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش‌وپرورش ختم می‌شود.  اما او فعلا پاسخی دراین‌باره نمی‌دهد و به متقاضیان نابینا گفته درحال مطالعه پرونده‌های آنهاست و موضوع را تا به نتیجه رسیدن پیگیری خواهد کرد.
«حسین خنیفر»، رئیس دانشگاه فرهنگیان اما در گفت‌وگو با «شهروند» توضیحاتی دراین‌باره می‌دهد: «من اصلا خبر نداشتم نابینا قبول شده یا مصاحبه داده یا نه. دانشگاه فرهنگیان، ماموریت گراست، یعنی دانشگاه ماموریت‌گرا نسبت به ظرفیت، نیاز، اعلام پذیرش، اعلام ظرفیت به سازمان سنجش، آزمون، قبولی‌ها، مصاحبه و پذیرش نهایی هیچ دخالتی ندارد، چون در رسالت ما نوشته شده که این دانشگاه موظف است نیروی معرفی‌شده آموزش‌وپرورش و سازمان سنجش را برای تامین نیروی لازم در آموزش‌وپرورش تربیت کند، یعنی ما در برابر افرادی که تمام این خاکریزها را طی کرده‌اند، مسئولیم و دیگر هیچ سوالی نمی‌کنیم، چون گزینش شده و تمام استانداردها را طی کرده‌اند.»
او می‌گوید آموزش‌وپرورش هنوز نیروی نابینایی را به دانشگاه فرهنگیان معرفی نکرده و به این متقاضیان توصیه می‌کند که این موضوع را پیگیری کنند. «آنها قشر بی‌پناه و خودساخته‌ای هستند، چون نه چشمی برای دیدن دارند، نه قدرتی برای دفاع از خود. نمی‌دانم شرایط پذیرش به آنها گفته شده یا نه. اگر به این دوستان گفته‌اند که می‌توانند در آزمون شرکت کنند و بعدا آنها را خط زده‌اند، قابل پیگیری است، ولی اگر گفته‌اند نمی‌شود و بعد ثبت‌نام و رد کرده‌اند، موضوع دیگری است. آنها باید پیگیری کنند و اگر قانون اجازه بدهد ما ظرفیت پذیرش داریم، اگر قانون بکارگیری نابینایان را تسهیل بکند یا راضی باشد یا حد نصاب را به دست آورده باشند و شاخص‌ها را داشته باشند ما از لحاظ پذیرش مشکلی نداریم.»