علی جنتی وزیر ارشاد در همایش تحولات جهان اسلام و کارکرد فرهنگ در تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها درباره کارکرد انقلاب اسلامی گفت: انقلاب اسلامی به‌رهبری امام خمینی(ره) تلاطمی در جهان معاصر ایجاد کرد که بعد از 34 سال منشأ تحولات بنیادی در جهان است. انقلاب اسلامی با حاکمیت نظام سلطه به مبارزه برخاسته و بسیاری از معادلات سیاسی را به هم ریخته است. بیداری اسلامی، حرکت‌‌های اسلام‌خواهانه، مقاومت در برابر سلطه‌طلبی و اقتدار جمهوری اسلامی و محبوبیت رهبران آن بین ملت‌های مسلمان بیانگر این مسئله است.

وی درباره تحولات و تغییرات منطقه توضیح داد: بدون تردید تحولات و تغییرات منطقه و جهان که متأثر از انقلاب اسلامی است، نیاز به هدایت و انتخاب دیپلماسی متناسب با شعارها، اهداف و آرمان‌های جمهوری اسلامی دارد؛ اما نظام سلطه تلاش می‌کند با ایجاد موانع فراوان مسیر این خیزش‌ها را تغییر دهد و زمینه‌های پذیرش الگوی لیبرال‌دموکراسی در دیگر کشورها را فراهم کند، به همین دلیل جمهوری اسلامی باید اقدامات خود را در مسیر تحقق خواسته ملت‌های منطقه طراحی کند، بدیهی است جنس اقدامات در این راستا باید نرم‌افزاری باشد و نه نظامی.

وزیر ارشاد با اشاره به یکی از وظایف نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی بیان کرد: یکی از وظایف مهم نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی در مقابله با این ترفندها معرفی الگوها و نظریه‌های مدیریت و حکومت اسلامی است. اینک شاهد گسترش موج جدیدی از جنبش‌های اسلامی هستیم که دامنه آن به اروپا رسیده است، ولی در این میان با ظهور گروه‌های تروریست مثل القاعده و داعش که با هدف متوقف ساختن حرکت‌های اسلامی و بدنام کردن چهره‌های اسلام صورت گرفته است باید مواظب باشیم تا مسیر بیداری اسلامی منحرف نشود.

علی جنتی با اشاره به دو نکته مهم در تحولات اخیر در نظام بین‌الملل گفت: انتقال اولین مسئله حائز اهمیت در تحولات نظام بین‌الملل انتقال تدریجی قدرت از نیمه غربی جهان به نیمه شرقی و بازگشت آسیا به جایگاه اصلی خود پیش از انقلاب صنعتی است. دومین موضوع انتقال قدرت از دولت‌ها به بازیگران غیردولتی که هم غرب و هم شرق را تحت تأثیر قرار داده، است. این دو اتفاق مهم می‌تواند به مزیت نسبی یا فرصتی طلایی برای ایران آرمان‌خواه تبدیل شود.

وی درباره مهمترین فرصت نظام جمهوری اسلامی یادآور شد: در تحولات منطقه مدیریت و کنترل این تحولات با ابزار و قدرت نرم فرهنگ در همه جنبه‌های آن یکی از مهمترین فرصت‌های جمهوری اسلامی است. در مقابل مهمترین تهدید نیز از همین ناحیه است. امروزه استفاده از نیروی نظامی به‌عنوان مهمترین نماد قدرت سخت‌افزاری میان ملت‌ها، کارایی خود را از دست داده است و هیچ ملتی حاضر به پذیرش آن نیست. آنچه امروز در نظام بین‌الملل موجب امتیاز می‌شود ظرفیت قدرت نرم در محیط بین‌المللی است.

وزیر ارشاد افزود: ملاحظات سیاسی، اقتصادی و امنیتی 3 حوزه سنتی و کلاسیک در عرصه بین‌الملل است که سیاست خارجی کشورها در آن اعمال می‌شود. ولی با این وجود، فرهنگ و مؤلفه‌های مربوط به آن رکن چهارم سیاست خارجی را تشکیل می‌دهد و در بسیاری از مواقع لایه‌های زیرین 3 حوزه دیگر از آن تأثیر می‌پذیرد.

