مهران مدیری و گروه نویسندگانی که در طول این سال ها با او همکاری می کنند، نشان داده اند که تحت هر شرایط و با تغییر نسل ها و به دنبال آن، تغییر ذائقه نسل ها، می توانند همچنان خود را در دل مخاطبان و علاقه مندان برنامه های طنز حفظ کنند؛ فرق نمی کند که این ماندگاری از خروجی شبکه های تلویزیونی باشد یا از خروجی شبکه خانگی. مهم، توانمندی این گروه در جذب و حفظ مخاطبان از نسل های مختلف، با استفاده از زبان طنز است. این کارگردان تلویزیون به همراه گروه نویسندگان و دیگر عوامل تولید، این روز ها سرگرم تصویر برداری و عرضه مجموعه جدید خود در شبکه ویدیویی خانگیست. «شوخی کردم» به عنوان تازه ترین مجموعه مهران مدیری، نزدیک به دو ماه است که از طریق سامانه ای غیر از تلویزیون در اختیار مخاطبان قرار می گیرد. این مجموعه، سومین مجموعه طنز مدیری بعد از «قهوه تلخ» و «ویلای من» است که در سبد کالا های فرهنگی مخاطبان توانسته جایی برای خود باز کند. مهران مدیری در این مجموعه، دوباره به شیوه سابق مجموعه های طنز «مجموعه آیتم های کوتاه و مجزا» باز گشته و هر قسمت از این سریال، با مطرح کردن موضوعی مستقل، در قالب آیتم های مجزا و از زوایای مختلف آن موضوع را با زبانی طنز بررسی می کند. به بهانه تولید مجموعه «شوخی کردم» در یکی از روز های آخر سال به محل فیلمبرداری این مجموعه رفتیم و با برخی از عوامل مجموعه گپ دوستانه ای زدیم.

امیرمهدی ژوله (نویسنده)، یوسف صیادی، عارف لرستانی، سحر زکریا، الیکا عبد الرزاقی (بازیگران) در این گپ صمیمی از کار در این مجموعه و تفاوت های این کار با کار های قبلی آقای مدیری و موضوعات دیگری مثل آخرین کتابی که مطالعه کرده اند یا تعطیلات نوروز را به کجا خواهند رفت، سخن گفتند.

       فضای کلی لوکیشن

        لوکیشن تازه ترین مجموعه مهران مدیری، در ارتفاعات شمال شرق تهران قرار دارد. معماری ساختمان لوکیشن در بدو ورود به محوطه، بیننده را مجذوب می کند. ساختمان به شکل قلعه های قدیمی، اما با برداشتی امروزی و به صورت مدور طراحی شده است. این ساختمان سه طبقه به انضمام زیرزمین، در اختیار گروه فیلمبرداری قرار گرفته است. طبقه دوم ساختمان، شامل بخش اداری مثل روابط عمومی و اتاق نویسندگان است و در بخشی از طبقه همکف، عوامل برای صرف غذا یا مصاحبه یا استراحتی کوتاه گِرد میز های گرد چهار نفره جمع می شوند. در زوایای مختلف این قسمت، چند مبل راحتی برای استراحت بازیگران چیده شده است. هر چند دقیقه یک بار یک یا دو بازیگر یا یک بازیگر همراه با یکی از عوامل در این محل حاضر می شوند و تا زمانی که از سوی کارگردان برای حضور در مقابل دوربین دعوت نشوند، به گپ و گفت با هم می پردازند. اتاق چهره پردازی هم در مجاور همین اتاق استراحت قرار دارد. هر اتاق با پارتیشن بندی منظم از اتاق دیگر جدا شده است و این نکته در طبقه دوم هم رعایت شده است. محل اصلی فیلمبرداری، سوله است که در طبقه زیرین واقع شده و فضای نسبتاً بزرگی را به خود اختصاص داده است.

