به گزارش ایران سپید در شماره پیش، از میان سبکهای موسیقی هنری به سراغ تصنیف رفتیم و معنا و مؤلفه های این سبک موسیقایی را مورد بررسی قرار دادیم و قدم در وادی پر پیچ و خم تصنیف ایرانی گذاشتیم و در گام نخست، به سراغ علی اکبر خان شیدا، از شناخته شده ترین تصنیفسازان معاصر ایرانی رفتیم.
شاید دانستن این کته جالب باشد که قدیمیترین تصنیف در دوران بالنسبه جدید که ثبت شده است تصنیفی است که ۶۰ سال پیش از تولد شیدا سروده شده است. این تصنیف که در میان مردم جنوب ایران و فارس رواج داشته یک روایت عامیانه از خیانت به شاهزاده زند، لطفعلی خان زند است که با همه شجاعت راه به جایی نمیبرد و حکومت را به آغا محمدخان قاجار واگذار میکند. تصنیفی هم در میان مردم فارس در دوره ای که شیدا ۳۳ ساله بوده رواج داشته است که در شرح احضار فرهاد میرزا حاکم سختگیر فارس به تهران است.
تا پیش از شیدا چیزی از سرایندگان تصنیفها که احتمالاً به صورت بداهه خوانی سروده میشده است نمیدانیم و تنها در تصنیفهای مختلف نشانه های سروده ای از شاعری را میبینیم (نظیر نشانه های شعری که صبا در دعوت از لطفعلی خان زند سروده در تصنیف مربوط به او).
در میان تصنیفهای تقریباً همزمان با شیدا و یا اندکی قبل از آن میتوان از تصنیف «ای تیر غمت را دل عشاق نشانه» نام برد که شعر آن از خیالی بخارایی است، همچنین «خسرو خوبان» با شعری از عراقی، «بار فراق دوستان» با شعری از سعدی، «چهره به چهره» با شعری از طاهره قرةالعین و «تمنای وصال» با شعری از خیالی بخارایی و شیخ بهایی که از شناخته شدهترین نمونه این تصنیفها هستند. چنانکه در این ترانهها دیده میشود، میان این ترانهها که اکثراً در مجالس اهل طریقت خوانده میشده با ترانههایی که در کوچه و بازار شنیده میشد، تفاوت وجود دارد. همچنین در این ترانهها شاعر تصنیفساز نیست و ساختار شعری آن با شکل تاریخی تصنیفهای مردم پسند متفاوت است. میماند تصنیفهای مردم پسندی مانند «تو مگر ماه نکو رویانی» که شاعران شناخته شده ای ندارد.
علی اکبر شیدا احتمالاً نخستین تصنیفساز شناخته شده موسیقی ایرانی است. تقریباً ۲۲ تصنیف سروده شده از شیدا در اختیار داریم که از نظر مضامین، زبان شعری و نوع آهنگها دارای مشخصات سبکی خاص شیدا هستند. مرور تاریخ و فضای شعر و موسیقی در دوران شیدا به ما کمک میکند تا موقعیت او را در احیای دوباره تصنیف ایرانی و زمینه های اثر پذیری و اثر بخشی او را درک کنیم. در شماره پیش تصنیف بت چین از علی اکبر خان شیدا را باهم شنیدیم. در این شماره اجرایی از تصنیف «دل شیدا» از دیگر ساخته های تصنیفساز بزرگ ایرانی را با صدای جناب شهرام ناظری خواهیم شنید. بریده ای از این تصنیف که از خلاقانه ترین آثار شیدا محسوب میشود را از زیر دانلود و گوش کنید.