به گزارش ایران سپید به شهادت همه آنهایی که حتی فقط یک بار پیش آمده به هرمزگان سفر کرده باشند، موسیقی جزو جدا نشدنی زندگی مردم آن دیار گرم و تف دیده است. البته که چیزی جز موسیقی نمیتواند غبار خستگی را از شانه های مردان و زنانی که در آن گرما و شرجی به کار مشغولند، بزداید. موسیقی دیار آب و آفتاب، از متنوعترین و در عین حال رازآلودترین انواع موسیقی قومی ایران محسوب میشود. طی چند شماره، سعی خواهیم کرد نگاهی داشته باشیم بر انواع موسیقیدر خطه هرمزگان و با هم نمونه هایی بشنویم از اشکال مختلف موسیقی که در این استان اجرا میشود.
موسیقی جنوبی ایران ملهم از طبیعت تفتیده و گرم این منطقه، سرشار از شور و نیرو و حرارت است. این موسیقی در استانهای هرمزگان، بوشهر و خوزستان رایج است. این نوع موسیقی ریتمی شاد دارد . آنچه بیش از همه برای بررسی موسیقی جنوب بخصوص هرمزگان دارای اهمیت به نظر میرسد، ترکیب جمعیتی این منطقه است. در این منطقه به جز ساکنان محلی، تیره های دیگری از جمله مهاجرین بسیار قدیمی آفریقایی نیز زندگی میکنند. موسیقی کرانههای جنوب ایران، بخصوص آواز بندری به باور برخی از شناسندگان، با موسیقی بومیان آفریقایی پیوندی ژرف و ریشه دار یافته است. همجواری این استان با سرزمینهای جنوبی خلیج فارس باعث شده رد پای سبکی که با عنوان «موسیقی خلیجی» شناخته میشود هم در نغمات موسیقیدانان هرمزگانی شنیده شود. رد پایی که بیشک حاصل مراوده و اختلاط خواننده ها و نوازنده های بندری با عمانیها و ساکنان امارات متحده عربی است. افزون بر این، آمد و شد هندیها در این استان ساحلی هم موجب اثر پذیری موسیقی هرمزگان از گنجینه موسیقی هند شده است. همین آمیختگی موسیقی هرمزگان با انواع موسیقیهای عربی، آفریقایی و هندی، فضایی بکر و رمزآلود به وجود آورده که هر اهل فنی را میخکوب و شیفته خود میکند.
علاوه بر این در جنوب ایران عزاداری مذهبی و نوحه سرایی خود دارای آواز و شیوههای متمایزی است. مناجات و شاهنامه خوانی، رباعی خوانی، مثنوی خوانی و دوبیتی خوانی یا شروه همه اشکال متمایزی از موسیقی جنوبند. مشهورترین شیوه اجرای موسیقی در جنوب آواز بندری است؛ که بسیار شبیه موسیقی آفریقایی و متأثر از موسیقی مهاجران آفریقایی به جنوب ایران است. بندریها این آواز را «لیوا» مینامند. آوازی بر مبنای نغمات آفریقایی که در قدیم با همراهی دهلهای بزرگ و نوعی ساز بادی اجرا میشده است. شاید شناخته شده ترین «لیوا» برای غیر هرمزگانیها، لیوایی باشد که محسن شریفیان، موسیقیدان بوشهری با همراهی گروه دارکوب اجرا کرده است. اجرایی که البته به جای ساز و دهل، در آن از سازهای غربی و نی انبان برای همراهی استفاده شده است.
این اجرای شنیدنی را از اینجا دانلود کنید.
قرار گرفتن استان هرمزگان در مسیر تجارت با کشورهایی با فرهنگها و ویژگیهای موسیقایی مختلف باعث شده موسیقی در این استان از هر کدام از این کشورها، تأثیری بپذیرد که همین امر موسیقی منطقه هرمزگان را به نوعی از موسیقی بدل کرده که تقریباً در هیچ نقطه ای از ایران، نمیتوان مثلش را پیدا کرد. هرمزگانیها در طول سده ها، از رفت و آمد و همنشینی با هندیها، مسرایش ملودیهای رازآلود را آموخته اند. از نشست و برخاست با سیاهان آفریقایی و اهالی زنگبار و سایر بنادر آفریقایی، ریتمهای نو فرا گرفته اند و سازهای کوبه ای ناشناخته را وارد موسیقیشان کرده اند و همنشینی با پرتغالیها، ساز گیتار را به بخشی جدا نشدنی از موسیقی مردمیشان بدل کرده است.
گیتار از آن جمله سازهایی است که در میان هرمزگانیها از محبوبیت فوق العاده ای برخوردار است. شاید به جرأت بتوان گفت یکی در میان در خانه های علاقمندان به موسیقی در این استان، گیتاری آویزان از دیوار به چشم میخورد. در مورد این که پیش از سالهای دهه چهل وضعیت و جایگاه گیتار در موسیقی بندر عباس و سایر انواع موسیقی هرمزگانی چگونه بوده اطلاع خاصی در دست نیست اما بدون شک از سالهای میانی دهه چهل به این سو و با ظهور پدیدهٔ قابل توجهی به نام «ابراهیم منصفی» که بندر عباسیها «رامی» هم صدایش میزنند، گیتار در موسیقی بندر از جایگاه بسیار ویژه ای برخوردار شد. مردی که ترانه ای میسرود و خودش آهنگ ساده ای روی ترانه میگذاشت و با یک گیتار ساده و یک ضبط صوت معمولی، در منزل شخصیش روی نوار کاست ضبطش میکرد اما هرمزگانیها آنقدر شیفته اش شده بودند که همان قطعه با همان کیفیت ضبط و نوازندگی، دست به دست میگشت و مهمان خانه های همه هرمزگانیها میشد. در مورد رامی در مطلبی مستقل خواهیم نوشت اما رد پایش را به وضوح میتوان در موسیقیهایی که موزیسینهای هرمزگانیِ به تهران آمده هم اجرا میکنند، میتوان شنید. موزیسینهایی مثل مرحوم ناصر عبد اللهی، رضا صادقی، معین راهبر و ... پر واضح است که هم گیتار در سازآرایی آثار این موزیسینها از نقش پر رنگی برخوردار است و هم رد پای منصفی به شکلی کاملاً عیان قابل شنیدن است. بر خلاف تصورها اما موسیقی جدی بندر عباس به همین موزیسینهای کوچ کرده به تهران خلاصه نمیشود و در خودِ منطقه، هستند موسیقیدانهایی که ممکن است آثارشان از نظر کیفیت، به مراتب مطلوبتر از هرمزگانیهای تهران نشین باشد اما نداشتن دسترسی به رسانه باعث شده خارج از استان از آنچنان اقبالی برخوردار نباشند. «مجید نصیری»، از جمله همین موزیسینها است. گیتاریست قابلی که در بندر برای خود اعتباری کسب کرده اما خارج از استان کسی آنطور که باید نمیشناسدش.