مسئول کلینیک آندومتریوزو عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا، داشتن درد کمتر نسبت به عمل باز شکم را از جمله مزایای عمل لاپاروسکوپی دانست و افزود: با انجام این عمل بیمار زودتر به شرایط عادی بر می گردد و از سوی دیگر به دلیل آن که دوربین های لاپاروسکوپی بزرگنمایی بالایی دارد در نتیجه عمل بهتری را می توان انجام داد. در حقیقت لاپاروسکوپی یک جراحی نیست بلکه یک شیوه جراحی است که آسیب کمتری را حین انجام عمل به بیمار وارد می کند.
این جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و لاپاروسکوپی پیشرفته آندومتریوز، با تاکید بر اینکه جراحی های لاپاروسکوپی عمدتا باید در بیمارستان انجام شود، تصریح کرد: در برخی موارد در کلینیک های کوچکتری که مجهز به اتاق عمل هستند و امکان بیهوشی بیمار نیز وجود دارد می توان جراحی های ساده تری که پیچیدگی ندارند را انجام داد اما به صورت کلی برای هرنوع اعمال جراحی به اتاق عمل، متخصص بیهوشی و بیهوشی عمومی نیاز است.
خزعلی با اشاره به اینکه اصولا تمام بیماران مبتلا به آندومتریوز به جراحی نیاز ندارند، تصریح کرد: بیماران مبتلا به آندومتریوز در بسیاری مواقع با استفاده از درمان های دارویی و حتی گاهی بدون درمان دارویی نیز می توانند به زندگی خود ادامه دهند. تنها آن دسته از بیمارانی که درمان دارویی برایشان مناسب نیست و یا اینکه به درمان دارویی پاسخ نداده اند و یا در مواردی که آندومتریوز روده و لوله های حالب را درگیر کرده به انجام جراحی نیاز است و به ندرت پیش می آید که جراحی لاپاروسکوپی برای بیماران مبتلا به آندومتریوز مناسب نباشد و نیاز به جراحی باز پیش آید.
وی افزود: دلیل تاکید بر انجام عمل لاپاروسکوپی تنها کم بودن درد و کاهش برش های شکمی نیست بلکه می توان از طریق لاپاروسکوپی کار بهتری انجام داد. در واقع دسترسی به نقاطی از بدن که آندومتریوز می تواند در آنجا رشد کند با انجام جراحی باز بسیار سخت تر است اما با استفاده از دوربین می توانیم به نقاط عمیق تر با بزرگنمایی و دید بیشتری وارد شویم و بیمار را بهتر درمان کنیم، بنابراین باید گفت تقریبا در اکثر مواردی که باید آندومتریوز جراحی شود می توان عمل جراحی را از طریق لاپاروسکوپی انجام داد.
خزعلی در خصوص وضعیت بیمار پس از انجام عمل لاپاروسکوپی، گفت: وضعیت بیمار بسته به اینکه ما چه کاری بر روی بیمار انجام داده ایم، متفاوت است. مثلا در جراحی لاپاروسکوپی تشخیصی که یک دوربین کوچک وارد بدن بیمار شده است و تنها بررسی صورت گرفته بیمار می تواند همان روز مرخص شود و پس از برطرف شدن اثرات بیهوشی به کار و زندگی روزمره خود برگردد. اما وقتی جراحی وسیعی با هدف درمان انجام شود، دوره استراحت و بهبود بیمار کمی بیشتر زمان می برد و این امر در بیماران مختلف، متفاوت است.
وی با اشاره به اینکه در گذشته تصور می شد بیماری آندومتریوز یک بیماری سطحی است که با سوزاندن بافت آندومتریوز و لیزر کردن ضایعه ها می توان آن را از بین برد، تصریح کرد: در حال حاضر مشاهده می کنیم که آندومتریوز عمیق تر از آن است که با سوزاندن بافت آن درمان شود. بنابراین درمان درست بیماری، بریدن و برداشتن کل بیماری است و تصور ما این است که با جراحی خوب و موثری که بتواند بیماری را از ناحیه درگیر بردارد، می توان احتمال برگشت بیماری را کم کرد. هرچند با برخی درمان های دارویی پس از عمل نیز می توان احتمال بازگشت بیماری آندومتریوز را کاهش داد.
