بهمن ماه ۹۸ بود که هنوز کرونا در کشور اعلام حضور نکرده بود که سید جواد حسینی در افتتاح پایگاه آموزش مجازی دانش‌آموزان گروه جسمی حرکتی در هنرستان توان‌خواهان شهید کاوه به تفاهم نامه امضا شده بین وزارت آموزش و پرورش و وزارت فناوری اطلاعات اشاره کرد و گفت: ۱۲۳ هزار کلاس هوشمند در سطح کشور داریم و ۷۸ هزار مدرسه نیز به شبکه ملی اطلاعات وصل هستند. در تفاهم نامه منعقد شده تمامی مدارس روستایی، شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر و مناطق حاشیه‌ای به شبکه ملی اطلاعات وصل خواهند شد.
وی تاکید کرد: انسان‌ها با استفاده از فضای مجازی برای اولین بار توانستند شکاف عمیق توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی را جبران کنند. هنوز به صورت کامل از ظرفیت فناوری اطلاعات و فضای مجازی در آموزش و پرورش استفاده نکرده‌ایم و باید از ظرفیت ویژه فضای مجازی و ارتباطات برخط در آموزش استفاده بهینه شود.
عمیق شدن شکاف های آموزشی و تربیتی برای دانش آموزان استثنایی
شاید آن روزها رئیس سازمان مدارس استثنایی کشور نمی دانست خیلی زود به حل معضل گسترش امکان دسترسی به فضای مجازی نیاز پیدا می کنیم تا این شکاف عمیق پر شود و خیلی زود همه آموزش ها برخط می شود.
هر کدام از ۷ طیفی که مدارس استثنایی پوشش می دهند در زمان دوری از مدرسه راه و روش آموزش خاص خود را ی طلبیدند. بیش از ۱۵۳ هزار دانش آموزی که حالا هم از مدرسه دور می شدند و شاید مداوم بودن این دانش آموزان با والدینی که برخی از آنها آشنایی چندانی هم با تربیت و تعلیم آنها نداشتند
در این میان داستان والدینی که کودکی استثنایی در خانه داشتند اما فرق داشت. هر کدام از ۷ طیفی که مدارس استثنایی پوشش می دهند در زمان دوری از مدرسه راه و روش آموزش خاص خود را ی طلبیدند. بیش از ۱۵۳ هزار دانش آموزی که حالا هم از مدرسه دور می شدند و شاید مداوم بودن این دانش آموزان با والدینی که برخی از آنها آشنایی چندانی هم با تربیت و تعلیم آنها نداشتند.
آموزش و پرورش استثنایی ۷ طیف دانش آموز را پوشش می‌دهد و بیش از ۱۵۳ هزار دانش آموز را تحت پوشش دارد. ۲ هزار و ۶۶۰ نفر، دانش آموزان دارای اختلالات هیجانی رفتاری ۱۳۴ نفر، دانش آموزان دارای مشکلات بینایی ۶ هزار و ۷۲۰ نفر، دانش آموزان دارای مشکلات شنوایی ۱۵ هزار و ۴۲۲ نفر، معلولین جسمی حرکتی ۸ هزار و ۳۸۶ نفر، دانش آموزان کم توان ذهنی ۵۹ هزار و ۸۶۱ نفر و دانش آموزان چند معلولیتی ۷ هزار و ۹۶۶ نفر هستند و تعداد دانش آموزان تحت پوشش مرکز توانبخشی و مشکلات یادگیری نیز بیش از ۵۰ هزار دانش آموز بودند.
