گفتگویی را با «محمد نفریه» معاون توانبخشی سازمان بهزیستی کل کشور ترتیب دادیم تا از چندوچون امکاناتی که برای معلولان ترتیب داده‌شده بپرسیم و برخی گله‌مندی‌های معلولان را نیز در خلال پرسش و پاسخ‌ها مطرح کنیم.
**در حال حاضر چه تعداد از معلولان کشورمان در سازمان بهزیستی کشور پرونده دارند؟
یک‌میلیون و ۵۵۳ هزار و ۹۵۸ نفر کل معلولانی هستند که در سازمان بهزیستی کل کشور پرونده دارند. البته اگر بخواهیم به تعداد معلولیت حساب کنیم این آمار به یک‌میلیون ۷۵۰ هزار مورد می‌رسد؛ چون برخی از معلولان در سازمان بهزیستی دو یا چند معلولیتی هستند.
آمار همه معلولان کشور ثبت نشد
**این آمار تعداد کل معلولان کشورمان نیست! درواقع بهزیستی آمار افرادی را دارد که خودشان برای تشکیل پرونده اقدام کرده‌اند. آیا نباید کل معلولان کشور تحت پوشش سازمان بهزیستی باشند؟
بله. آمار معلولان کشورمان بیشتر از این تعداد است. معلولان زیادی داریم که به ادارات بهزیستی استان‌ها مراجعه نکرده‌اند و متأسفانه باوجوداینکه طبق ماده ۲۹ قانون حمایت از حقوق معلولان سازمان آمار قرار بوده که همه معلولان کشور را شناسایی کند، اما تابه‌حال این اقدام عملیاتی نشده است.
**بسیاری از خانواده‌های کم برخوردار که افراد معلول در خانواده‌دارند و در روستاهای دورافتاده زندگی می‌کنند هیچ‌وقت برای تشکیل پرونده در بهزیستی اقدام نکرده و از امکانات کم‌وبیش اداره بهزیستی که متولی حمایت از این عزیزان است برخوردار نشده‌اند. به نظر شما نباید در این شرایط سازمان بهزیستی در شناسایی این عزیزان رنج‌کشیده وارد عمل شود؟
بله وظیفه حکم می‌کند که کارشناسان بهزیستی همه معلولان و توانیابان را در دورترین نقطه کشور شناسایی کنند. البته اقدام زیرساختی انجام‌شده است مثل راه‌اندازی دفاتر «مثبت زندگی» که قرار است در هر محله‌ای یک دفتر کوچک اداره بهزیستی تشکیل شود. هرچند در ابتدای کار هستند دفاتر مثبت زندگی شرایطی را ایجاد می‌کند تا کارشناسان بتوانند ارتباط قوی‌تری با مددجوی بهزیستی داشته باشند. این طرح به حتم در شناسایی افراد معلول در کل کشور به ما کمک خواهد کرد. در روستاها برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه اجرا می‌شود که شناسایی افراد معلول در جمعیت روستایی و عشایر را بر عهده دارد.
توانیابان به ۶ گروه تقسیم می‌شوند
**سازمان بهزیستی کشور، توانبخشی چه گروه‌هایی از معلولان را تحت پوشش خود قرار داده و به آن‌ها خدمات‌رسانی می‌کند؟
توانیابان در ۶ گروه تقسیم‌بندی شده‌اند. بیشترین تعداد معلولان کل کشور مربوط می‌شوند به معلولان جسمی حرکتی که تعدادشان به ۵۴۴ هزار نفر می‌رسد و حدود ۳۸ درصد از کل جامعه معلولان را تشکیل می‌دهد. بعدازآن معلولان ذهنی هستند که تعداد آن‌ها بالغ‌بر ۳۸۳ هزار نفر است و حدود ۲۳ درصد از جامعه معلولان هستند.
در رده سوم معلولان ناشنوا قرارگرفته‌اند که تعداد آن‌ها ۱۹۹ هزار نفر است، حدود ۱۳ در صد از کل جامعه معلولان کشور.
عزیزان نابینا نیز ۱۸۱ هزار نفر هستند که حدود ۱۱ و نیم درصد از جامعه معلولان را تشکیل می‌دهند.
