به گزارش ایران سپید  سامانه ای که سالهاست بر روی آن کار می شود و قصد دارد تمام داده های سلامت ایرانیان را جمعآوری و در اختیار پزشکان ؛ پیراپزشکان؛ بیمارستانها و خود شهروندان قرار دهد. برای آشنایی بیشتر با این سامانه و امکاناتی که در اختیار شهروندان قرار می دهد همچنین شرایط دسترس پذیری آن برای اقشار کم توان جامعه گفتگویی را با آقای دکتر محمود تارا رئیس دفتر مدیریت آمار و فنآوری اطلاعات وزارت بهداشت انجام داده ایم.

دکتر تارا در ابتدا در مورد این سامانه میگوید:در کشور 170 هزار مرکز ارائه خدمات سلامت داریم که شامل بیمارستان،داروخانه ؛آزمایشگاه مراکز بهداشتی "خانه بهداشت و مراکز جامع سلامت |، مطبها  ، مراکز فیزیوتراپی و .. هستند. همه این مراکز داده های سلامت مراجعان خود را ثبت میکنند. برای جمعآوری داده های سلامت همه مردم باید این داده ها در سامانه الکترونیک سلامت "سپاس"گردآوری  شوند اما در عمل به مراکز و به عنوان مثال مطبهایی بر می خوریم که یا رایانه ندارند و کار ثبت داده های بیماران را انجام نمیدهند یا نهایتا  کار ثبت داده ها را به صورت دستی انجام میدهند.در صورتی که ما نیاز به داده های الکترونیک داریم و اینکه این اطلاعات برای سامانه سپاس فرستاده شود.  برآورد ما این است که در حال حاضر تنها 5-10 درصد پزشکان این امکان را دارند. هنگامی که برنامه تحول سلامت آغاز شد 78 بیمارستان برای ثبت پرونده هایشان سیستم کامپیوتری داشتند اما الان همه بیمارستانهای دولتی و خصوصی مجهز به سیستم رایانه ای هستند.  ما تک تک بیمارستانهای دولتی را به سامانه الکترونیک سلامت وصل کرده ایم که هر یک دو سه سال طول کشید. الان در حال وصل کردن داروخانه ها به پرونده الکترونیک سلامت هستیم.

س: در حال حاضر چه تعدادی از مراکز سلامت به این سامانه متصل شده اند؟

ج:  در حال حاضر 1200 بیمارستان و سی هزار مرکز بهداشتی به این سامانه متصل شده اند و حدود دو سه هزار مرکز بهداشتی درمانی داریم که در روستاهای صعب العبور قرار دارند و امکان اتصال به این شبکه را ندارند. بعلاوه همه داروخانه ها به این سامانه وصل شده اند و در مرحله بعد باید سراغ مراکز آزمایشگاهی و مراکز تصویربرداری برویم.

س: چه اطلاعاتی در پرونده الکترونیک افراد قرار میگیرد؟

ج: وقتی داروخانه ها به این سامانه متصل باشند نسخه ای که در داروخانه برای بیمار پیچیده میشود بر روی سامانه هم مینشیند یا در بیمارستانها، سوابق بستری شدن بیمار ؛ تشخیص، خلاصه پرونده و کارهایی که برای فرد انجام شده بر روی پرونده دیده میشود.البته در مورد گرافیها؛ چون حجم بالایی دارند تنها نتیجه بر روی سامانه قرار میگیرد همچنین با وصل شدن آزمایشگاهها به سامانه ؛ نتایج آزمایشات بیمار بر روی آن قابل دسترسی خواهد بود. در حال حاضر اگر کسی به پزشک مراجعه کند چقدر از سوابق پزشکیش را می تواند همراه ببرد؟  با راه اندازی این سامانه پزشک به عنوان مثال می تواند ببیند بیمار پنج بار آزمایشی را انجام داده است و می تواند وضعیت سلامتی فرد را ارزیابی کند.یا داروخانه ها می توانند نسخه هایی که پیشتر برای بیمار پیچیده شده را ببیند.پس وقتی سامانه راه اندازی شود مراکزی که به آن وصل شده اند؛ داده هایشان روی سامانه می نشیند .