 پشت صحنه: پلان های داخلی مجموعه در سوله تصویر برداری می شود، اما برای گرفتن صحنه های بیرونی، گروه تصویر بردار به فضای باز مقابل عمارت نقل مکان می کند. سوله بزرگی که قسمت اعظم سریال در آن تصویر برداری می شود، فضای بزرگی به مساحت حدوداً 120 متر است. در زاویه های مختلف این محیط مستطیل شکل، غرفه ها و اتاق هایی توسط طراحان دکور طراحی شده است که در هر کدام از این غرفه ها، کاناپه های راحتی چیده شده و کف این غرفه ها با کفپوش های مخصوص پوشانده شده است. از هر غرفه برای تصویر برداری پلان هایی که از سوی کارگردان انتخاب می شوند، استفاده می شود؛ بنابر این، طراحی داخل غرفه ها عموماً شبیه یک اطاق نشیمن یا پذیرایی یا شبیه یک استودیوی خبر است. بعد از ظهر یکی از آخرین روز های اسفند ماه است، گروه آماده گرفتن یکی از پلان هاییست که قرار است در آن، رضا نیکخواه و سپند امیرسلیمانی (پدر و پسر) بازی کنند. این پلان، یکی از آیتم های قسمت تازه سریال با موضوع انتقاد است و این پلان به بحث انتقاد سازنده می پردازد. مهران مدیری در مقام کارگردان در یکی از غرفه ها نشسته و منتظر است تا تصویر برداران بر اساس مکانی که خود او تعیین کرده است، دوربین ها را متمرکز کنند. این پلان با دو دوربین،  یکی در گوشه سمت چپ و دیگری در همان زاویه، اما گوشه سمت راست تصویر برداری می شود. رضا نیکخواه و سپند امیرسلیمانی مشغول مرور دیالوگ های این آیتم هستند. وقتی مدیری از جای خود بر میخیزد و به طرف مونیتور کنترل تصویر می رود، یعنی که گروه باید آماده تصویر برداری شود. تصویر برداران در پشت دوربین قرار گرفته اند. رضا نیکخواه مقابل دوربین ها، در یکی از غرفه ها و بر روی مبلی راحتی تکیه زده و گوشی تلفن همراه را به علامت اینکه با شخصی صحبت می کند، در دست دارد، در عین حال سپند امیرسلیمانی در مقابل نیکخواه ایستاده است. عوامل فنی و دستیاران با اشاره مدیری در جای خود مستقر شده اند، فضا با اعلام سکوت از سوی دستیار اول کارگردان، آماده تصویر برداری می شود. مدیری با دقت و جدیت در پشت مونیتور و بر روی یک صندلی نشسته و تصاویر را کنترل می کند. با اعلام دستیار اول کارگردان، تصویر برداری این آیتم آغاز می شود. صدا! (آماده) دوربین! (آماده......آماده) سه....دو....یک.......

