به گزارش ایران سپید آمارهای غیر رسمی در ایران حاکی از این است که چیزی حدود ۹ درصد از جمعیت کشورمان را افرادی تشکیل داده‌اند که دچار نوعی نقص یا معلولیت هستند. این اختلال یا معلولیت ممکن است از نوع آشکار آن باشد مثل نابینایی یا انواع پنهان نظیر خوانش پریشی. در دنیا کلید واژه‌ای با نام طراحی دسترسی‌پذیر یا فراگیر، موضوعی است که سالهاست به عنوان یکی از مفاهیمِ مورد توافق در بین طراحان و توسعه دهندگان وب و اپلیکیشن جا افتاده است. در ایران اما قصه به کلی متفاوت است. در سرفصلهای دانشجویان رشته های علوم رایانه کمتر میتوان رد پایی از دروس مرتبط با این مفهوم پیدا کرد. بسیاری از توسعه دهندگان هم از وجود کاربرانی با نیازهای خاص بی‌خبرند یا اساساً توجهی به شیوه های طراحی فراگیر ندارند. یکی از شرکتهای ایرانی که به تازگی رویکرد خود را در طراحی تغییر داده و این کلید واژه را به ادبیات توسعه دهنده‌هایش افزوده، کمپانی دیوار است. شرکتی با حدود ۲۰ میلیون کاربر فعال که این روز‌ها کمتر کسی را در ایران میتوان پیدا کرد که کاربر اپلیکیشنش نباشد یا از چند و چون فعالیتش بیخبر باشد. چند روز پیش این خبر در فضای مجازی منتشر شد که دیوار، اپلیکیشنش را برای استفاده نابینایان و سایر گروه‌های معلولین، مناسبسازی کرده است. به همین بهانه، گفتگویی داشتیم با شایان مهردوست، «UX designer» یا طراح تجربه کاربر دیوار که نقش اصلی را در ماجرای دسترسی پذیری این اپلیکیشن بر عهده داشته است. آنچه در پی میآید، خلاصه گفتگوی ایران سپید با این توسعه دهنده است:
-این اتفاق برای اولین بار رخ داده که یک شرکت شناخته شده ایرانی، بدون رایزنی معلولان و نابینایان، به شکل خود‌جوش تصمیم بگیرد اپلیکیشنش را برای این گروه از کاربران دسترسی‌پذیر کند. روند شکلگیری این تصمیم چگونه بود؟
-زمانی که دیوار صاحب تیم طراحی شد ما تصمیم گرفتیم برای انجام طراحی سیستمی، اپلیکیشن را تا حد اجزای تشکیل دهنده اش خرد کنیم تا بتوان از آن اجزا در بخشهای دیگر هم استفاده کرد. یکی از مواردی که در طراحی اجزای یک اپلیکیشن در نظر گرفته می‌شود این است که این جزء از همه نظر برای تمام کاربران دسترس‌پذیر باشد. این، موضوعی است که به عنوان یک فصل در تمامی راهنما‌های معتبر طراحی اپلیکیشن هم وجود دارد. مثلاً Google در راهنمایی که برای استفاده طراحان منتشر کرده به طور مفصل به این موضوع پرداخته است. دستور‌العمل‌های موجود، جزئیات زیادی نظیر رنگ عناصر، تایپوگرافی و حتی جا‌نمایی عناصر بر روی صفحه را در بر می‌گیرد. ما یک سال پیش توسعه اپلیکیشن جدید را شروع کردیم و هدفمان هم این بود که این کار را کاملاً مبتنی بر استاندارد‌های موجود و به بهترین شکل ممکن انجام دهیم. قاعدتاً یکی از مواردی که باید رعایت می‌شد، دسترس‌پذیر بودن اپلیکیشن برای تمامی کاربران بود. این کار هزینه زیادی را هم به شرکت تحمیل نمی‌کرد. این گونه بود که ما مسیر جدیدی را در طراحی اتخاذ کردیم و از یک سال پیش به این سو، کاربران با نیازهای خاص را هم در توسعه اپلیکیشن لحاظ کردیم. نکته دیگری که در پیمودن این مسیر به ما کمک کرد این بود که دیوار از یک حقوقدان نابینا به عنوان مشاور حقوقی بهره می‌برد و من توانستم به کمک او با نحوه کار نابینایان با اندروید و اشکالات اپلیکیشن آشنا شوم. تعامل با این کاربر نابینا تصورات اشتباهی که از نحوه استفاده نابینایان از اندروید داشتم را اصلاح کرد و نقاط تاریک این مسیر را برایم روشن کرد.
