طبق اعلام سازمان بهزیستی در سال ۹۶، تعداد معلولان جسمی حرکتی در کشور نیز به حدود ۴۵۰ هزار نفر می رسد، یعنی معلولان جسمی حرکتی تقریباً ۳۰ درصد از کل جمعیت معلولان کشور را تشکیل می دهند.

معلولیت های جسمی حرکتی با علل و شدت های مختلف در افراد ایجاد می شوند که عوارض این معلویت ها می تواند فرد را در انجام کارهای روزمره دچار کم توانی و یا ناتوانی کند.

مشکلات معلولان جسمی حرکتی تنها در مسائل فیزیکی خلاصه نمی شود و برای پرداختن به مسائل آنان ابعاد روانی و اجتماعی نیز باید مورد توجه قرار گیرد، اما در وهله اول افزایش آگاهی عمومی جامعه درباره بعد جسمانی معلولیت ضروری است.

*معلولیت با توجه به هنجارهای جامعه تعریف می شود

مینو کلانتری، مدیر گروه کاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره معلولیت های جسمی و حرکتی می گوید: فرد ممکن است به دنبال یک ضایعه یا ناتوانی در اجرای نقش های فردی خود که به سن، جنسیت و عوامل فرهنگی و اجتماعی بستگی دارد، دچار محدودیت شود.

وی با بیان اینکه در این شرایط بین عملکرد فرد و انتظاراتی که از او می رود عدم هماهنگی وجود دارد، تاکید می کند: معلولیت به محیطی که فرد در آن زندگی می کند نیز بستگی دارد، زیرا با توجه به هنجارهای جامعه، فرد نسبت به همتایان خود معلول در نظر گرفته می شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی علل بروز معلولیت های جسمی و حرکتی را به دو دسته از بدو تولد و اکتسابی تقسیم می کند و می افزاید: آنچه در روند رشد جنین رخ می دهد مانند فلج مغزی، ناهنجاری های کروموزومی، نقص عضو ها و مواردی از این دست، به عنوان معلولیت های از بدو تولد قلمداد می شود.

وی درباره معلولیت های جسمی و حرکتی اکتسابی می گوید: معلولیت های اکتسابی مانند ضایعات نخاعی، سکته مغزی، قطع عضو و MS پس از تولد و در طول زندگی ایجاد می شوند.

کلانتری اظهار می دارد: معلولیت های در بدو تولد به دنبال دلایل مختلفی مانند عوامل ژنتیکی، عفونت ها، سو تغذیه، مصرف داروها و دخانیات، سن بالای مادر هنگام بارداری، قرار گرفتن در معرض اشعه و عوامل محیطی دیگر رخ می دهد.

وی با بیان اینکه عامل درصد زیادی از معلولیت های بدو تولد هنوز ناشناخته است. اضافه می کند: نقش هرکدام از این عوامل ممکن است در نقاط مختلف کشور متفاوت باشد؛ به طور مثال در استان هایی که ازدواج فامیلی بیشتر است ممکن است اختلالات ژنتیکی بیشتر عامل بروز معلولیت باشد.

*راه های جلوگیری از معلولیت در بدو تولد و معلولیت های اکتسابی

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشیت درباره راه های جلوگیری از بروز معلولیت های در بدو تولد توضیح می دهد: با توجه به عواملی که در بروز معلولیت شناخته شده هستند می توانیم با آزمایشات ژنتیک قبل از ازدواج، معاینات بارداری، آموزش مادران باردار در مورد عدم مصرف خودسرانه دارو و تغذیه سالم از بروز درصد زیادی از معلولیت ها پیشگیری کنیم.

کلانتری نیز درباره اهمیت غربالگری در دوره بارداری برای تشخیص انواع معلولیت ها توضیح می دهد: آزمایش های غربالگری در سه ماهه اول و دوم بارداری از آزمایش های ساده و بی خطر مانند آزمایش خون و سونوگرافی تا آزمایش های کمی پرخطر مانند آمنیوسنتز (نوعی آزمایش ژنتیکی) می تواند به تشخیص برخی از ناهنجاری های بدو تولد در شکل گیری اندام ها، برخی از اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون و مشکلات قلب و عروقی، ابتلا به دیابت، بارداری و یا عفونت های از بدو تولد کمک کند.

وی درباره علل ایجاد معلولیت های اکتسابی اظهار می دارد: بخشی از معلولیت های اکتسابی جسمی حرکتی ناشی از حوادث رانندگی، حوادث حین کار و سقوط است که درصد زیادی از معلولیت ها مانند ضایعات نخاعی، اختلالات مغزی و قطع عضوها را به دنبال دارند.

کلانتری درباره راه های پیشگیری از معلولیت های اکتسابی می گوید: افزایش سطح ایمنی در جاده ها، رعایت اصول ایمنی هنگام کار، رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و اجتناب از رفتارهای پرخطر، آموزش همگانی در مورد عواملی که سلامت فرد را به خطر می اندازند و معاینات سالیانه می تواند از درصد زیادی از معلولیت های اکتسابی پیشگیری کند.

