راستی سهم جانبازان و معلولان و سالمندان از فضای شهری چقدر است و چرا باید به دلیل اجرانشدن ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی، افراد معلول جسمی و حرکتی همیشه در انزوا باشند و دور از فعالیت های اجتماعی قرار گیرند. نه یک مسجد مناسب نه یک سینمای مناسب نه یک ورزشگاه مناسب و نه حمل  و نقل عمومی مناسب و در آخر از فرزند خود بشنوند که پدر تو هیچ وقت در کنار ما نبودی.»

این سخنان که در نامه ای از یک جانباز در صحن علنی شورای شهر قرائت شد، درد مشترک جانبازان و افراد دارای معلولیت شهرهای کشور است. شهروندانی که در خیابان های پر مانع گیر افتاده اند. شهروندانی که حق شهروندی پرداخت می کنند اما مشکلات شهرهای پر شیب و زاویه، خانه نشینشان کرده است. همه این مصائب در حالیست که تهران وضعیتی بسیار بهتر از سایر کلان شهرها در این حوزه دارد.

اما در این که معابر شهر تهران مناسب شهروندانی که دارای نیازهای ویژه هستند نیست میان تصمیم گیران و مدیران شهری اتفاق نظر وجود دارد. اما در این که اوضاع تا چه میزان حاد است نگاه ها متفاوت است.

معابر تهران مناسب ۴ قشر نیست

مرتضی طلایی نایب رئیس شورای شهر تهران معتقد است در حوزه مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان گرچه اقدامات خوبی صورت گرفته است اما عقب ماندگی های زیادی داریم که باید برطرف شود.

وی با بیان این که  تلاش های خوبی در سال های گذشته برای مناسب سازی شهر تهران برای معلولان شده، گفت: کسی نمی تواند منکر این باشد که تهران شهر مناسبی برای چهار گروه از شهروندانش (معلولان، سالمندان، زنان و کودکان) نیست. این در حالی است که شهر تهران به دلیل سالمند شدن جمعیتی شرایطش نسبت به گذشته بدتر می شود و ما نیازمند طرحی جامع برای مناسب سازی فضاهای شهری برای افراد با نیازهای ویژه هستیم.

وی ادامه داد: در طرح های جامع توسعه شهر تهران به معلولان توجه نشده است. اگر چنین موضوعی در نظام شهرسازی مورد توجه قرار می گرفت به طور اتوماتیک وقتی قرار بود مجوز ساختمانی صادر شود باید به امکانات تردد معلولان نیز توجه می شد اما می بینیم حتی در ساخت مراکز خدماتی نیز به نیاز معلولان توجه نشده است.

طلایی با بیان اینکه اقدامات در خصوص رفع نیازهای معلولان در شهر انجام شده اما این فعالیت ها کفایت نمی کند، گفت: باید با بازنگری سیاست گذاری ها در حوزه شهرسازی به سمت اصلاح فضاهای شهری برای معلولان برویم و کمیسیون معماری و شهرسازی شورا و شهرداری ضعف ها را شناسایی و طی دستورالعمل هایی عقب ماندگی ها را جبران کنیم.

مناسب سازی ۲۰۰ ساختمان و ۳۰ فضای شهری

با وجود این که برخی اعضای شورای شهر، قوانین حوزه شهرسازی را برای مناسب سازی بناهای در حال احداث ناکافی می دانند اما مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی شهرداری تهران تاکید می کند تمامی ساختمان های در حال احداث بر اساس مقررات ملی ساختمان ملزم به مناسب سازی هستند.   

سهیلا صادق زاده مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با بیان اینکه اواخر سال ۸۴ با مصوبه شورای شهر تهران ستاد مناسب سازی فضاها و مکان های عمومی شهر ایجاد شد، به مهر گفت: این ستاد ابتدا در معاونت فنی و عمرانی فعالیت می کرد و سایر نهادها و معاونت ها با آن همکاری می کردند اما در سال ۸۷ به معاونت شهرسازی منتقل شد.