دانش آموزان دیرآموز و دانش آموزان در طرح تلفیقی چه شدند؟
در این شرایط همزمان با بسته شدن مدارس، مدارس استثنایی هم بسته شد چرا که رعایت پروتکل ها توسط این گروه از بچه ها دشوارتر بود و از سوی دیگر بسیاری از آنها جزئی از گروه پر خطر محسوب می شوند. حالا قرار بود چه اتفاقی بیفتد؟ آموزش و توانبخشی و بحث های تربیتی چگونه قرار بود برای این گروه پیش برود؟ از سوی دیگر چالش بزرگ تری این میان وجود داشت: دانش آموزان دیرآموز! دانش آموزانی که معمولاً ۵ تا ۷ درصد دانش آموزان را در بر می گیرد و مسئولیت آنها را نه مدارس عادی می پذیرند و نه مدارس استثنایی. دانش آموزانی با هوش بهر حدود ۸۵ که در یادگیری ضعیف هستند اما در ۷ طیف دانش آموزان استثنایی قرار نمی گیرند اما بیشترین چالش آموزش مجازی در مدارس را والدین این بچه ها با آنها داشتند.
از سوی دیگر طرح تلفیق نیز که به سمت پذیرا کردن دانش آموزان استثنایی در مدارس عادی سرعت گرفته بود ناگهان به کرونا و آموزش مجازی که رسید چالش دیگری شد. در طرح فراگیر معلم باید وقت بیشتری برای دانش آموزان استثنایی بگذارد. باید مشاورانی در کنار معلمان باشند برای کمک بیشتر به آموزش آنها و در فضای مجازی طراحی شیوه‌ای جدا برای تعداد محدودی دانش آموز که در یک مدرسه عادی پذیرفته شده بودند سخت بود و باز همه چالش ها با والدین ماند. درباره این دو گروه مسئولان آموزش و پرورش کمترین اشاره را داشتند و این در حالی است که در شرایط عادی هم آموزش این دو گروه پر چالش و بی برنامه بود.
از سوی دیگر چالش بزرگ تری این میان وجود داشت: دانش آموزان دیرآموز! دانش آموزانی که معمولاً ۵ تا ۷ درصد دانش آموزان را در بر می گیرد و مسئولیت آنها را نه مدارس عادی می پذیرند و نه مدارس استثنایی. دانش آموزانی با هوش بهر حدود ۸۵ که در یادگیری ضعیف هستند اما در ۷ طیف دانش آموزان استثنایی قرار نمی گیرند اما بیشترین چالش آموزش مجازی در مدارس را والدین این بچه ها با آنها داشتند
آموزش های مکمل و استفاده از بستر فضای مجازی برای آموزش دانش آموزان استثنایی
سید جواد حسینی رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی در اوایل اسفند اعلام کرد: آموزش‌های مکمل و استفاده از بستر رسانه‌ها، فضای مجازی و حضور مدیران و معلمان در مدرسه و در ایام تعطیلی مدارس راهکار جبران تعطیلی مدارس و رسیدگی به امر آموزش دانش‌آموزان است. صدا و سیما در دسترس ترین رسانه است و از بستر شبکه آموزش صدا و سیما نیز می‌توان در آموزش دانش‌آموزان به‌ویژه دانش‌آموزان با نیازهای ویژه استفاده کرد.
همچنین این موضوع را مطرح کرد که ایجاد پایگاه مجازی آموزش با اجرای طرح‌های آموزش در منزل، بیمارستان و مؤسسات دانش آموزان جسمی حرکتی و آموزش برنامه مکمل مجازی به دانش آموزان با نیازهای ویژه در دست اقدام است.
۱۱ اسفند رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی دستورالعمل آموزشی و توانبخشی دانش آموزان با نیازهای ویژه در شرایط تعطیلی مدارس به علت شیوع ویروس کرونا و با رویکرد استفاده از ظرفیت فضای مجازی را ابلاغ کرد. در بخش هایی از این ابلاغ بر ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی، پرورشی و توانبخشی مبتنی بر عدالت محوری، جلوگیری از وقفه در ارایه خدمات آموزشی، پرورشی، توان بخشی و مشاوره به دانش آموزان با نیازهای ویژه، بهره مندی از ظرفیت‌های فضای مجازی در شرایط خاص، جلب مشارکت بیشتر اولیای دانش آموزان از طریق بستر آموزش الکترونیکی تاکید شد و اعلام شد در ایام تعطیلی مدارس تحت هیچ شرایطی دانش آموزان مجبور به حضور در مدرسه نگردند.