جنتی در بیان اهمیت دیپلماسی فرهنگی عنوان کرد: دیپلماسی فرهنگی نمونه بارز قدرت نرم است و زمانی آغاز می‌شود که یک کشور و همه نهادهای فرهنگی آن وارد صحنه شوند و جریان فرهنگی دو سویه را به‌نحوی مدیریت کنند که منجر به پیشرفت وسیع منافع ملی در آن طرف مرزها شود. اگرچه ممکن است پیشرفت منافع ملی با به‌کارگیری ابزارهای فرهنگی به‌طور کامل نتواند جایگزین ابزارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی شود اما می‌تواند مکمل آن باشد. امروزه حتی قویترین کشورها ترجیح می‌دهند تا آنجا که ممکن است از شیوه‌های فرهنگی برای تأمین منافع خود استفاده کنند.

جنتی با بیان اینکه نام ایران به‌دلیل شهرت علم، هنر و ادبیات برای قرون طولانی در صدر محافل علمی و فرهنگی جهان درخشیده است، افزود:‌ این پیشینه تاریخی و تمدنی در صورت همگرایی می‌تواند در راستای دیپلماسی فرهنگی به کار گرفته شود و به‌کمک فناوری‌های جدید ارتباطی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی مؤثر باشد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور شد: از نکات قابل توجه در موفقیت دیپلماسی فرهنگی، طرز تلقی و نوع نگاه مردم دیگر کشورها نسبت به کشور ما اگر افکار عمومی نسبت به کشور ما منفی باشد، به‌طور طبیعی قدرت دیپلماسی کم می‌شود و باید یادآور شد رسانه‌های جهانی وابسته به صهیونیسم در ایجاد این وضعیت و مخدوش کردن چهره نظام جمهوری اسلامی مؤثر بوده‌اند.

جنتی عنوان کرد: جمهوری اسلامی از ظرفیت مطلوبی در دیپلماسی فرهنگی برخوردار است و علاوه بر برخورداری از منابع قدرت سخت، توان تقویت قدرت نرم را به بهترین شکل ممکن دارد؛ بنابراین باید داشته‌های فرهنگی خودمان را بشناسیم و در مراحل بعد با معرفی آن به جهانیان میزان نفوذ خود را بسنجیم.

وی خاطرنشان کرد: همه اهالی فرهنگ معتقدند گلوله فقط قلب را می‌شکافد ولی نمی‌تواند آن را تسخیر کند ولی فرهنگ در جان و دل انسان‌ها نفوذ می‌کند و ماندگار می‌شود و به همین دلیل دیپلماسی فرهنگی بر دیپلماسی نظامی و سیاسی ارجحیت دارد.

وزیر ارشاد افزود: دیپلماسی فرهنگی به تقویت اعتماد مردم دیگر کشورها نسبت به ارزش‌ها و اندیشه‌های وارداتی کمک می‌کند و بر همین اساس، توافقنامه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی منعقد می‌شود و زمینه جذب افراد صاحب نفوذ جوامع دیگر را فراهم می‌کند و به‌تدریج امکان سرمایه‌گذاری و تبادل بازرگانی را فراهم می‌کند. تصرف بازارهای مالی و صادراتی منطقه‌ای و بین‌المللی بدون شناخت فرهنگ و زبان ملت‌های مختلف امکان‌پذیر نیست.

جنتی افزود: جامعه هدف در دیپلماسی فرهنگی جوانان کشورهای دیگر هستند، به همین دلیل دیپلماسی فرهنگی بیش از هر چیز باید افق برنامه‌های دولت‌ها را در دیگر کشورها پیش‌بینی کند. فرهنگ به‌خلاف دیگر مظاهر دیپلماسی در جوامع مقصد با مقاومت کمتری مواجه می‌شود و این یکی از کلیدهای موفقیت‌ قدرت نرم است.

