به گزارش ایران سپید ساختمان خوش ساخت و زیبای این چاپخانه در صحن مدرسه نابینایان توجه هر عابری را به خود جلب میکند, اما زمانی که داخل آن میروید، وضعیت طور دیگری است. ماشین چاپ خودکار که مخصوص خط بریل است, در یک گوشه اتاق گذاشته شده, اما مملو از خاک و دود. این چاپخانه حدود چهار سال پیش به کمک مالی بانک جهانی ساخته شده است. جواد نادرپور، از کارمندان این چاپخانه میگوید: "برق نداریم. برق با انرژی قوی نیاز است برای روشن شدن این ماشینهای چاپ. تشکیلات این چاپخانه که باید حد اقل ۳۵ نفر باشد تا به حال فراهم نشده. کارمندان فنی و خدماتی اصلاً وجود ندارد." ماشین چاپ خط بریل، در چاپخانه ملی خط بریل به دلیل نبود برق استفاده نمیشود. در کنار این چاپخانه، بخش کوچکی از مدرسه نابینایان کار چاپ و نشر کتابها با خط بریل را پیش میبرد. بیشتر ماشینهای چاپ در این مدرسه متعلق به سالها پیش است, اما سه ماشین مدرن به تازگی به این بخش کمک شده است. در این مدرسه بیش از ۲۰۰ کودک نابینا درس میخوانند. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، نزدیک به نیم میلیون نفر در افغانستان از نابینایی رنج میبرند و تنها بیست درصد از نابینایان امکانات استفاده از خط بریل را دارند. خواجه کبیر صدیقی، مدیر مدرسه نابینایان میگوید: حدود هفتاد درصد نیازمندیهای این مدرسه از کتابهای درسی را همین ماشینهای چاپ مرتفع میکنند. هدیه شاگرد کلاس دهم این مدرسه است. او میگوید کودکان نابینا در کلاس اول و حتی پیش از دوره مدرسه ابتدا الفبای خط بریل را میآموزند. او ادامه میدهد: "ما امکانات محدودی داریم. فناوریهای مدرن ویژه نابینایان در اینجا اصلاً نیست یا محدود است. تعداد انگشت شماری از نابینایان  به این فناوری دسترسی دارند. به طور نمونه فناوری برای روابط در شبکه های اجتماعی، تابلوهایی با خط بریل در جاده ها، علامت گذاریهای مخصوص نابینایان روی اجناس در فروشگاه ها و از این نوع امکانات دیگر." در کنار مدرسه نابینایان, برخی نهادهای غیر دولتی دیگر هم در افغانستان به کودکان نابینا با خط بریل برنامه های آموزشی دارند. در مؤسسه رهیاب، نابینایان همراه با موسیقی آموزش میبینند. در "مؤسسه خدمات توانبخشی راهیاب" آموزش به کودکان نابینا همراه با موسیقی و کارهای عملی صورت میگیرد. این نهاد از سوی یک زوج نابینا تأسیس شده است. در این مرکز آموزشی، کودکان با استفاده از وسایل مخصوص نابینایان، خواندن و نوشتن فرا میگیرند و از طریق موسیقی الفبا را میآموزند.

در سفرمان به افغانستان به سراغ نابینایان ولایت پَروان میرویم و پای صحبتهای نابینایانی مینشینیم که علیرغم قرار گرفتن در فاصله شصت هفتاد کیلومتری پایتخت، با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم میکنند.

در پروان در حالی برخی معلولین مورد اهانت قرار میگیرند که نیازهای آنان در ساخت منازل نادیده گرفته میشود و علیرغم آن که در قانون بر تأمین اشتغال معلولان تأکید شده، نمیتوانند برای خود کاری پیدا کنند.

مقامهای مسؤول، برخی از این مشکلات را میپذیرند؛ اما میگویند تلاش دارند که تمام تسهیلات لازم مطابق قانون برای افراد دارای معلولیت شامل نابینایان را فراهم سازند و برنامه آگاهی عمومی از حقوق نابینایان را گسترش دهند.

ننگیالی نوری نظامی مسؤول نمایندگی انجمن نابینایان در پروان که ١٩ سال سن دارد، دانشآموز کلاس دهم مدرسه صادقی شهر چاریکار مرکز پروان است. او قرآن کریم را نیز حفظ کرده است. نظامی یکی از نابینایانی است که از برخورد مردم با نابینایان سخت شکایت دارد.

دنیای روشن، زمانی در هفت سالگی برای نظامی تاریک گشت و بیناییش را از دست داد که او همراه با یک کودک دیگر، مینِ پلاستیکی را که در مزرعه یافته بود، روی آتش گذاشت و منفجر شد.

 او میگوید که توهین مردم به نابینایان رنج از دست دادن چشمانش را چندین برابر ساخته و تا سرحدی رسیده است که شش بار قصد خودکشی کرده است.

او در این باره میگوید: «در مجموع نابینایان از طرف اشخاص و افراد چه در خانواده و چه در جامعه مورد توهین و تحقیر قرار میگیرند. خودم به اندازه ای توهین و تحقیر شدم که میگویم ای کاش در انفجار مین از بین میرفتم، مگر این ذلت و خواری را نمیدیدم.»