همچنین اطلاع رسانی به والدین کودکان و دانش آموزان با نیازهای ویژه دارای هوش بهر عادی (مشکلات ویژه یادگیری، آسیب دیده شنوایی، آسیب دیده بینایی، چند معلولیتی و اختلال طیف اتیسم در آموزش-های خاص و تلفیقی) مبنی بر لزوم استفاده از برنامه‌های شبکه آموزش صدا و سیما در تمامی دوره‌های تحصیلی و بهره گیری از درس افزار و لوح‌های فشرده ارسال شده از سوی سازمان (مانند مجموعه آموزشی مداد و…) و ارایه آن به والدین دانش آموزان، تشکیل گروه‌های مجازی شبکه‌های پیام رسان داخلی به منظور ارسال فایل‌های صوتی و تصویری از خدمات آموزشی، توانبخشی و مشاوره در مدارس توسط همکاران پس از تایید مدیر مدرسه، پیش بینی برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزشی از سوی مدرسه در دوره ابتدایی با تاکید بر دروس فارسی، ریاضی و علوم متناسب با نیازهای دانش آموزان در گروه‌های مجازی جزو موارد ابلاغ بود که اعلام شده بود تاکید بر درس زبان آموزی برای دانش آموزان آسیب دیده شنوایی با محوریت پیش بینی فعالیت‌های والد محور، انتقال مفاهیم آموزشی از طریق شبکه آموزش با زبان اشاره و یا زبان درکی برای دانش آموزان آسیب دیده شنوایی توسط والدین، استمرار طرح آزمایشی آموزش در منزل برای دانش آموزان با معلولیت جسمی –حرکتی در استان-های مجری، خواهد بود و مشخص بود متخصصان در این سازمان بیش از هر چیز در این دوری از مدرسه روی والدین حساب کرده بودند. اکثر موارد هم در قالب تهیه بسته های آموزشی و فایل های صوتی و تصویری قرار بود آموزش داده شود.
آموزش های فرد به فرد و فداکاری برخی معلمان
اواخر اسفند بود که حسینی در گفتگویی دیگر اعلام کرد: ۱۱۷ هزار و ۵۸۳ دانش آموز از خدمات آموزشی مجازی، راه دور، منزل محور و فرد به فرد بهره مند شده اند. ۷۳ هزار و ۵۶۶ دانش آموز با نیاز ویژه و در ۷ طیف و ۴۴ هزار و ۱۷ دانش آموز طرح تلفیقی فراگیر در ایام تعطیلی مدارس از این نوع آموزش‌ها استفاده کرده اند. شبکه ای از نیروی انسانی ایجاد شده است و وظیفه این شبکه پیگیری امر آموزش دانش آموزان با نیازهای ویژه در مدارس و رسیدن به اهداف کامل مدرسه مجازی است. سامانه رصد و پایش فعالیت‌های آموزشی، پرورشی، توان بخشی، بهداشتی و مشاوره‌ای در آموزش و پرورش استثنایی راه اندازی شده است. این سامانه برخط با هدف نظارت بر فعالیت مدارس استثنایی راه اندازی شده است و از طریق این سامانه هر روزه تمامی فعالیت‌های مدارس استثنایی کشور رصد می‌شود.
اما همه اینها کارساز بود؟ بعد از سال ۹۸ وقتی مشخص شد که عملاً بازگشایی مدارس در سال تحصیلی ۹۸-۹۹ اتفاق نخواهد افتاد افتان و خیزان همین مسیر رفته شد و کتاب های ویژه ای برای والدین دارای فرزند اوتیسم رونمایی شد، همزمان با هر چالش در آموزش و پرورش مشکلات بچه های استثنایی بیشتر خود را نشان می داد. زمان امتحانات نهایی که در خرداد ۹۹ بود یک هزار و ۹۰ دانش‌آموز پایه دوازدهم با آسیب بینایی، شنوایی و جسمی حرکتی باید در این امتحانات حاضر می شدند و هم به منشی برای امتحانات نیاز داشتند و هم رعایت پروتکل ها به شکلی سخت گیرانه تر.