وی با اشاره به علل ناکامی دولت‌ها برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی افزود: مقاومت در برابر اقدامات دیپلماتیک رسمی یکی از علل ناکامی دولت‌ها در دستیابی به اهداف سیاست خارجی است. مصداق بارز این ادعا مقاومت سرسختانه ایران در برابر تحریم‌های اقتصادی آمریکاست که نظریه‌پردازان این کشور را به سرمایه‌گذاری به‌سمت حرکت‌های خزنده فرهنگی سوق داده است. دیپلماسی فرهنگی از لحن خصمانه و آمرانه به‌دور است و با لطافت ویژه‌ای روح مخاطبان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، در مقابل مخاطب قراردادن دیگران با ابزار قهرآمیز هرچند که ضمانت  اجرایی لازم داشته باشد، با مقاومت همگانی روبه‌رو می‌شود و همچنین باعث افزایش هزینه و کاهش مقبولیت می‌شود. نگاهی گذرا به راهبردهای دیپلماسی فرهنگی آمریکا که معمولاً برای تأثیر بر افکار عمومی ملت‌های خاورمیانه طراحی شده توجه بیشتر کشورمان را به این شکل از دیپلماسی ضروری می‌سازد.

جنتی با اشاره به نفوذ ایالات متحده تشریح کرد: آمریکا از سالیان دور تا به امروز برای ترویج فرهنگ لیبرال دموکراسی و تسخیر اذهان عمومی ملت‌ها از این شیوه استفاده کرده و در این حوزه سرمایه‌گذاری بسیاری انجام داده است، برای مثال دانشگاه‌های آمریکایی در لبنان و مصر در سال 2003 حدود 6 هزار دانشجو را پذیرفته‌اند که این یکی از ابزارهای مهم دیپلماسی فرهنگی در منطقه است. فرآیند انتقال ارزش‌ها و فرهنگ آمریکایی از طریق نخبگان حکومتی کشورهای مسلمان از اولویت‌های مهم ایالات متحده به حساب می‌آید.

وزیر ارشاد افزود: بسیاری از رهبران و مقامات کشورهای جهان اسلام در دانشگاه‌های آمریکایی تحصیل کرده‌اند و گاهی اکثریت کابینه دولت‌ها را دولت‌مردانی تشکیل می‌دهند که در آمریکا یا دانشگاه‌های خارجی تحصیل کرده‌اند و این گروه از نخبگان به‌طور خواسته یا ناخواسته از فرهنگ آمریکایی تأثیر می‌پذیرند. بهره‌گیری از رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی از جمله شبکه‌های ماهواره‌ای یا فضای مجازی از جمله ابزارهای مهم ارتباط با ملت‌هاست.

جنتی خاطرنشان کرد: برای موفقیت در دیپلماسی فرهنگی بازشناسی ارتباط این نوع دیپلماسی با موضوعاتی از قبیل بیداری اسلامی، جنبش‌های اسلام‌گرایانه و عدالت‌جویانه، شهروندان علاقه‌مند جمهوری اسلامی، ایرانیان خارج از کشور و نخبگان دیگر کشورها ضروری است. 

وی با اشاره به مسئله ایران‌هراسی گفت: ایران‌هراسی و شیعه‌هراسی ترفندی تبلیغاتی در کشورهای خاورمیانه و چالشی مهم برای کارآمدی دیپلماسی ایران در منطقه است. بهترین راه مقابله با این ترفندها استفاده هوشمندانه از قدرت نرم جمهوری اسلامی است.

وزیر ارشاد با اشاره به اینکه اگرچه برنامه‌های فرهنگی و هنری مثل برگزاری نمایشگاه و کنسرت ارزشمند است، افزود: انجام این اقدامات در حوزه قدرت نرم نقش مؤثری ندارد بلکه رمز موفقیت دیپلماسی فرهنگی هم‌افزایی برنامه‌های دقیق و بلندمدت با قدرت نفوذ عمقی است.

وی در پایان گفت: آنچه باید منتقل شود طرز تفکر و شیوه اندیشیدن است نه طرز نواختن یک ساز یا تماشا کردن یک فیلم. قدرت نرم نیازمند هوشمندی و هم‌افزایی عقاید و ابزارهای فرهنگی همراه با یکدیگر است، به همین دلیل توصیه می‌کنم تدوین راهبردهای این نوع قدرت را در طیف وسیع و هدفمند وجهه همت خود قرار دهید.