فرهنگسرای بهمن در جنوب پایتخت واقع شده است و بیش از یک دهه است که کارگاه‌های آموزشی مختلفی برای نابینایان و کم بینایان را برگزار می‌کند از جمله این کارگاه‌ها و کلاس ها  آموزش بافت تابلو فرش به نابینایان و کم بینایان است. با ورود به این کارگاه چشم‌تان به کلاف‌های آویخته شده به دیوار خیره می‌شود که از طیف‌های رنگی زیبایی تشکیل شده است. دارهای قالی کوچک و بزرگی که رج به رج آن هنر دستان افرادی روی آن نقش بسته که خود نمی‌توانند زیبایی خلق شده‌شان را ببینند. پای صحبت‌های مربی جوانی نشستم که با وجود کم بینایی 15 سال است این حرفه را آموزش می‌دهد.
نابینایان چگونه قالی می‌بافند
سمیرا نوروزی مربی قالیبافی از نحوه تدریس این هنر زیبا به نابینایان و کم بینایان می‌گوید: «کلاس قالیبافی نابینایان با افراد عادی هیچ تفاوتی ندارد هر آنچه فرد بینا در این کلاس‌ها می‌آموزد ما نیز به فرد نابینا منتقل می‌کنیم تنها تفاوت این کلاس ها نحوه تدریس آن به افراد نابینا است.
افراد دارای مشکل بینایی با توجه به حس لامسه قوی که دارند می‌توانند تار و پود چله و نخ را براحتی تشخیص داده و گره‌های نخ را به ترتیب بزنند.
برای انجام این کار باید مدتی را تمرین کنند تا دستانشان به جنس نخ، تار و مواد و مصالح قالی آشنا شود.»
وی ادامه می‌دهد: « باور کردن چنین کاری برای افراد بینا که تکیه تمام کارهایشان براساس قدرت بینایی شان است سخت و غیرممکن است اما نابینایانی که دوره های کامل قالیبافی را گذرانده باشند حتی ریزترین چله‌ها هم از زیر دستانشان به اصطلاح  در نمی‌رود.
برای آنکه بتوانند نقشه‌های قالی را هم به تنهایی بخوانند نقشه‌ها را به خط بریل یا بصورت گویا برایشان تبدیل می‌کنیم همچنین برای تشخیص رنگ نخ‌ها نیز اسم هر رنگ را روی آن به صورت بریل می‌چسبانیم.
احتمال این سؤال برایتان ایجاد می‌شود که باتوجه به طیف‌های متنوع رنگ‌بندی در قالی و اینکه ممکن است چند طیف قرمز یا سبز در تابلو فرش استفاده شود این تغییر طیف رنگ را چگونه تشخیص می‌دهند؟ باید گفت ما با کد‌گذاری رنگ ها این تشخیص را برایشان امکان پذیر می‌کنیم.»
این مربی آموزش قالیبافی در خصوص نحوه کد‌گذاری رنگ‌ها عنوان می‌کند:« باتوجه به حروف اول رنگ‌ها علائمی برایشان درنظر می‌گیریم. به‌عنوان مثال قرمز (ق) قهوه‌ای هم «ق» دارد ولی ما برای اینکه نابینایان این تفاوت را تشخیص دهند قهوه‌ای را (غ) نامگذاری کردیم. در قالی بافی رنگ‌ها اسم‌های خاص و متفاوت از 12رنگ مداد رنگی دارند مثلاً سبز کاهویی، سبز عمامه‌ای و سبز سیدی برای این طیف‌های رنگ سبز عددی را در نظر می‌گیریم. اگر برای رنگ سبز«س» را گذاشتیم یعنی روشن‌ترین رنگ سبز است و بعد «س1» تیره‌تر است «س2» تیره‌تر از قبلی و همین طور شمارش تا پنج ادامه دارد که تیره‌ترین رنگ از دسته رنگ های سبز است. برای این شماره‌گذاری در نقشه ممکن است کاغذ بیشتری صرف شود یا در نگاه اول گیج‌کننده به نظر آید اما با کمی تأمل براحتی می‌توان از این روش بافت فرش را آموخت.
نقشه‌هایی که ما به خط بریل تبدیل می‌کنیم همان نقشه‌های سنتی است که در بازار موجود است که من برای کم‌بینایانی که خط بریل را آموزش ندیده‌اند به صورت فایل صوتی گویا می‌کنم و نقشه را برایشان می‌خوانم.»