قوانین مناسب سازی شهر به لحاظ تئوری کامل بود اما برخی از ضوابط شفاف نبود، گفت: در چند سال اخیر ضوابط اجرایی با شیوه نامه هایی به صورت تصویری و گرافیکی شفاف سازی شده استوی ادامه داد: اینگونه نیست که توجهی در شهرسازی به افراد دارای معلولیت نباشد. تمامی پروانه های ساختمانی بر اساس مقررات ملی ساختمانی صادر می شود که بر اساس آن ضوابط و مقرراتی در خصوص مناسب سازی برای افراد دارای معلولیت پیش بینی شده است. همچنین در جریان اجرا توسط مهندسین ناظر و ماموران شهرداری در نواحی، اجرای این مقررات مورد بازبینی و نظارت قرار می گیرد.

صادق زاده با بیان اینکه قوانین به لحاظ تئوری کامل بود اما برخی از ضوابط شفاف نبود، گفت: در چند سال اخیر ضوابط اجرایی با شیوه نامه هایی به صورت تصویری و گرافیکی شفاف سازی شده است.

به گفته مدیرکل معماری و ساختمان، ۲۰۰ ساختمان شهرداری، ۳۰ فضای شهری و حدود ۱۷ بوستان در تهران قرار است مناسب سازی شوند. همچنین نقشه های مناسب سازی این ساختمان ها تهیه شده و اعتبارات لازم نیز پیش بینی شده که منطقه ۱۴ به عنوان اولین منطقه در خصوص مناسب سازی پیشقدم شده است.

صادق زاده با بیان اینکه در حال حاضر بوستان شریعتی در حال مناسب سازی است، گفت: طی سالهای اخیر تلاش های زیادی برای مناسب سازی فضاهای شهری شده است اما به جز مدیران شهری و NGO ها، مردم نیز باید در این زمینه با ما همکاری کرده و در این خصوص فرهنگ سازی کنند.

وی تاکید کرد: در پیاده روها می بینید برای محدودیت ورود موتورسیکلت موانعی ایجاد می شود که این موانع ورود افراد دارای ویلچر را با مشکل روبرو می کند. این موضوع به فرهنگ سازی باز می گردد زیرا اگر ما بدانیم معبری باز هست برای افراد با نیاز های ویژه نه موتورسیکلت ها، چنین مشکلاتی ایجاد نمی شود.

هر اقدامی در حوزه مناسب سازی فضاهای شهری نیازمند شناخت نیازهای افراد دارای معلولیت است. به عنوان مثال شهروندان نابینا و کم بینا برای حضور مستقل و ایمن در معابر و اماکن و فضاهای عمومی به علائم حسی در کف معابر نیازمندند. سالمندان، معلولین و جانبازان قطع نخاعی که از ویلچر استفاده می کنند به رمپ و معابر بدون مانع و آسانسورها و سرویس های بهداشتی مناسب احتیاج دارند. اما چه میزان برای برطرف کردن این نیازها تلاش شده است؟

اگر سالی ۱۰ درصد فضاهای شهری مناسب سازی می شد؟

احمد دنیا مالی رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران با بیان این که جانبازجنگ تحمیلی و معلولین مادرزادی و همچنین معلولین ناشی از حوادث غیرمترقبه نظیر بلایای طبیعی و تصادفات رانندگی و حوادث ناشی از کار و جمعیت سالمند که حدود ۲۰ درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند، نیازمند تمهید اقداماتی در جهت حضور حداکثری این گروه در اجتماع هستند گفت: از زمان تصویب قانون جامع حمایت از حقوق معلولان توسط مجلس شورای اسلامی در سال ۸۳ و مصوبه شماره ۱۵۸ شورای اسلامی شهر تهران در سال ۱۳۸۴ مبنی بر مناسب سازی فضاهای شهری برای افراد دارای معلولیت، اقداماتی توسط ارگان های دولتی و شهرداریها انجام شده ولی علیرغم تلاش مدیریت شهری در این خصوص، با گذشت بیش از یک دهه از تصویب این قوانین، چشم انداز امروز فضاهای شهری، شهری ایمن و مناسب را برای گروه های هدف  تداعی می کند؟