او به کمک برادر کوچکش (مجتبی) مدرسه میرود و در مدرسه به همکاری استادان، از کتابهایی استفاده میکند که به خط بریل چاپ شده است.

ننگیالی از خاطرات تلخ زندگیش یاد کرده و این طور تعریف میکند: «یک روز وارد خانه شدم، مادرم با صدای بلند و خشن گفت: تو را چه به مدرسه، در کنج مسجد بنشین و قرآن کریمت را بخوان» این جوان افغان ضعف فرهنگی را یکی از مشکلات اصلی نابینایان ساکن در افغانستان میداند و معتقد است این خلأ نه تنها در میان افراد بیسواد، که در میان قشر تحصیل کرده هم به وفور لمس میشود. او به عنوان شاهد، خاطره ای از دوران تحصیلش نقل میکند و میگوید: «هیچ وقت فراموش نمیکنم که یک معلم مدرسه در روز امتحان گفت که قاری ننگیالی برای ما درد سر شده است.» توضیح آن که در افغانستان به طور سنتی از آنجا که نابینایان نتوانسته اند تحصیلات عالیه به دست آورده، از قدیم رسم بر آن بوده که فقط به تلاوت قرآن بپردازند و به همین دلیل، هنوز بسیاری افغانها نابینایان را با لفظ «قاری» خطاب قرار میدهند.

این جوان با اراده، خود را ناتوان نمیداند و میگوید که حدود چهار ماه پیش، براى دفاع از حقوق نابینایان, نمایندگى انجمن ملى نابینایان کشور را در پروان ایجاد کرده است.

ننگیالى که به کمک مؤسسه خصوصى «صرف» کار با رایانه را فرا گرفته و در رادیوهای «دنیا» و «کهکشان» برنامه هایی نظیر «قندیل معرفت»، «کهکشان» و غیره را اجرا میکند، گفت که در پروان، حدود ٣٠٠ نابینا شناسایی شده و تا حال ١٢٠ تن آنها شامل هفت زن، عضویت انجمن یادشده را دریافت کرده اند. نوریه نبی زاده, دختر نابینای دیگری است که در چهار سالگى در اثر انداختن خاکستر در چشمانش از سوى یک دختر کوچک، بینایىش را از دست داده است، با مرور خاطرات تلخش از زندگی در شرایط کنونی افغانستان، میگوید: «از توهین و تحقیر در مدرسه و خانواده خاطره های تلخ دارم و هیچ امیدی به بهتر شدن اوضاع ندارم.» نوریه ٢٠ ساله که به کمک مؤسسه «صرف» خط بریل را یاد گرفته و شاگرد کلاس دوازدهم مدرسه حره جلالی مرکز ولایت پروان است، میگوید: در روزهاى اول مکتب، از آزار و اذیت هم صنفىهایش زیاد رنج میبرد؛ اما حال به شنیدن حرفهای تحقیرآمیز عادت کرده است و ناگزیر آن را تحمل میکند.

عبد البصیر کامگار, برادر نوریه میگوید: برخورد اعضاى خانواده با نوریه خیلى صمیمانه است؛ اما در بیرون از منزل از سوى مردم توهین و تحقیر میشود. او می افزاید: اعضاى خانواده اش از توهین و تحقیر نوریه از سوى مردم رنج میبرند.

قاری عبد الحمید ٢٣ ساله ساکن منطقه «قلعچه سوخته» در مرکز پروان که در سال ١٣٨٠ در انفجار مین بینایىش را از دست داده است هم شکایت دارد که برخى مردم به نابینایان  توهین میکنند.

 او به عنوان نمونه ای نطور تعریف میکند: «به تازگی نامزد شده بودم، در لب جوی ایستاده بودم که یکی از همسایگان ما با کسی صحبت میکرد، میگفت که به این آدم کی دختر داده است؟ به کور هم کسی دختر میدهد؟ صدایش را شنیدم، خود را به نشنیدن زدم؛ اما سخت مأیوس شدم.» او میگوید خانواده اش ٣٠٠ هزار افغانى برای هزینه ازدواجش پرداخت کرده اند, اما از این که او توان بازپرداخت این پول را ندارد، سخنان توهینآمیز زیادی را از سوى برخى اعضاى خانواده اش میشنود و از این حالت سخت رنج میبرد. وکیل احمد سهیل, رئیس کار، امور اجتماعى، شهدا‌ و معلولین پروان نیز گفت که برخى مردم به نابینایان توهین میکند. او افزود که براى رفع این مشکل، با تدوین نشستهایی با مردم, برنامه هایی برای اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در نظر داشته و قرار است آن را گسترش دهد.

عبد الظهور ٥١ ساله ساکن شهرک مسعود شهر چاریکار و حافظ کلام الله مجید که در پانزده سالگی در اثر انفجار مین نابینا شده است، گفت که چندین بار به ریاست معارف پروان مراجعه نموده تا به عنوان استاد در یکی از دار الحفاظها مقرر شود؛ اما تلاشهای او نتیجه مثبت در پی نداشته است.