پنجمین گروه معلولان جزی معلولان روانی مزمن، که ۱۳۰ هزار نفر دارای این معلولیت هستند و ۸ نیم صد از کل جامعه معلولان کشور هستند.
آخرین گروه از جامعه معلولان صوت و گفتار، که حدود ۹۱ هزار نفر از جامعه معلولان را تشکیل می‌دهند و جزء ۶ درصد از جمعیت معلولان و اقلیت‌ترین گروه به شمار می‌روند.
مستمری بگیران بهزیستی
**آیا همه این تعداد از معلولان که ذکر شد از اداره بهزیستی مستمری می‌گیرند؟
خیر، جمعیتی حدود بیش از ۸۰۰ هزار نفر جزء مستمری بگیرهای سازمان بهزیستی هستند. مابقی افرادی که در بهزیستی پرونده دارند نیز می‌توانند از امکانات و تسهیلات قانونی سازمان بهزیستی استفاده کنند. مثلاً یکی از اعضای خانواده که سرپرست معلول دارد می‌تواند از خدمت وظیفه سربازی معاف شود. هرچند برای گرفتن این معافی باید فرد معلول در کمیسیون‌های پزشکی توانبخشی سازمان بهزیستی شرکت کند.
گلایه‌های معلولان
**آیا مستمری‌ها کفاف یکی زندگی برای معلول را می‌دهد؟ این چند وقت اخیر گلایه‌های معلولان تحت پوشش بهزیستی بسیار زیاد بوده است؟
آنچه اداره بهزیستی پرداخت می‌کند حداقل کمک است و اغلب به‌عنوان کمک‌هزینه پرداخت می‌شود. باوجوداینکه ما بسیار تلاش کردیم مستمری‌ها را افزایش دهیم اما متأسفانه همیشه گرانی‌ها و تورم اقتصادی از ما جلو زده است. به‌خصوص اینکه طی چند سال گذشته اقلام وسایل بهداشتی و پزشکی به‌طور سرسام‌آوری گران شده‌اند.
۳ میلیون و نیم برای هر معلول
**شما دریکی از مصاحبه‌ها گفته بودید یک شخص معلول قطع نخاعی مبلغ حدود ۳ و نیم میلیون تومان در طول یک ماه هزینه دارد. حالا رتق‌وفتق دیگر امور عادی او در زندگی بماند. سازمان بهزیستی چه میزان از مبلغ ۳ و نیم میلیون تومان را می‌تواند در اختیار یک معلول قطع نخاع سینه‌ای یا گردنی قرار دهد؟
آنچه سازمان بهزیستی به‌عنوان مستمری به‌حساب معلول شدید و خیلی شدید مثل قطع نخاع گردنی می‌ریزد مبلغ زیادی نیست با یک حساب سرانگشتی می‌توانم بگویم. خانواده یک معلول قطع نخاع گردنی ۶۱۰ هزار تومان در ماه به‌عنوان حق پرستاری دریافت می‌کند. مبلغ ۲۰۰ هزار تومان برای خرید اقلام بهداشتی و مبالغ دیگری به‌عنوان حق معیشت دریافت می‌کنند. بازهم اصلاً مبلغ قابل‌توجهی نیست. البته بازهم معتقدیم که این کمک‌ها باید بیشتر باشد. متأسفانه هر چه مبالغ را بیشتر می‌کنیم گرانی‌ها، کمک‌های سازمان بهزیستی را بلااثر می‌کند.
**با همه این کمک‌ها همچنان مشکلات معلولان به قوت خویش باقی است. اغلب از وسایلی که در اختیار آن‌ها قرار داده می‌شود ناراضی هستند مثل معلولانی که از کیفیت ویلچرهایی که چند سال یک‌بار از طرف بهزیستی به آن‌ها اهدا می‌شود گله‌مند هستند در این مورد توضیح می‌دهید؟
سازمان بهزیستی در نظر دارد سالانه ۵۰ درصد از هزینه‌های خرید وسایل توانبخشی را بر عهده بگیرد. البته به چند طریق این کمک‌ها انجام می‌شود گاهی خود سازمان خریدها را انجام می‌دهد؛ البته محصولات خریداری‌شده باید ساخت کشور باشند؛ پروانه ساخت و همچنین نشان استاندارد داشته باشند.