وی با بیان اینکه هدف کاردرمانی ارتقای عملکرد فرد و استقلال وی در فعالیت های روزمره زندگی است، درباره نقش کاردرمانی در بهبود کیفیت زندگی معلولان جسمی و حرکتی تصریح می کند: کاردرمانی به افراد کمک می کند تا زندگی تا حد امکان مستقل، پربار و رضایت بخش داشته باشند؛ بنابر این کاردرمانی در تمام معلولیت های جسمی و حرکتی نقش موثری ایفا می کند.

*مشکلات جنسی ناشی از معلولیت های جسمی حرکتی کمتر مورد توجه است

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره معلولیت هایی که فرد را دچار ناتوانی و مشکلات جنسی می کند، ادامه می دهد : بسیاری از بیماری ها مانند ضایعات نخاعی، صدمات مغزی، بیماری های سیستم عصبی مرکزی مانند MS و ناهنجاری های شدید اسکلتی و عضلانی ضمن ایجاد مشکلات حرکتی می توانند همراه با مشکلات جنسی باشند که کمتر مورد توجه تیم درمان قرار می گیرد.

کلانتری خاطرنشان می کند: یکی از به روزترین روش ها، استفاده از فناوری های کمکی و روباتیک جهت افزیش عملکرد بیمار و استقلال در فعالیت های روزمره زندگی است.

*احتمال ابتلای افراد معلول به مشکلات روانی نسبت به افراد غیرمعلول بیشتر است

مهدی رضایی، دکترای تخصصی کاردرمانی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در این باره اظهار می دارد: معلولیت یک وضعیت نامناسب است که پیامد یک نقص و ناتوانی است و مانع انجام نقشی می شود که فرد با توجه به شرایط سنی، جسمی، اجتماعی و فرهنگی باید انجام دهد.

وی ادامه می دهد: طبق آخرین گزارش ها چهار درصد جمعیت کشور را افراد دارای تشکیل می دهند و تحقیقات نشان داده است که احتمال ابتلای افراد معلول به مشکلات روانی، نسبت به افراد غیرمعلول بیشتر است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می افزاید: اولین مسئله روانی که در این بیماران دیده می شود اختلالات افسردگی و اضطراب است.

این دکترای تخصصی کاردرمانی یادآور می شود: اگر فرد زمینه های ژنتیکی داشته باشد ممکن است به بیماری های شدید تری مانند بیماری های خلقی نیز دچار شود و مسلماً پیامد این اختلالات روانی انزوای بیشتر افراد معلول، از دست دادن بیشتر نقش های اجتماعی و روابط اجتماعی در سطح جامعه است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه برچسب بیماری هایی مانند فلج مغزی یا عقب ماندگی باعث بیشتر فاصله گرفتن افراد از جامعه می شود، تاکید می کند: بالا بردن سطح آگاهی جامعه درباره موضوع کم توانی و معلولیت هایی که در اثر بیماری های مختلف ایجاد می شود، موثرترین راهکار برای جلوگیری از ابتلای افراد معلول به بیماری های روانی است.

وی ادامه می دهد: با بالا بردن سطح آگاهی جامعه، افراد دارای معلولیت راحت تر می توانند با معلولیت خود کنار بیاییند و به خاطر درگیر نشدن در یک سیکل معیوب، ارتباط خود را با جامعه قطع نمی کنند.

رضایی درباره نقش خانواده ها در جلوگیری از انزوای افراد دارای معلولیت توضیح می دهد: علاوه بر نقش پررنگ جامعه در این مسئله، اگر خانواده هم تسلیم شرایطی مانند ناآگاهی جامعه شود، باعث تشدید کم توانی و محدودیت فرزند خود خواهند شد.

*درمان اختلالات روانی معلولان پیچیده تر از سایر افراد است

رضایی درباره تفاوت روش های درمان بیماری های روانی افراد دارای معلولیت با افراد غیر معلول می گوید: اختلالات روانپزشکی که پیامد یک معلولیت است، می تواند اوضاع فرد را وخیم تر کند و باعث شود فرد معلول دچار افسردگی و یا اضطراب شود و هرچه بیشتر از نقش های اجتماعی خود فاصله بگیرد بنابراین اختلالاتی مانند افسردگی در افراد معلول پیچیده تر از افراد افسرده غیر معلولی است که در جامعه دارای شغل و نقش هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پایان توصیه می کند: به عنوان یک متخصص توانبخشی به همکاران پزشک تاکید می کنم که در کنار پرداختن و توجه به مسائلی مانند تجویز دارو و مسائل جسمی افراد دارای معلولیت به مسائل روانی و اجتماعی افراد معلول توجه بیشتری داشته باشند، زیرا اگر بعد روانی و اجتماعی فرد معلول دچار مشکل باشد، بهبود وضعیت جسمانی نیز دچار اختلال می شود.