نرم افزار نقشه خوان کارا یا ناکارآمد
خانم نوروزی در پاسخ به این سؤال که آیا تاکنون از نرم افزار نقشه خوان استفاده کرده اید می‌گوید: «نکته‌ای که باید در مورد نرم افزار نقشه خوان بگویم این است که  کاربرد این نرم افزار برای نقشه‌های رایانه‌ای است که چند سالی است میان مردم؛ تابلو فرش‌هایش رواج بسیار پیدا کرده است.»
نقشه‌های کامپیوتری فقط عدد و کد هستند و هیچ روح بافت و رنگی در آن برای بافنده ایجاد نمی‌کند چرا که در این نقشه‌ها گفته می‌شود «نخ شماره 5 چله 2، 14، 27، 30» اما در نقشه‌های سنتی این گونه نیست؛ در نقشه‌های سنتی این بافنده است که تشخیص می‌دهد دراین رج و چله  چه رنگی بافته شود نخ ابریشم باشد یا نخ مرینوس. به همین علت شخصاً نقشه‌های رایانه‌ای را دوست ندارم و در آموزش‌هایم فقط سنتی تدریس می‌کنم.
تعدادی از شاگردانم این نقشه خوان‌ها را تهیه کردند و استفاده می‌کنند اما من جذب این نرم افزار به علت محدود بودن کارش، نشدم. آنچه  ما در این کارگاه آموزش می‌دهیم بافت قالی به سبک نقشه سنتی است.
این مربی کم بینا در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «هدف ما از آموزش قالیبافی به افراد نابینا این است که بتوانند تمام مراحل کار را به تنهایی انجام دهند بسیاری از افراد عادی حتی نمی‌توانند قالی را که بافته‌اند رج به رج قیچی کنند اما هنرجویان نابینا همه این کار را آموخته و بسیار تمیز انجام می‌دهند. در این کارگاه آموزشی تا حد توان و همچنین وجود وسایل کمک آموزشی تمام مراحل قالی از چله کشی تا قیچی آخر و پایین کشیدن قالی از دار به هنرجویان نابینایمان آموزش می‌دهم. شاید با این صحبت‌ها فکر کنید فرد نابینا می‌تواند به تنهایی صفر تا صد بافت قالی را انجام دهد اما در زمان‌هایی هم نیازمند یک فرد بیناست به‌عنوان مثال هنگامی که می‌خواهد نقشه را به بریل تبدیل کند فرد بینایی که آشنایی کاملی به قالی دارد باید نقشه را بخواند تا فرد نابینا به خط بریل بنویسد یا زمانی که می‌خواهد کلاف‌های نخ را از هم تفکیک کند فرد بینا باید رنگ‌ها را برای او بگوید تا او نوشته و روی هر کلاف نصب کند.»
در هنگام گفت‌و‌گو با این مربی کم‌بینا چشمم به دار قالی که هنرجویان بافته بودند، افتاد  روی چله‌های قالی چسب‌های کاغذی را نصب کرده بودند برایم سؤال شد که دلیل وجود این چسب‌ها چیست؟
نوروزی در پاسخ به سؤالم می‌گوید: «افراد بینا که براحتی می‌شمارند یا رنگ‌ها را می‌بینند روی هر 10 چله درمیان با خودکار یا ماژیک خط کوچکی می‌کشند هر 10 چله به اصطلاح یک خانه است و این کار برای آن است که بتوانند براحتی چله ها را بشمارند ما برای آنکه کار را برای افراد نابینا راحت‌تر کنیم هر 10 چله درمیان یک چسب کوچک روی نخ‌ها می‌چسبانیم تا با شمارش چسب‌ها به نخ مورد نظر برسند به این صورت که وقتی می‌خواهند چله شماره 35 را پیدا کنند از چسب سوم، پنج چله به جلو می‌رویم و رنگ نخ مورد نظر را در آن خانه کار می‌کنیم.
برای فراگیری هنر قالیبافی افراد نابینایی که هیچ آشنایی با قالی ندارند حداقل باید 4 ترم یا یک سال تمام در کلاس‌ها شرکت کنند اما گفتن این نکته ضروری است که یاد‌گیری هنر به استعداد و علاقه فردی بستگی دارد؛ ممکن است نابینایی در عرض 3 ماه بافت فرش را فراگیرد یا حتی تا 2 سال هم این فراگیری به طول بینجامد؛ اما به طور میانگین یک سال باید آموزش ببینند.»