آنچه اهمیت دارد این نکته است که بودجه ما به‌اندازه‌ای نیست که بتوانیم بهترین کیفیت را خریداری کنیم. تلاش ما بر این است که چتر حمایتی گسترده‌تری داشته باشیم و تعداد افراد معلول بیشتری را حمایت کنیم و تعداد بیشتری ویلچر خریداری کنیم.
بالغ‌بر ۱۲۲ هزار نفر از جمعیت معلول کشورمان از وسایل کمک توانبخشی سازمان بهزیستی استفاده می‌کنند. با توجه به بودجه‌ای که در اختیار ما قرار می‌گیرد بیشتر امید ما به خیران و نیکوکاران کشورمان است طوری که چند ماه گذشته با کمک خیران بالغ‌بر هزار ویلچر به معلولان اهداء شد.
ارز دولتی برای خرید لوازم توانبخشی نداریم
**آیا برای خرید وسایل کمک توانبخشی از ارز دولتی استفاده می‌کنید؟
بزرگ‌ترین مشکل ما همین موضوع است به‌غیراز سمعک به هیچ‌یک از وسایلی کمک توانبخشی که در اختیار معلولان قرار می‌دهیم ارز دولتی تعلق نمی‌گیرد.
تفاهم‌نامه چهارجانبه‌ای بین بنیاد بخشش، سازمان بهزیستی، هیئت‌امنا ارزی، کمیته امداد بسته‌شده است که کمک می‌کند هیچ کودک ناشنوایی بدون کاشت حلزون نباشد و با این اوصاف در سازمان بهزیستی ۷ میلیارد و ۸۰۰ هزار تومان برای خرید و تعمیر سمعک هزینه شده است.
کمک‌های بعد خانوار چیست؟
**از کمک‌های بعد خانوار معلولان بگویید. این کمک‌ها چقدر توانسته است مشکلات خانواده‌های معلولان را کاهش دهد؟
حمایت از خانواده افراد معلول که به نام کمک‌های بعد خانوار معرفی‌شده یکی از مطالبات معاونت توانبخشی بود که خوشبختانه سال گذشته اجرایی شد. قبل از اجراشدن این طرح منوال بر این بود که تنها به شخص معلول مستمری پرداخت می‌شد؛ اما با اجراشدن این طرح تمام افراد خانواده‌ای که سرپرست معلول دارند، مبلغ مشخصی را از سازمان بهزیستی به‌عنوان مستمری دریافت می‌کنند. از سال گذشته ۱۷۶ هزار معلول از کمک‌های بُعد خانوار بهزیستی برخوردار شدند.
**حمایت از خانواده‌های معلول «طرح بعد خانوار» چه میزان در رضایت مستمری‌بگیران تأثیرگذار بوده است؟
در ۲ سال گذشته ۲۷ هزار و ۳۰۰ نفر از حق پرستاری به‌صورت واریز مبلغ ۲۰۰ هزار تومان ماهانه به استان‌ها و شهرستان‌ها بهره‌مند می‌شدند که از دی‌ماه ۹۷ این پرداخت به‌صورت الکترونیکی پرداخت‌شده و در بهمن‌ماه ۱۳۹۹ این مبلغ سه برابر افزایش پیداکرده است طوری که برای هر معلول ضایعه نخاعی مبلغ ۶۱۰ هزار تومان روی بانک کارتی آن‌ها شارژ می‌شود. هرچند نباید تنها به مبلغی که به‌صورت نقدینگی به خانواده پرداخت می‌شود بسنده کرد.
افزایش کمک‌هزینه‌ها در بعد خانوار شامل صدور دفترچه بیمه‌ای است که به همه اعضای خانواده تعلق می‌گیرد. یا هزینه کمک‌تحصیلی برای فرزندان معلولان؛ طوری که هزینه تحصیل معلول‌ها تمام و کمال پرداخت می‌شده و حدود ۸۰ در صد از هزینه دانشگاه فرزندان معلولان نیز طبق امضا تفاهم‌نامه با دانشگاه‌های آزاد و غیرانتفاعی پرداخت می‌شود. کمک‌هزینه‌های تحصیلی می‌تواند هزینه سنگینی را از دوش سرپرست معلول خانوار بردارد. باوجود همه تلاش‌هایی که داشتیم می‌دانیم که معلول ما بازهم در تنگنای اقتصادی است.