خزعلی ادامه داد: در حال حاضر در ایران آموزش وسیعی توسط دانشگاه ها در خصوص عمل لاپاروسکوپی صورت گرفته و پیشرفت های زیادی انجام شده است و سطح استانداردهای اعمال لاپاروسکوپی مراکزی همچون مرکز درمان ناباروری ابن سینا اگر بالاتر از مراکز آندومتریوز لندن که در آن فعالیت دارم نباشد قطعا پایین تر هم نیست ، بنابراین باید گفت جراحی به شیوه لاپاروسکوپی در ایران پیشرفت خوبی دارد و مراکز تخصصی در حال افزایش هستند و اساتید توانمندی در زمینه درمان و آموزش در حال فعالیت هستند و از استاندارد بالایی برخوردار است.
این متخصص لاپاروسکوپی، افزود: پیشرفت های علم لاپاروسکوپی بیشتر از طریق آموزش انجام می شود یعنی باید آموزش های لاپاروسکوپی از ابتدای دوره ای که پزشکان تخصص خود را شروع می کنند، انجام شود و برای تربیت یک جراح آندومتریوز پیشرفته حداقل ۳ الی ۴ سال کار مداوم در مواجه با بیماران انجام نیاز است.
خزعلی، انجام عمل جراحی از طریق لاپاروسکوپی را یکی از سخت ترین و پیچیده ترین جراحی های شکمی که به تخصص و مهارت بسیار بالایی نیاز دارد، عنوان و تاکید کرد: مرکز درمان ناباروری ابن سینا در سال ۲۰۱۷، سه برابر بیشتر از شلوغ ترین مرکز آندومتریوز انگلستان، آندومتریوز پیشرفته را جراحی کرده است و این امر سبب می شود تا تیم جراحی بتواند تجربه بیشتری کسب کند و همکاری میان تخصص های مختلف محکم تر شود.
وی افزود: در دنیا ۱۵۶ میلیون نفر مبتلا به آندومتریوز وجود دارد که با توجه به جمعیت جوان تر در ایران، حدس می زنیم بین ۲ تا ۳ میلیون نفر و حتی شاید کمی بیشتر، بیمار مبتلا به آندومتریوز وجود داشته باشد.
خزعلی تاکید کرد: دردی که کار و زندگی در زنان را دچار اختلال کند، دردی طبیعی نیست و در اولین اقدام باید به پزشک زنان مراجعه کرد که معمولا انجام یک سونوگرافی تا به حدی تشخیص بیماری کمک می کند اما هر بیماری که درد دارد لزوما آندومتریوز ندارد و هر فرد مبتلا به آندومتریوز لزوما نابارور نیست و احتیاج به عمل ندارد. در حدود ۱۰ درصد از زنان در سنین باروری آندومتریوز دارند اما افرادی که از این میان به ناباروری مبتلا می شوند درصد پایین تری را در بر می گیرند.
خدیجه شادجو جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و لاپاروسکوپی پیشرفته آندومتریوز، در خصوص اینکه جراحی به شیوه لاپاروسکوپی برای کدام یک از بیماری های زنان کاربرد دارد، گفت: به جرأت می توان گفت به جز عمل سزارین، تمامی اعمال جراحی زنان که در گذشته به صورت جراحی باز صورت می گرفت، در حال حاضر با استفاده از لاپاروسکوپی انجام می شود. همانند برداشتن رحم، جراحی های آندومتریوز، سرطان واختلالات کف لگن که با پیشرفت تکنولوژی و کسب مهارت های بالای جراحان قابل انجام است و تمامی این امکانات خوشبختانه در کشور فراهم است.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا با اشاره به اینکه جراحی آندومتریوز یک جراحی چند تخصصی است، تصریح کرد: هرچند ممکن است یک جراح به صورت همزمان مهارت های مورد نیاز را داشته باشد اما دنیا به سمتی حرکت می کند که تلاش می شود از همه تخصص ها با بهره گیری از تجربیات، مهارت ها و افکار استفاده شود و به نظر می رسد بیمار از این طریق بهترین نتیجه را خواهد گرفت. البته پس از طی مراحل تشخیص برای بیمار مبتلا به آندومتریوز ضرورت عمل لاپاروسکوپی داده می شود. از آنجا که آندومتریوز در بیمار صرفا تخمدان ها را درگیر نمی کند و ممکن است روده، لوله های حالب و نقاط دیگر را نیز درگیر کند، به تخصص دیگر همکاران هم نیاز خواهد بود.