         کار آیتمی در هر زمان می تواند تأثیر گذار باشد

       اولین بازیگری که به سراغش رفتیم، یوسف صیادی بود. او که یکی از یاران قدیمی مدیری از زمان مجموعه معروف و پر طرفدار «ساعت خوش» به طور جدی با مدیری همکاری می کرد، پس از ساعت خوش و مرد دو هزار چهره، و قهوه تلخ، در «شوخی کردم» در کنار مدیری قرار گرفته و در آیتم های مختلف نقشآفرینی می کند. صیادی ارزیابی خود از فضای آیتمی در سریال های طنز خاصه این سریال را این گونه بیان میکند: «زمانی که برای حضور در این مجموعه دعوت شدم، با عکس العمل های مختلف مواجه شدم. عده ای از دوستان از اینکه بعد از سال ها مجدداً به فضای آیتمی باز می گردیم، واهمه داشتند و بیم آن را داشتند که این فضا نتواند جایگاه خود را پیدا کند. اما من اعتقاد دارم که فضای آیتم همچنان می تواند تأثیر گذار باشد به شرط آن که فاکتورهای مهمی مثل نویسنده قابل قبول, متن خوب و بازیگر مناسب را دارا باشد. طبیعیست که هر مجموعه ای در آغاز شاید نتواند جایگاه خود را پیدا کند، اما در مورد شوخی کردم من بازخورد های مختلفی دیدم و مخصوصاً از قسمت سوم به بعد، احساس کردم که توانسته جای خود را بین مردم پیدا کند؛ ضمن این که هر قسمت نسبت به قسمت های قبلی پخته تر می شود.» صیادی در ادامه صحبت های خود در خصوص فضای آیتم، به ویژگی بارز این فضا از حوزه بازیگری اشاره می کند و می افزاید: «در بحث آیتم، روحیه و ذوق بازیگر در بداهه گویی و بداهه پردازی یکی از فاکتور های اساسیست. ما این تجربه را در گذشته داشتیم و بنابر این، از این منظر کار سختی به نظر نمی رسد، اما بازیگر آیتم های کوتاه باید بداهه پرداز هم باشد که البته دوستان جدید ما مثل همکاران قدیمی توانسته اند به این نقطه برسند. یک نکته را هم فراموش نکنیم و آن، تنوع شخصیت هاییست که بازیگر در یک مجموعه و در آیتم های مختلف ارائه می دهد. اما فراموش هم نکنیم که امروز نسبت به گذشته تفاوت های فراوانی دارد و نسل دیروز با نسل امروز فاصله قابل توجهی پیدا کرده است؛ پس باید بازیگر این توان را داشته باشد که در کنار به روز شدن متن ها، بازی خود را هم به روز کند.» یوسف صیادی در پایان صحبت های خود به هماهنگی میان بازیگر و کارگردان در پروژه های آیتمی اشاره می کند و می افزاید: «هر کارگردانی شاید نتواند به خوبی از عهده این نوع کار بر بیاید و به همان اندازه بازیگران هم نتوانند با کارگردان هماهنگ شوند، اما این کار برای ما که حدود بیست سال است با مهران مدیری همکاری می کنیم به نوعی جا افتاده است، چون خود مدیری به خوبی این شیوه را در کار های گذشته ارائه کرده بود و در این مجموعه هم همین فضا وجود دارد؛ ضمن این که با هماهنگی که میان بازیگر و کارگردان ایجاد می شود، تشخیص اینکه کجا از بداهه استفاده شود و کجا استفاده نشود، جریانی منطقی پیدا می کند. مثلاً من به خاطر دارم که در سال 75 مجموعه ای به نام دریچه را کارگردانی کردم. در آن مجموعه هم به خوبی توانستیم با بازیگران یک هماهنگی معقول داشته باشیم و از همین بداهه پردازی هم به جا و منطقی استفاده کنیم.»