دانشجوها در خانواده‌های معلول راحت‌تر درس بخوانند
**کمک‌هزینه‌هایی برای حمایت از دانشجویان دانشگاه دولتی تحت حمایت بهزیستی با چه ارزشی وجود دارد؟
کمک‌هزینه تحصیلی تشویقی هر ترم برای دانشجویان مقطع فوق‌دیپلم ۴۰۰ هزار تومان، مقطع لیسانس ۶۰۰ هزار تومان، مقطع فوق‌لیسانس یک‌میلیون تومان و دکتری ۲ میلیون تومان در نظر گرفته‌شده است که بر روی کارت دانشجویان شارژ شده است.
گرانی‌ها از ما جلو می زند
**باوجوداینکه بودجه افزایش داشته است چرا نارضایتی معلول‌ها روزبه‌روز افزایش بیشتری پیدا می‌کند؟
تا همین دو تا سه سال گذشته میانگین ۳۰۰ هزار نفر از سازمان بهزیستی مستمری دریافت می‌کردند. این تعداد ظرف دو تا سه سال گذشته به بیش از ۸۰۰ هزار نفر رسیده چیزی در حدود ۵/۲ برابر هزینه‌هایی که به معلولان داده می‌شود با احتساب کمک‌هزینه‌ها و کمک‌های بعد خانوار تقریباً به ۵ برابر رسیده است. معلول‌ها پرجمعیت‌ترین اقلیت کشور هستند و در ضمن مظلوم‌ترین قشر جامعه که مجلس همیشه باید به نیازهای این عزیزان توجه ویژه‌ای داشته باشد. اغلب این عزیزان در فقر اقتصادی هستند و شرایطی برای کار و تحصیل معیشت ندارند. در قانون حمایت از افراد دارای معلولیت پیش‌بینی‌شده هزینه‌ای به‌عنوان حمایت معیشتی به افرادی که درآمد پایین دارند، تعلق بگیرد و این مستمری بهزیستی از چند مورد تشکیل می‌شود به این صورت که برخی فقط مستمری بهزیستی، برخی مستمری هدفمندسازی یارانه‌ها، برخی حق معیشت و برخی بُعد خانوار را نیز دریافت می‌کنند و این مبالغ وقتی باهم جمع می‌شود در برخی موارد می‌تواند اندکی گره‌گشا باشد.
فوتی‌های کرونا در جامعه مددجوها
**این درست است که بیشتر فوتی‌های کرونا از جامعه معلولان قطع نخاعی‌ها بودند؟ چه کمک‌هایی از طریق توانبخشی بهزیستی در این دوره به جامعه معلولان قطع نخاعی شده است؟
خیر. در مراکز تحت پوشش بهزیستی بالاترین آمار فوتی‌ها از جامعه سالمندان بوده است و همچنین مراکز شبانه‌روزی معلولان که بازهم در مقایسه کمتر از یک درصد کل فوتی‌های کشور بودند از بین حدود ۸۰ هزار نفر که در مراکز نگهداری ما هستند، تعداد فوتی‌های ناشی از کرونا حدود ۴۸۰ نفر بوده و بسیاری از مراکز ما خدا را شکر آلوده نشدند. البته ۸۰ درصد فوتی‌ها ما بالای ۸۰ سال بودند. متأسفانه بعد از گروه سالمندان بیشترین فوتی‌ها در معلولیت ذهنی داشتند و معلولان شدید و خیلی شدید از ابتدای ویروس کرونا جزو جامعه هدف ما بودند. تلاش می‌کردیم از آن‌ها حمایت ویژه‌ای داشته باشیم ۱۰ میلیارد تومانی را که بنیاد مستضعفان در اختیار ما قرارداد به شکل کمک‌های ۲۵۰ هزارتومانی به‌حساب ۴۰ هزار نفر از معلولین شدید که در بستر بودند واریز کردیم.