این مربی قالیبافی با اشاره به بزرگ‌ترین ابعادی که تاکنون شاگردانش بافته‌اند بیان می‌کند: «هنرجویان نابینا بیشتر تابلوفرش را می‌بافند بزرگترین اندازه‌ای که تاکنون کار کردند فرش ذرع و نیم است اما قالی در ابعاد و اندازه‌های بزرگ را نه. تنها کاری که فعلاً نابینایان در بافت تابلو فرش نمی‌توانند انجام دهند چهره بافی یا منظره بافی‌های ظریف است. اما این دلیل بر کم کیفیت بودن کار نابینایان نیست. کیفیت در تابلو فرشی که یک فرد نابینا بافته با کیفیت تابلوی یک فرد بینا هیچ تفاوتی ندارد. شاید زمان حرفه‌ای شدن نابینایان از افراد عادی بیشتر طول بکشد اما در انتها کیفیت یکسانی در کارهایشان مشاهده خواهد شد.»
قالیبافی درآمدزا نیست
آنچه  شما در این کارگاه می‌بینید کارهای آموزشی است و در بسیاری از موارد چند دست است برای آنکه بازدید‌کنندگان با کار قیچی زدن هنرجویان نابینا هم آشنا شوند ما تابلو‌فرش‌های بچه‌ها را حتی پرداخت هم نمی‌کنیم. (پرداخت عملی در قالیبافی است که پرز‌ها و به قولی گوشت اضافه فرش را با تیغ‌های مخصوص برش می‌دهند و این کار توسط استاد کار صورت می‌گیرد.) ولی کارهایی که بچه‌ها برای خودشان بافته‌اند بسیار تمیز و دقیق است.»
خانم نوروزی در پاسخ به اینکه آیا هنرجویان نابینا بعد از آموزش از این طریق کسب درآمد هم می‌کنند؟ عنوان می‌کند:«فقط تعداد اندکی از کارهای بچه‌ها فروخته شده است و تعدادی را هم به مقام هایی که برای بازدید به فرهنگسرا آمدند هدیه دادیم اما اگر بگوییم هنر قالیبافی توانسته درآمدزا باشد برای نابینایان، خیر! تاکنون چنین نبوده و نتوانستند از این هنر زیبا کسب درآمد کنند.
یادگیری هنرقالیبافی بسیار در روحیه افراد نابینا مؤثر بوده است. ذهنیت افراد بینا این است که قالیبافی کار دشوار و سختی است و انجام آن از عهده هر کسی برنمی‌آید چه رسد به فرد نابینا و یاد‌گیری این هنر اعتماد به نفس افراد نابینا را بسیار افزایش می‌دهد.»
 از او پرسیدم آیا خبر اختراع دار قالی ویژه نابینایان -که چندی پیش در روزنامه ایران هم با مخترع آن به گفت‌و‌گو پرداختیم-  شنیده اید؟
«نه متأسفانه؟! اما خوشحالم که افراد بینا این موضوع را بصورت یک دغدغه برای خود می‌بینند تا بتوانند از هر طریقی به پیشرفت نابینایان کمک کنند. این فکر مثبت، دقت نظر افراد جامعه را می‌رساند اما چون این دارقالی را از نزدیک ندیده‌ام هیچ اظهارنظری در رابطه با آن ندارم. اگر طرحی برای کمک به افراد کم بینا و نابینا ابداع می‌شود باید جامع باشد و منحصراً مربوط به یک نوع نباشد. به‌عنوان مثال این دستگاه باید بتواند نقشه‌های سنتی را هم کار کند و براساس بافت نوع آن هم برنامه‌ریزی شود نه اینکه مختص نقشه‌های رایانه‌ای باشد که فقط عدد است.»
این مربی کم بینا در پایان صحبت‌هایش در مورد یادگیری قالی برای زنان و مردان می‌گوید: «یادگیری قالی برای نابینایان پیر و جوان یا زن و مرد ندارد از هر قشری برای یادگیری این هنر به فرهنگسرای بهمن مراجعه می‌کنند تا این هنر زیبا و سرگرم‌کننده را فراگیرند اما اگر بخواهم به نسبت زن و مردی که در کارگاه‌ها شرکت کردند بگویم 60 درصد بانوان و 40 درصد آقایان نابینا هستند.»
از کارگاه قالیبافی بیرون می‌آیم و با خودم فکر می‌کنم ای کاش مسئولان با کمی توجه به هنر دستان افراد دارای معلولیت این آثار ارزشمند را خریداری کنند. صنایع دستی به خاطر زمانی که فرد هنرمند پای آن می‌گذارد و با دقت، صبر و ظرافت آن را پدید می‌آورد ارزش می‌یابد حال اگر خالق آن فرد دارای محدودیت جسمانی باشد ارزشی فراتر خواهد یافت. هنگامی که آثار دستی هنرمندان دارای معلولیت از سوی مسئولان خریداری شود هم معلولان هنرمند به درآمدزایی می‌رسند و هم آثار ارزشمندشان دیده می‌شود.