 بازیگر سریال های آیتمی باید هوش سرشاری داشته باشد

       الیکا عبد الرزاقی یکی دیگر از بازیگران مجموعه شوخی کردم بود که با ما همکلام شد. این بازیگر پر نشاط که در تمامی اتاق ها و طبقات در حال گردش و خوش و بش با همکارانش بود، بعد از باغ مظفر و قهوه تلخ و ویلای من و همچنین مرد هزار چهره، به عنوان بازیگر در مجموعه جدید مهران مدیری حضور یافته است. این بازیگر جوان هم درباره سریال های آیتمی و بازی در این نوع سریال ها چنین اظهار می کند: «به نظر من بازیگری که در این نوع سریال ایفای نقش می کند، باید دارای هوش سرشاری باشد؛ درست مثل اینکه بخواهد یک لطیفه را در مدت زمان کوتاه و در عین حال سریع برای مخاطبش تعریف کند، باید قدرت ارائه نقشی که در یک آیتم عهده دار شده است را داشته باشد، بی آنکه توجهی به نقش خود در آیتم های دیگر بکند. در واقع هر آیتم هویت مستقل دارد و بازیگر باید هنر بازی خلق الساعه را داشته باشد. خود من برای نخستین بار است که در این نوع سریال بازی می کنم؛ بنابر این در ابتدا اضطراب زیادی داشتم، چون باید در مقابل سه دوربین بازی می کردم و این کار برای من که از تئاتر آمده ام کمی سخت بود.» بازیگر آیتم خبر «شوخی کردم» در ادامه به نقش مطالعه در ارائه بازی قابل قبول اشاره می کند و می گوید: «یک بازیگر باید اشراف خوبی به جامعه شناسی و روانشناسی داشته باشد و باید در زمینه بازیگری و سایر زمینه های علمی مطالعه بکند. بازیگری که کم سواد است، ضعف خود را به خوبی در بازی اش نشان می دهد؛ حتی اگر بخواهد نقش یک فرد بی سواد را ارائه دهد، به دلیل این که مطالعه اش پایین است، نمی تواند از عهده آن نقش به خوبی بر بیاید. پس یک بازیگر باید در کنار مطالعه بالا، نکته سنج هم باشد؛ مثلاً این قدرت را داشته باشد که از مشاهده یک اتفاق ساده در حین گذر از یک مکان، نکته ای ظریف استخراج کند و آن ظرافت را در بازی خود –خاصه در آیتم ها- ارائه دهد.» الیکا عبد الرزاقی در ادامه صحبت ها از بحث تخصصی خارج می شود و با لبخندی که از گوشه لبش خارج نشده، کمی از خودش و تعطیلات نوروز و آخرین کتابی که مطالعه کرده می گوید: «به نظر من بهترین مکان برای گذراندن تعطیلات نوروزی، همین شهر تهران است، چون ظرف مدت زمان کوتاه به دلیل خلوتی شهر می توانی به مقصدی که می خواهی برسی. ضمن اینکه چون من علاقه مند به مطالعه هستم، از این تعطیلات برای مطالعه استفاده می کنم. برای همین، چند روز پیش به شهر کتاب رفتم و چند رمان خریدم.» عبد الرزاقی درباره آخرین کتابی که مطالعه کرده است چنین می گوید: «کتاب (امتحان نهایی) نوشته خولیو کورتازار را خیلی دوست داشتم و تقریباً به اواخر کتاب رسیده ام. بر خلاف خیلی ها که از مطالعه رمان های آمریکای جنوبی و مخصوصاً نویسنده هایی مثل مارکز خسته می شوند، من کاملاً از این رمان ها لذت می برم و معتقدم که فضای داستان به قدری جذاب است که خواننده را با خود به اعماق ماجرا ها می برد.»

  تهاجم و گلاویز شدن را خیلی دوست دارم، اما در ورزش

        عارف لرستانی، از جمله بازیگران پر شر و شوریست که ما از مجموعه تلویزیونی 77 به بعد بیشتر در صفحه تلویزیون دیده ایم. یکی از ویژگی های بارز این بازیگر پر انرژی، قدرت ایفای نقش های تهاجمی در مجموعه های طنز است. خود او در این باره با لبخندی ملیح چنین می گوید: «یکی از دلایلی که این نوع نقش ها را به من می دهند، شاید به خاطر فیزیک ورزشکاری من است. من به ورزش علاقه دارم و عاشق کشتی هستم و گلاویز شدن را دوست دارم، اما در ورزش، نه در زد و خورد؛ اتفاقاً برخلاف تصور عموم که من در دعوا های فیزیکی کتک می زنم، باید اذعان کنم که این طور نیست و اگر دعوا کنم که معمولاً از هر برخورد فیزیکی پرهیز می کنم، بیشتر کتک می خورم. یکی دیگر از دلایلی که نقش های تهاجمی را به من می دهند، چهره شیطنتآمیز یا شرور من است، ولی باور کنید که نه شرارت می کنم و نه شیطنت.» عارف لرستانی در ادامه به نحوه عرضه این سریال اشاره می کند و می گوید: «شاید عده ای این تصور را داشته باشند که با تغییر عرضه این مجموعه ها، فضای تولیدات متفاوت از تلویزیون می شود؛ گرچه این تفاوت ها در بخش هایی دیده می شود، اما فضا همان فضای تلویزیون است. ما از اینکه از تلویزیون بیرون آمده و از طریق شبکه خانگی تولیدات خودمان را عرضه می کنیم، چندان خوشحال نیستیم، اما مسأله اساسی این است که تلویزیون بودجه کافی برای تأمین این تولیدات ندارد. از طرفی، هستند کسانی که حتی قدرت خرید یک dvd سه هزار تومانی را هم ندارند. من یک مستند درباره مردم قشر پایین ساخته ام؛ وقتی در کوچه و پسکوچه های پایین شهر گشت می زدم، می دیدم که واقعاً عده ای توان پرداخت این مبلغ ناچیز را ندارند، اما به هر حال تلویزیون در همه منازل وجود دارد. پس این تصور چندان درست نیست، اتفاقاً ما به این فکر می کنیم که با بیرون آمدن از تلویزیون عده ای –مخصوصاً در روستا ها- ما را نمی بینند، اما متأسفانه در حال حاضر تلویزیون بودجه لازم را ندارد.»