وی در خصوص چگونگی تشخیص آندومتریوز گفت: آندومتریوز یک بیماری خوش خیم و در عین حال مرموز و مزمن است. از زمانی که در بدن ایجاد می شود تا زمانی که شناسایی و تشخیص داده شود سالیان سال زمان می برد و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است مثلا در کشور های پیشرفته ممکن است از زمان ایجاد آندومتریوز تا زمان تشخیص آن ۶ الی ۸ سال زمان طی شود. متاسفانه در کشور ما این زمان بیشتر است و بیمارانی که به ما مراجعه می کنند محدوده سنی ۲۵ تا ۳۰ سال را دارند و با توجه به اینکه گفته می شود آندومتریوز یک بیماری زنانه است و با هورمون ها ارتباط دارد از زمان شکل گیری بیماری تا زمان تشخیص حدود ۱۰ الی ۱۵ سال فاصله ایجاد می شود که عمدتا علائم آن دردهای قاعدگی و نازایی بیماران است. بنابراین توجه به دردهای قاعدگی در زنان و علائمی که به همراه این دردهاست از اهمیت بسیار برخوردار است همانند برخی از بیمارانی که علائم دردهای گوارشی دارند و برای آن ها سندروم روده تحریک پذیر تشخیص داده می شود اما هنگامی که به ما مراجعه می کنند متوجه می شویم مبتلا به آندومتریوز هستند و آندومتریوز، روده این بیماران را مبتلا کرده است.
شادجو افزود: زنان در سنین باروری و به هنگام قاعدگی باید توجه کنند که دردهای این دوره با چه شدتی است و چه علائمی به همراه آن ها دیده می شود. خصوصا زنان با قاعدگی دردناک باید به طور حتم به پزشک متخصص مراجعه کنند تا با بررسی های بیشتر علل این دردها تشخیص داده شود.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا با بیان اینکه یکی از درمان های آندومتریوز برداشتن رحم است، تشریح کرد: شاید در چند سال گذشته تخلیه و برداشتن تخمدان و رحم یکی از راه های درمان بیمار محسوب می شد اما در حال حاضر این اعتقاد وجود ندارد و برای درمان این بیماری در صورتی که به جراحی نیاز داشته باشد ابتدا از طریق دوربین لاپاروسکوپی یک بررسی از شکم بیمار انجام می شود و پس از شناسایی نقاط درگیر و در صورتی که با دارو قابل درمان نباشد، عمل جراحی لاپاروسکوپی انجام می شود.
وی افزود: در این جراحی تمامی بافت های آندومتریوز را به طور کامل بر می داریم اما این تصور که مشکل با برداشتن رحم بیمار برطرف می شود یک تصور غیر علمی و نادرست است. البته بسته به شرایط بیمار در مواردی نادر همچون رحمی که فیبروم دارد و بیمار بچه نمی خواهد و سن بالایی نیز دارد ممکن است نیاز به برداشتن رحم باشد اما اکثر جراحی های آندومتریوز به گونه ای نیست که با برداشتن رحم بیماری خاتمه یابد.
شادجو با اشاره به اینکه یک آزمایش واحد به تنهایی نشان دهنده ابتلای بیمار به آندومتریوز نیست، گفت: البته در برخی مواقع نیز ممکن است بتوان با کنار هم قرار دادن آزمایش ها، علائم بیماری و مشخصاتی که بیمار عنوان می کند به وجود بیماری آندومتریوز شک کرد.
وی با بیان اینکه زمینه ژنتیکی در ابتلا به آندومتریوز نقش دارد، تشریح کرد: مثلا اگر در خواهران دوقلو یکی مبتلا به آندومتریوز باشد احتمال ابتلای خواهر دیگر ۲۰ برابر بیشتر از جمعیت نرمال است اما هنوز موفق نشده ایم تا چگونگی میزان تاثیر این الگوی وارثتی را تشخیص دهیم.
این جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و لاپاروسکوپی همچنین خاطر نشان شد: بیماری آندومتریوز از بیماری تا بیمار دیگر متفاوت است و با توجه به معاینات، بررسی ها و تشخیص های صورت گرفته می توان تصمیم گرفت که چه اقدامی باید انجام شود و ممکن است تمام علائم بیمار آندومترویزی با یائسگی خاتمه نیابد و به برررسی های دیگر نیاز باشد.