پرستاران معلولان را دریابیم
**باوجوداینکه اغلب معلولان قطع نخاعی در منزل نگهداری می‌شوند و بیشتر هزینه نگهداری بر عهده افراد خانواده است آیا بهتر نیست کمک‌های نقدی بیشتری به این خانواده‌ها اختصاص پیدا کند.
مراکز نگهداری آخرین اقدام بهزیستی برای حمایت از معلولان است همه تلاش ما بر این است که معلول در بستر خانواده نگهداری شود. به این عزیزان مبلغی به‌عنوان حق پرستاری پرداخت می‌شد که امسال در روز جهانی معلولان مقرر شد که به ۲۰ هزار نفر از معلولانی که در خانه نگهداری می‌شوند و خانواده‌هایشان از آن‌ها مراقبت می‌کنند، حق پرستاری پرداخت شود که در کل به ۵۸ هزار نفر در سازمان حق پرستاری پرداخت می‌گردد.
آیا خدمات توانبخشی در شرایط کرونا در منزل انجام می‌شده؟ چطور این شرایط مدیریت می‌شد؟
۱۷ هزار و ۶۰۰ نفر تحت پوشش مراکزی هستند که خدمات را در منزل ارائه می‌کنند. این مراکز خدماتی مثل فیزیوتراپ، پرستار و پزشک دارند. در این مدت کرونا این مراکز فعال بودند؛ اما طبق پروتکل‌های بهداشتی عمل می‌کردند مثلاً در مناطقی که قرمز بود کمتر به منزل این عزیزان وارد می‌شدند و البته این ارتباط‌ها باعث می‌شد بتوانیم بسته‌های بهداشتی را از طریق همین مراکز به منزل معلولان برسانیم. هیچ‌وقت ارائه این امکانات به منزل متوقف نشد. همچنین ۷ هزار و ۸۰۰ نفر از معلولان شدید و خیلی شدید در خانواده از طریق مراقبین آموزش‌دیده مورد از خدمات توانبخشی مراقبتی بهره‌مند می‌گردند.
استخدام معلولان به کجا رسید
**در مورد استخدام سه‌درصدی معلولان بگویید؟ چه میزان این قانون اجرا می‌شود؟ آیا فقط معلولانی که پرونده داشته باشند می‌توانند در این شرایط استخدام سه‌درصدی قرار بگیرند؟ باید چه کنند که شانس استخدام داشته باشند؟
طبق ماده ۱۵ قانون حمایت از افراد دارای معلولیت دولت مکلف است حداقل ۳ درصد از مجوزهای استخدامی دستگاه‌های دولتی و عمومی مثل وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها و نهادهای عمومی که از بودجه دولت استفاده می‌کنند را به افراد دارای معلولیت اختصاص دهد؛ اما این قانون ضمانت اجرایی نداشت تا سال ۱۳۹۷ که ضمانت اجرایی پیدا کرد و حالا ۳ درصد استخدامی معلولان از افراد عادی جدا می‌شود و در اختیار سازمان بهزیستی قرار می‌گیرد. طبق ثبت‌نام و درخواست معلولان و کد رشته‌ها و کد محل‌ها که در اختیارداریم شرایط استخدامی تعدادی از معلولان را مهیا کرده‌ایم.
بازنشستگی که انجام نشد
**خیلی از معلولان امید به بازنشستگی پیش از موعد داشتند؛ اما فقط در بخش دولتی این اتفاق افتاد و خصوصی‌ها بازنشسته نشدند چرا؟
معلولان و جانبازان بر اساس شدت معلولیت از دو تا ۶ سال از ارفاق سنوات خدماتی برای بازنشستگی برخوردار می‌شوند.
بازنشستگی پیش از موعد معلولان و جانبازان در بخش‌های خصوصی را از طریق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی پیگیری کردیم چون آن‌ها باید اعتبار موردنیاز برای بخشیدن سنوات را به صندوق تأمین اجتماعی پرداخت کنند که متأسفانه به دلیل کمبود بودجه در بخش‌های خصوص نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند و تنها دولتی‌ها توانستند بازنشستگی پیش از موعد را برای معلولان اجرا کنند. امیدواریم با افزایش تخصیص بودجه بتوانیم شاغلین بخش‌های خصوصی را نیز مشمول بازنشستگی کنیم.