به گزارش ایران سپید گفتیم که سازها را از منظر نوع ساخت و شکل صدادهی به خانواده های سازی تقسیم میکنند. در این قسمت بنا داریم تا گشتی در میان سازهای کوبه ای بزنیم.
سازهایی که در خانواده کوبه ایها طبقه بندی میشوند را شاید بتوان جزو نخستین آلات موسیقی به حساب آورد که بشر به فکر ساختنشان افتاده است. این رده از سازها در ارکسترهای مختلف، دو وظیفه اصلی را بر عهده دارند؛ اول نگه داشتن ریتم یا ضربآهنگ قطعه ای که گروه در حال نواختن آن است و دوم القای احساسات مختلفی که مقصود آهنگساز است؛ اعم از غم، شادی، خشم یا هیجان.
در یک تقسیمبندی دقیق، سازهای کوبه ای را میتوان به دو دسته تقسیم کرد؛ آنهایی که اصطلاحاً کوک معین دارند و آنها که کوکشان نامعین است. توضیح این که برخی سازهای کوبه ای از این قابلیت برخوردارند که مطابق با یکی از نتهای استاندارد موسیقی کوک شوند. به این معنا که میتوان به طور مثال سازی کوبه ای را یافت که نوازنده اش قادر باشد حتی تا چندین نت موسیقی را با آن اجرا کند. چرا که ساز میتواند با فرکانسهای استاندارد موسیقی، کوک شود. به عنوان نمونه، زیلوفن، مثلث، بِلز و تیمپانی، از این دسته محسوب میشوند. تعداد اعضای این خانواده زیاد نیست. در مقابل، سازهای دیگری هم در رده کوبه ایها طبقه بندی میشوند که نمیتوان آن را با فرکانسهای استاندارد نتهای موسیقی مطابقت داد و در اصطلاح موسیقایی، کوک نمیشوند. بیشتر سازهای کوبه ای از این نوع سازها هستند. در موسیقی ایرانی نمونه های فراوانی را میتوان برای چنین سازهایی پیدا کرد. تنبک، نقاره، دایره، کوزه و بسیاری سازهای دیگر در موسیقی ایرانی، جزو این دسته از سازها طبقه بندی میشوند. در موسیقی غیر ایرانی هم انواع طبلها «درامز»، تومبا، بندیر، داربوکا و کانگو، متعلق به این دسته اند.
در موسیقی ایرانی تا پیش از حسین خان تهرانی، آهنگسازان توجه چندانی به سازهای کوبه ای و نقش مؤثرشان در القای مقصود آهنگساز به شنونده نداشتند و بیشتر نوازندگان این سازها هم از درک صحیحی از جایگاه سازشان در ارکستر بهرمند نبودند. حسین تهرانی را شاید بتوان جزو نخستین کوبه ای نوازانی به حساب آورد که تنبک را به شیوه ای مدرن نواخت و جایگاه این ساز و سایر سازهای کوبه ای را در موسیقی ایرانی تثبیت کرد.
حال که صحبت از نوازندگان ایرانی سازهای کوبه ای به میان آمد بد نیست نمونه ای را از یکی از اساتید این حوزه با هم بشنویم. قطعه «حیات» اثر نوید افقه، آهنگساز، نوازنده و طراح ساز ۴۷ ساله شیرازی است که در آلبوم پیدایش اجرا شده است. تمامی صداهایی این قطعه، حاصل مهارت نوازنده در به کارگیری تنبک است و شنیدنش خالی از لطف نخواهد بود.