-همانطور که شما به درستی اشاره کردید، در همه راهنما‌های معتبری که برای طراحی وب و اپلیکیشن در اختیار طراحان قرار می‌گیرد، بخشی هم به دسترسی کاربران با نیازهای خاص اختصاص داده می‌شود. با این وجود بسیاری از اپلیکیشن‌هایی که طراحان ایرانی توسعه می‌دهند، استاندارد‌های لازم برای معلولان و نابینایان را ندارند. به نظر شما ریشه این کم‌توجهی چیست؟
-مخاطب اصلی راهنما‌های مربوط به طراحی اپلیکیشن قاعدتاً خودِ طراحان هستند و به نظر من کم‌توجهی آنها به طراحی فراگیر و دسترس‌پذیر، ناشی از نداشتن اشراف و آگاهی نسبت به گروه‌های مختلفی است که ممکن است کاربر اپلیکیشنشان باشند. به طور مثال گفته می‌شود بیش از ۱۰ درصد کاربران اندروید دچار نوعی از کور‌رنگی هستند که نمی‌توانند تفاوت میان رنگ سبز و قرمز را تشخیص دهند. اگر یک طراح از این موضوع آگاهی داشته باشد، با توجه به این که هدف غایی طراحان این است که بیشترین تعداد کاربران ممکن را داشته باشند، برای جلب ۱۰ درصد مذکور هم که شده در طراحی اپلیکیشنش این نکته را لحاظ می‌کند. نبود این آگاهی باعث می‌شود طراحان در هنگام مطالعه راهنما‌ها، برای خواندن بخشهای مربوط به طراحی دسترسی‌پذیر وقت نگذارند.
-به عنوان یک توسعه دهنده فکر می‌کنید چطور میتوان موضوع دسترسی‌پذیری را در میان طراحان به یک دغدغه تبدیل کرد؟
-اگر بخواهم تجربه شخصی خودم در این زمینه را نقل کنم باید بگویم زمانی که قصد داشتم این کار را در دیوار شروع کنم متوجه شدم در میان همکاران و اطرافیانم در مجموعه دیوار هستند کسانی که دچار کور‌رنگی و کم‌بینایی هستند و حتی یکی از همکارانم نابینا است. به سادگی و با پرداختن به این موضوع که اپلیکیشنی که طراحی می‌کنیم باید برای همکاران خودمان هم قابل استفاده باشد، این دغدغه را در آنها به وجود آوردیم. تصور می‌کنم برای حساس‌تر کردن جامعه طراحان میتوان به آمار و ارقام استناد کرد. افزون بر این، شیوه روایت هم در این زمینه بسیار اهمیت دارد. لازم است روایاتی که به قصد آگاهی‌بخشی به طراحان ارائه می‌شود ملموس و در عین حال جذاب باشد تا توسعه دهنده‌های بیشتری نسبت به این موضوع علاقمند شوند.
-انتظار توسعه دهندگان از جامعه هدف یعنی کاربران نابینا و سایر گروه‌های توانخواه چیست و از آنها چه کمکی در این مسیر ساخته است؟
-من به عنوان یک طراح انتظار دارم وقتی محصولی ارائه می‌کنم، بازخورد‌های جامعه هدف را مشاهده کنم. به عنوان مثال، در همین پروژه، وقتی ببینم نابینایان در صفحات شخصیشان در شبکه‌های اجتماعی نسبت به این رخداد عکس‌العمل نشان می‌دهند و این اتفاق برایشان اهمیت داشته، در ادامه راه دلگرم‌تر می‌شوم. ما دیوار را به یک اپلیکیشن قابل استفاده برای نابینایان و سایر معلولان تبدیل کردیم اما اینکه سلیقه کاربران نابینا چیست و چطور میتوان تغییراتی اعمال کرد که استفاده از این محصول به تجربه‌ای لذتبخش برای این گروه از کاربران تبدیل شود، چیزی است که می‌توانیم از دل همین بازخورد‌ها متوجه شویم.