به سال تحصیلی ۹۹-۱۴۰۰ که رسیدیم هنوز آموزش و پرورش و بحث های مشاوره و توان بخشی کودکان استثنایی با همه ابعادش از سوی مسئولان اعلام نشده بود. چالش ها و راه حلی مشخص برای برون رفت از آن نبود و مانند آموزش عادی همه چیز به فضای مجازی سپرده شده بود. البته معلمان فداکار در مدارس استثنایی کم نبودند که در این ایام سعی کردند با این بچه ها ارتباط خود را قطع نکنند و خارج از وظایف کار کنند و حتی آموزش های فرد به فرد را پیش گرفتند اما بیشترین فرسودگی در میان والدین را باید به حساب والدین این کودکان نوشت. تکلیف طرح سنجش هم به طور مشخص در این سال کرونایی اعلام نشد. اینکه ممکن است چه فضاهای خالی در این میان وجود داشته باشد که مسئولان در پسا کرونا آن را پیگیری کنند.
طرح سنجش نوآموزان بدو ورود به مدرسه چالش تابستانی
سازمان آموزش و پرورش استثنایی از نیمه دوم تیرماه درگیر طرح سنجش نوآموزان بدو ورود به مدرسه شد.
در سال ۹۸ که کرونایی نبود این طرح در ۲ هزار پایگاه دانش آموزان را غربالگری کرد و سطح سلامت و عملکرد تحصیلی آنها را مشخص کرده بود تا بر آن اساس، هم وضعیت تحصیلی دانش آموزان به عنوان دانش آموز عادی و استثنایی مشخص شود و هم وضعیت سلامت ایشان برای مداخلات بهنگام معین شود. این طرح از سال ۱۳۷۲ با پوشش ۱.۵ درصدی دانش آموزان بدو ورود به تحصیل شروع شد. پوشش طرح در دانش آموزان به نزدیک ۹۸ درصد رسید و در سال ۱۳۹۸، بیش از یک میلیون و ۴۵۰ هزار نوآموز بدو ورود و پیش دبستانی در این طرح غربالگری شدند. حالا کرونا بود. نگرانی خانواده ها از بردن بچه ها به مراکز غربالگری. وجود داشت. با اینکه اعلام شد در حالت عادی روزانه بین ۴۰ تا ۴۵ دانش آموز در این مراکز غربالگری می شدند و حالا به ۲۰ نفر در روز کاهش پیدا کرده و از سوی دیگر زمان تخصیص یافته به هر دانش آموز نیز افزایش یافته و پایگاه ها نیز اما اخبار گزارش شده در همان روزها حاکی از ازدحام والدین و بچه ها در مراکز بود و حتی این بیم می رفت که به دلیل رعایت فاصله اجتماعی و عدم نزدیکی متخصص و بچه مشکلات به خوبی شناسایی و اعلام نشود. این موضوع نیز بدون اعلام گزارشی واضح از روند و چالش هایش مانند دیگر موارد در آموزش و پرورش پیش رفت. در نهایت کلاس اولی ها با گذشتن از این غربالگری به مدارس رفتند و برخی به مدارس استثنایی معرفی شدند.