س: آیا میتوان زمانی را برای این کار مشخص کرد؟

ج: خیر  نمی توانیم بگوییم در این زمان کار پرونده سلامت تمام شده است چون تا زمانی که همه 170 هزار مرکز به سامانه متصل شوند کار ادامه خواهد داشت. البته ممکن است مراکزی که فردی به آنها مراجعه داشته است همه اطلاعاتشان  در سامانه موجود باشد. کار از نظر ما از موقعی شروع میشود که به شهروندان دسترسی بدهیم تا بتوانند پرونده شان را ببینند.

س: آیا امکان دارد افراد دیگر نیز ب پرونده الکترونیک شهروندان دسترسی یابند؟

ج: این نگرانی برای ما هم وجود دارد از اینرو برای جلوگیری از این خطر، گفتگوهایی با سازمان ثبت احوال داشته ایم  و گزینه هایی برای اطمینان بیشتر داریم.در کارتهای ملی جدید برای هر شهروند یک امضای الکترونیک قرار داده شده است . و دیگر کسی نمی تواند آن را جعل کند. به عنوان مثال میتوان این شرط را قرار داد که فرد با کارت ملی خود و اثر انگشتش ، به پرونده الکترونیک خود دسترسی یابد. مدل دیگر دسترسی میتواند این باشد که کارت با رمز به کار رود تا فرد بتواند پرونده اش را ببیند. البته باید در مورد اینکه این داده ها روی اینترنت گذاشته شود یا نه، بررسی کامل انجام شود.

س" با راه اندازی سامانه چه راهکاری اندیشیده شده تا تنها پزشک خود فرد بتواند به اطلاعات سلامت او دسترسی یابد؟

ج: پزشک معالج بیمار هم باید کارت نظام پزشکی خود را به سامانه ارائه دهد. حدود  دو سال است که بر روی کارت پزشکان هم امضای الکترونیک قرار داده شده است یعنی این کارت هم قابل جعل و سو استفاده نیست به این ترتیب تنها پزشک، پیراپزشک یا کسانی که اجازه دارند پرونده بیمار را خواهند دید.در این صورت  مثلا پزشک کارت خود را وارد می کند بیمار هم علاوه اینکه کارت خود را می زند با زدن رمز به پزشک اجازه میدهد تا پرونده را ببیند بعلاوه بیمار می تواند انتخاب کند پزشک همه پرونده را ببیند یا قسمتهای خاصی را ببیند

س: علت این پیچیدگی چیست؟

ج: بله خیلی پیچیده است. یکی از دلایلی که بسیاری از کشورهای غربی این سامانه را پیاده نکرده اند همین خطراتش است

س: این سامانه تنها در پنج کشور اجرا شده؟

ج: البته به شکلی که ما انجام میدهیم تا حال تقریبا در هیچ  کشوری انجام نشده است چون نگرانیهایی از این دست وجود دارد که اگر کسی کارت بیمار را بردارد می تواند به سوابق پزشکی او دسترسی یابد و مثلا آبروی بیمار را ببرد از اینرو با احتیاط جلو میروند. در کشور ما هم به خاطر این بحثهای امنیتی اجرای آن زمان برده است. ما  در حال تدوین آئین  نامه ای به نام "حریم خصوصی "هستیم که در آن مشخص کنیم بیمار چگونه به پزشک خود  اجازه دهد به اطلاعات پرونده اش دسترسی یابد و اینکه بیمار شاکی نباشد که کسی اطلاعاتش را در اختیار دیگران گذاشته است. 

س: مثل کارت عابر بانک که اگر با رمزش دست کسی داده شود مسئولیتش با خود فرد است؟

ج:  دقیقا. درست مانند وقتی که با عابر بانک خود به حسابی به اشتباه پول واریز کنید بانک نمی پذیرد که اشتباه کرده اید.  

س: آیا این اطلاعات در سیاستگذاریها هم در وزارت بهداشت استفاده میشوند؟

ج: ما در وزارت بهداشت یک سامانه خاص داریم تا با آن سلامت افراد را پایش کنیم. البته در این سامانه ما با اطلاعات اشخاص کاری نداریم و در آن فقط اطلاعات کلی سلامت یک منطقه وجود دارد. این سامانه با پرونده الکترونیک سلامت متفاوت است و شامل اطلاعات بی هویت مناطق مختلف کشور است که به درد تحقیق و تصمیمگیریهای مدیران در حوزه سلامت میخورد