به گفته وی اگر سالی کمتر از ۱۰ درصد فضاهای شهری برای حضور و تردد افراد دارای معلولیت مناسب سازی می شد امروز تا چه میزان به اهداف قانون پیش گفته و مصوبات شورای شهر نزدیک می شدیم؟ هم اکنون سهم معلولان جسمی و ذهنی، جانبازان دفاع مقدس، نابینایان، کودکان و سالمندان برای استفاده از فضاهای عمومی، بوستان ها، اماکن و سیستم حمل ونقل اعم از درون و برون شهری چقدر است؟

دنیا مالی معتقد است: مناسب سازی فضاهای شهر و ایجاد محیط بدون مانع برای حضور مستقل تمام شهروندان با هر میزان از معلولیت نیازمند یک عزم ملی با مشارکت تمامی دستگاه های دولتی و شهرداریها است.

مناسب نبودن شهر و وجود موانع حرکتی متعدد در فضاهای شهری نهایتا منجر به خانه نشینی افراد معلول شده که زمینه ساز بروز مشکلات جسمی و روحی دیگر نیز در معلول و به تبع آن در خانواده اش می شود، بسترسازی حضور مستقل معلولین در جامعه به استقلال فردی و شکوفائی استعدادها و توانمندی های آنان و کاهش مشکلات روحی و روانی و جسمی فرد معلول و اطرافیان و نزدیکانش می شود.

پایان فعالیت های جزیره ای

علی صابری  عضو کمیسیون بودجه شورای شهر تهران  هم معتقد است: اولین قدم برای داشتن شهری دسترس پذیر تحقق مدیریت یکپارچه شهری به منظور همکاری سازمان‌ها و نهادهای مختلف است که در حال حاضر به‌صورت جزیره‌ای فعالیت می کنند.

وی با بیان اینکه طبیعت شهر تهران در حالت شیب و غیراستاندارد شکل گرفته است، گفت: مناسب سازی فضاهای شهری باید به گونه ای باشد که حتی اگر سالی یک معلول از مکانی کم تردد عبور کند خدمات مناسب سازی برای وی انجام شده باشد  بنابراین باید مناسب سازی فضاهای شهری همواره به صورت پیوسته ادامه دار باشد.

عضو ستاد مناسب‌سازی فضاهای شهری به احداث مجموعه های ورزشی و تفریحی برای معلولان در پایتخت اشاره کرد و گفت: ساخت چنین مجموعه هایی بیش از آنکه به مصوبه شورا نیاز داشته باشد مستلزم داشتن اعتبار است که در این صورت در چهار گوشه شهر می توان این طرح را اجرایی کرد.

این عضو روشندل شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: چگونگی عملکرد درخصوص طرح مناسب‌سازی ایستگاه‌های حمل و نقل می‌تواند نشانگر اهمیت مطالبه معلولان در زمینه مناسب سازی فضاهای شهری باشد اما در این مسیر کمک دولت به سازمان بهره‌برداری مترو نیز می‌تواند در سامان‌دهی ایستگاه‌ها به خط عبور نابینایان، آسانسور ویژه معلولان و اقداماتی از این قبیل منتهی شود.

صابری با بیان این که باید در شهر فضایی ایجاد شود که همه اماکن عمومی در دسترس این قشر باشد، عنوان کرد: نیازهای معلولان تنها به مناسب‌سازی معابر و خیابان‌ها ختم نمی‌شود و در واقع دسترس پذیری، مفهوم گسترده‌تری دارد که البته فراهم شدن همچین مسئله ای می تواند برای معلولان بسیار مفید باشد.

به گفته وی؛ تهران به عنوان یکی از پایتخت های کشورهای در حال توسعه در این رویکرد حرف های زیادی برای گفتن خواهد داشت.

تلاش های یک دهه مدیریت شهری تهران برای تردد شهروندانی که دارای معلولیت هستند سبب شده حضور معلولان و جانبازان را بیش از گذشته در شهر شاهد باشیم اما هنوز تا رسیدن به شهر آرمانی فاصله معناداری داریم.