نبود زیرساخت های مناسب سال تحصیلی را تماماً به تعطیلات برد
باز هم با اعلام بازگشایی مدارس در سال تحصیلی جدید و تاکید بر آموزش حضوری در مدارس استثنایی هم همین تاکیدات تکرار شد اما خیلی زود بار دیگر همه چیز تعطیل شد و به فضای مجازی سپرده شد تا نشان بدهد عمیقاً مسئولان نیز معتقد هستند در شرایط کرونا جز پافشاری بر بازگشایی راه دیگری برای اطمینان از اثربخش بودن آموزش ها نمی بینند و آموزش مجازی علیرغم همه راه هایی که طی یک سال گذشته رفت، ارزش اطمینان بخشی ندارد چون حتی برای این آموزش ها نیز استانداردهایی از آغاز تعریف و روی آن سرمایه گذاری نشد. نبود زیرساخت های مناسب در مدارس و نبود آموزش های لازم رعایت پروتکل باعث شد ایران بر خلاف برخی از کشورها که در این فاصله گاهی مدارسشان باز بود، درب هایش به طور کامل بسته باشد و در این میان متخصصان سازمان آموزش و پرورش استثنایی خوب می دانند که والدین بچه های استثنایی برای پی گرفتن آموزش های فرزندانشان چه ممکن است کشیده باشند و خبرها حاکی از این است که بسیاری از این دانش آموزان بعد از بازگشایی مدارس باید پایه های تحصیلی خود را تکرار کنند. اینها همان مواردی است که مسئولان درباره آن چیزی نمی گویند.
متخصصان سازمان آموزش و پرورش استثنایی خوب می دانند که والدین بچه های استثنایی برای پی گرفتن آموزش های فرزندانشان چه ممکن است کشیده باشند و خبرها حاکی از این است که بسیاری از این دانش آموزان بعد از بازگشایی مدارس باید پایه های تحصیلی خود را تکرار کنند. اینها همان مواردی است که مسئولان درباره آن چیزی نمی گویند
فعالیت های بسیاری که برای دانش آموزان استثنایی اثرگذاری کمتری داشت
دی ماه بود که سید جواد حسینی، رئیس سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی در خصوص خدمات ویژه ارائه‌شده به دانش آموزان استثنایی در شبکه شاد گفت: در جهت مناسب‌سازی فضای شاد و آموزش‌های تلویزیونی متناسب برای دانش آموزان با نیازهای ویژه، شورای راهبری کیفیت و نظارت دانش آموزان استثنایی را ایجاد کردیم و بر اساس برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات اتخاذشده در این شورا پایگاه ویژه دانش آموزان استثنایی را در کانال شاد تشکیل دادیم که در حال حاضر ۸۵۰ کانال با ۵ هزار سرفصل و صدها محتوا در این پایگاه‌ها بارگذاری شده است.
حسینی افزود: تاکنون ۳۰۰ محتوا متناسب با دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در رشته‌های مختلف از طریق استان‌ها در شبکه شاد بارگذاری شده است.
رئیس سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی با اشاره به اینکه نرم‌افزار گویا برای دانش آموزان با نیازهای ویژه در فاز سوم شاد راه‌اندازی شده است، گفت: توانمندسازی معلمان استثنایی در آموزش‌های مجازی بسیار حائز اهمیت می‌باشد و تاکنون موفق به ارائه آموزش‌های لازم در مواجهه با کودکان با نیازهای ویژه برای بیش از ۲۵ هزار و ۳۰۰ معلم و تشکیل ۸ هزار جلسه آموزشی برای اولیا دانش آموزان استثنایی در کشور شده‌ایم.
وی گفت: در حال حاضر ۷۲ درصد از دانش آموزان با نیازهای ویژه، ۱۰۰ درصد معلمان و ۱۰۰ درصد مراکز یادگیری در شاد حضور دارند.
حالا در حالی وارد سال ۱۴۰۰ می شویم که هنوز هم دورنمای کرونا مشخص نیست. هنوز هم راه بسته بودن مدارس برای اطمینان بخشی از سلامت جامعه اطمینان بخش ترین راه است و هنوز هم علیرغم رشد معلمان، عادت دانش آموزان و داشتن شبکه دانش آموزی اما در بستر فضای مجازی ساز و کارهای رصد و پیگیری و ارتقا و رفتن به سمت استاندارد کردن این مدل آموزش ها در دستور کار جدی نیست. در این میان علیرغم تلاش کادر متخصص سازمان آموزش و پرورش استثنایی و معلمان و والدین این بچه ها اما باید درب تک تک خانه هایی که فرزندی با نیاز ویژه دارند را زد و پرسید که چه روزهایی را سپری کردید تا بتوان تصویری واقعی از این یکسال آموزش کرونایی داشت.