 تلویزیون در تأمین نیاز های مخاطبان ناتوان است

سحر زکریا هم از جمله بازیگرانیست که از سریال پاورچین با مهران مدیری همکاری کرد و پس از این سال ها همچنان در کنار مدیری حضور دارد. این بازیگر در صحبت های خود به تلویزیون اشاره می کند و با نگاهی منتقدانه برنامه های رسانه ملی را ارزیابی می کند: «حقیقت این است که تلویزیون به دلیل کمبود بودجه قادر به برآوردن نیاز های مخاطبان نیست. ما در سریال قهوه تلخ شاهد استقبال قابل توجه مخاطبان بودیم و آن سریال فروش خیلی خوبی داشت. این نشان می دهد که مردم رضایت چندانی از برنامه های تلویزیون ندارند. سریال ها به دلیل بودجه کم، بسیار سطحی شده اند. خود من هیچ رغبتی برای تماشای این سریال ها ندارم. زمانی بود که ما بهترین سریال ها مثل سربداران، هزاردستان، و... را داشتیم. اما امروز سطح تولیدات پایین آمده؛ زمانی بود که ما برای تماشای کار فلان بازیگر می نشستیم تا ببینیم در فلان سریال چه ابتکاری به خرج می دهد، اما الآن ورود چهره ها به قدری زیاد شده که با یک سریال می آیند و بعد از پایان آن سریال محو می شوند؛ گویی که کارشان با آن سریال کلاً به پایان می رسد.» سحر زکریا در ادامه در پاسخ به این سؤال که «شوخی کردم» تا چه میزان موفق به برآوردن نیاز های مخاطبان شده است، چنین پاسخ می دهد: «امروز مردم با توجه به مشکلات و دغدغه هایی که در زندگی دارند، به دنبال موقعیتی هستند که اگر شده فقط برای یک لحظه بخندند و بعد از آن مجدداً به فضای دغدغه های خود باز گردند. در واقع به دنبال طنز های لحظه ای هستند؛ اما شوخی کردم این فضا را تعقیب نمی کند، به دنبال خنداندن برای چند لحظه نیست، شوخی کردم به دنبال ایجاد تفکر است. شاید عده ای از فضای این سریال، انتظار سریال های 15-16 سال پیش را داشته باشند که این انتظار منطقی نیست. چرا؟ برای اینکه امروز فنآوری های نوین باعث شده که هر شخصی از هر گروه سنی صاحب یک تبلت یا آیپد شود، بنابر این کار سریال هایی مثل شوخی کردم خیلی سخت می شود، به ویژه اینکه به دنبال تفکر و تعمق نیز هست. ما باید پیشرفت کنیم، باید بیاموزیم که طنز سر و کله زدن با هم و بیان حرف های زشت را به تصویر نمی کشد، با طنز می توان مسائلی را مطرح کرد که به سادگی با زبان جدی قابل مطرح شدن نیستند. بازیگر سریال های پاورچین و قهوه تلخ در خلال صحبت های خود موضوع نقد را مطرح می کند و می افزاید: «یکی از بزرگترین مشکلات مردم ما، درگیری با تعارف هاست. بیش از نیمی از مکالمات ما را تعارف ها تشکیل می دهند. من معتقدم ما باید به این مرحله برسیم که بتوانیم هم دیگر را بدون هیچ غرضی نقد کنیم. اگر از دوستان من درباره من بپرسید، اظهار می کنند که خود من نقد پذیر هستم. وقتی دوستی با من درباره شوخی کردم صحبت می کند و به طور کلی این سریال را رد می کند، من جبهه نمی گیرم و حرف هایش را گوش می کنم و در نهایت، نظر خودم را بیان می کنم. یا وقتی کسی به من می گوید که تو بازیگر طنز نیستی، در مقابل او موضع گیری نمی کنم؛ به هر حال این نظر اوست. در عین حال خودم هم صادقانه و بدون غرض دیگران را نقد می کنم.»