س: آیا بیمارستانهای خصوصی هم به سپاس متصل شده اند؟

ج: این بیمارستانها خود  سامانه ای برای ثبت اطلاعات بیماران دارند اما هنوز به پرونده الکترونیک سلامت وصل نشده اند چون الزامی برای همکاری بخش خصوصی نداریم. البته در قانون برنامه ششم آمده است که بخش خصوصی هم باید با وزارت بهداشت همکاری داشته باشد ولی گفته نشده چه نوع همکاری .ما در حال نوشتن آئین نامه اجرایی پرونده الکترونیک سلامت هستیم که برای تصویب به دولت و مجلس بفرستیم تا همه مراکز خصوصی موظف باشند یک نسخه از داده های سلامت مردم را برای پرونده الکترونیک بفرستند و همینطور  سازمانهای بیمه گر را مکلف کنیم وقتی پول یک نسخه را بدهند که داده های سلامت برای پرونده الکترونیک ارسال شده باشد.

س: آیا داده های مراکز توانبخشی همجمعآوری میشوند؟

ج: ما کار را به ترتیب اهمیت شروع کرده ایم اول داروخانه ها وصل شده اند بعد آزمایشگاه ها ،مراکز تصویربرداری و بعد مراکز پاراکلینیکی که شامل مراکز فیزیوتراپی و توانبخشی هم میشود. اما به خصوص در دوران تحریمها بحث دارو و تجهیزات برای ما اولویت دارد.

س: برای شناسایی همپوشانی بیمه ای چه کرده اید؟

ج: ما در کنار پرونده الکترونیک سلامت؛ سامانه بیمه الکترونیک یا استحقاق سنجی را هم داریم که در بیمارستانهای دولتی تقریباب اجرایی شده است به این معنا که اگر فردی به بیمارستان مراجعه کند با کارت ملی فرد، متوجه وضعیت بیمهای  ،همپوشانی و اعتبار دفترچه بیمه و بیمه تکمیلی فرد میشویم.قبلا فردی که از کار اخراج شده بود به صرف اینکه دفترچه اش اعتبار داشت بستری میشد و بیمارستان متضرر میگشت. اما حالا به صورت الکترونیک از سازمان بیمه گر استعلام گرفته می شود و تاییدیه بیمه روی همه برگه های دفترچه میخورد

س: در مورد دسترس پذیری سایتها و اپلیکیشنهایی که در وزارت بهداشت طراحی میشوند نظرتان چیست؟منظور دسترس پذیری برای همه معلولان است . چون در صورت دسترس پذیر نبودن این سایتها،استفاده برای جمعیتی حدود8-9 میلیون نفر با دشواری همراه خواهد بود؟

ج: تخصص خود من در زمینه دسترس پذیری برای معلولان است اعتراف میکنم از این لحاظ کاری برای سایتهای وزارت بهداشت انجام نشده است. البته اشکالی که وجود دارد این است که در ایران در این زمینه هیچ آزمایشگاهی وجود ندارد.ما در دفترمان سعی کرده ایم برای طراحی پرونده الکترونیک سلامت آزمایشگاهی راه اندازی کنیم و متوجه شدیم کسی در این زمینه کاری نکرده است. گروهی برای این کار مامور شده اند و دارند ساختارها را می چینند و سعی میکنیم همه نرم افزارها از این طریق تاییدیه دسترس پذیری برای معلولان را اخذ کنند تا اجازه کار بگیرند. این یکی از رنجهای من است . البته به عنوان یک فرد بینا خود ما با دشواری از سایتها استفاده میکنیم چه برسد به افراد نابینا.

س: در پرونده الکترونیک بحث ارتباط بیمار و پزشک هم بیان شده است تا این دسترسپذیری وجود نداشته باشد افراد کم توان امکان این ارتباط را نخواهند داشت؟

ج: بعلاوه در این زمینه ما با افزایش رشد سالمندی با این مشکل هم روبرو خواهیم بود که سالمندان باید بتوانند با بینایی کمتر از امکان بزرگنمایی در سایت نیز بهره ببرند و هم با دست لرزان بتوانند اطلاعات خود را در سایت وارد کنند.امیدوارم وقتی دسترسی شهروندان به پرونده الکترونیک سلامت خود باز شد با سامانه ای روبرو شویم که همه افراد اعم از معلول؛ غیر معلول و سالمند به آن دسترسی داشته باشند.