 قالب آیتم بهترین زبان برای نقد صریح و عریان است

امیرمهدی ژوله از نویسندگانیست که سال ها با مهران مدیری در مجموعه های مختلف همکاری کرده و یکی از اعضای ثابت گروه نویسندگان این مجموعه ها بوده است. این نویسنده در مجموعه «شوخی کردم» نیز مثل گذشته حضور مستمر دارد. ژوله در گفتگوی کوتاهی با ایران سپید به علل انتخاب آیتم می پردازد و بیان می کند: «در آیتم به سادگی می توان لایه های مختلف جامعه را به طور صریح و سریع نقد کرد. اساساً سعی کردیم در این مجموعه به دور از هر ژست خنده آوری، با توجه به تفکر مضمونگرایانه آیتم ها را بنویسیم؛ مثلاً در بخش های ثابت مثل بخش خبر یا گفت و گوی خبری لزوماً بر ادای فیگور ها و ژست های خاص تأکید نکردیم و سعی کردیم با استفاده از مضمون و محتوا حرف هایمان را بزنیم. در واقع این فقدان را در خودمان احساس کردیم که الآن فرصت برای بیان طنز عمیق و متفکر فراهم است. اصولاً آقای مدیری هر چند وقت یک بار سطح تولیدات طنز خود را تغییر می دهد؛ مثلاً در پاورچین این فضا عوض شد و همین طور در شب های برره و مرد هزار چهره شاهد تغییر سطح طنز بودیم.» عضو گروه نویسندگان شوخی کردم در پایان صحبت های خود به معضل دانلود های بیرویه آثار فرهنگی اشاره می کند و می گوید: «متأسفانه این مسأله در ایران فاجعه ای فرهنگیست که ریشه آن را من از مجرایی مثل رسانه ملی می بینم؛ وقتی تلویزیون فیلم های روز هالیوود را بدون این که نسخه اورجینال را خریداری کند، به صورت کپی شده و با دستبرد های سلیقه ای دوبله و پخش می کند، نمی توانیم از شهروندان انتظار داشته باشیم که به سراغ کپی های غیر قانونی نروند. فروش میانگین هر قسمت سریال قهوه تلخ، یک ملیون و 500 هزار نسخه بود، در حالی که همه کشور این سریال را می دیدند؛ اگر هر خانواده را به طور میانگین چهار نفر در نظر بگیریم، باید شش میلیون نسخه می فروختیم، اما این طور نبود؛ برای اینکه بدون رعایت قانون کپیرایت هر نسخه در اختیار همه کشور قرار می گرفت. ما باید با فرهنگسازی به این نقطه برسیم که قوانین بین المللی مثل همین قانون کپیرایت را به طور الزامی رعایت کنیم؛ برای آغاز این کار هم باید نهادی مثل تلویزیون به عنوان رسانه ملی پیشقدم شود و خود اولین نهادی باشد که این قانون را رعایت می کند.»