او در این مورد میگوید: «چهل شاگرد داشتم، خواستم که آنها به عنوان شاگردان من در دار الحفاظ ثبت نام کنند و من به عنوان استاد آنها باشم، باز هم ریاست معارف قبول نکرد، گفتند که باید برای این کار دیپلم داشته باشم.»

او می افزاید که به این دلیل در امتحان نهایی برای کسب سند فراغت صنف دوازدهم شرکت نمیکند که میداند بدون واسطه، کسی نمیتواند در این امتحان موفق شود.  

او که مسئولیت خانواده هشت نفری را بر عهده دارد و ماهانه سه هزار افغانی کرایه منزل را نیز میپردازد، ادعای وجود فساد در مراکز استخدامی را دارد و میگوید کسانی به عنوان معلم استخدام میشوند که یا رشوه پرداخت کنند یا واسطه داشته باشند؛ اما او این هر دو را ندارد.

محمد ممتاز احمدی, جوان ٢٢ ساله و اهل قریه «چینکی» ولایت سید خیل پروان که نابینا به دنیا آمده است، گفت که وزارت معارف بر اساس امتحانی که از او گرفته است، سند فراغت کلاس دوازدهم را به وی داده؛ اما با آن هم نتوانسته برای خود کار پیدا کند.

او افزود: «در سال جاری در امتحان استخدام معلمین شرکت کردم؛ اما در معارف واسطه نداشتم و به همین دلیل موفق نشدم، میخواستم که در یکی از دار الحفاظها استاد باشم؛ اما نشد.»

احمدی که به تازگی ازدواج کرده است، از مشکلات اقتصادی شکایت نموده و گفت که به چندین اداره دولتی و خصوصی مراجعه کرده است؛ اما با آن که توانایی تدریس را دارد و با استفاده از خط بریل و تسهیلاتی که برای نابینایان در نظر گرفته شده، میتواند از رایانه و اینترنت نیز استفاده کند، موفق به یافتن شغل نشده است.

ننگیالی, رئیس انجمن نابینایان در پروان نیز گفت که در مراکز استخدامی در ریاست معارف پروان فساد گسترده وجود دارد.

او اسناد فساد در استخدام را در اختیار ندارد, اما گفت: «فساد و ارتشاء به حدی در ریاست معارف پروان گسترده است که با پرداخت ٥٠ هزار افغانی هر کس میتواند به عنوان معلم استخدام شود، این یک حقیقت است و هیچ کس نمیتواند منکر آن شود؛ اما یک نابینا که میخواهد به جامعه خدمت کند و به فرزندان مردم قرآن درس بدهد، چون پول و واسطه ندارد نمیتواند جامه معلمی بر تن کند.» در شماره بعدی سفرمان به افغانستان، به ماجرای پر درد اشتغال نابینایان افغانستانی بیشتر خواهیم پرداخت.

نظام الدین رحیمیمعاون مالی و اداری ریاست معارف پروان، فساد در استخدام معلمان و آزمونهای ورودی برای استخدام این افراد را رد نموده گفت نابینایانی که به عنوان معلم قرآن کریم استخدام میشوند، باید مدرک دیپلم را داشته باشند و امتحان رقابتی را نیز سپری کنند.

او افزود که در حال حاضر، ده تن از نابینایان به عنوان استاد قرآن در مدارس و دارالحفاظهای این ولایت ایفای وظیفه میکنند.

این در حالی است که کمیته مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه با فساد اداری (Mec) گزارشی را منتشر کرد که در آن، «پُستهای معلمان بازار مناسب برای معاملات پنهانی» خوانده شده است.

منبع نوشته است که معلمان، به شکل گسترده براساس نفوذ و پرداخت رشوه استخدام میشوند.

همچنین شکایات نابینایان از عدم دریافت کار در حالی است که در مادۀ ٢٢ قانون حقوق و امتیازات معلولین آمده است که حکومت، دست کم سه درصد سهمیه استخدام معلولین واجد شرایط را در صورت تقاضای خود آنها مطابق احکام قانون، در وزارتها و ادارات دولتی در نظر میگیرد.

اما این در حالی است که به گفته وکیل احمد سهیل رییس کار، امور اجتماعی، شهدا و معلولین پروان؛ در حال حاضر کمتر از نیم درصد کارکنان دولتی ولایت پروان را افراد دارای معلولیت تشکیل میدهند.

سهیل خاطر نشان کرد که از تمام ادارات ولایتی رسماً خواسته است تا به اجرای ماده مذکور قانون حقوق و امتیازات معلولین، توجه جدی داشته باشند.

عدم دسترسی معلولین و نابینایان به اماکن عمومی هم از دیگر مشکلاتی است که نابینایان افغانستانی همواره از آن شکایت داشته اند. در ماده ٢٥ قانون حقوق و امتیازات معلولین، بازماندگان شهداء و مفقودین آمده است که وزارتها، ادارات دولتی و سایر مراجع، حین طراحی ساختمانها، اماکن، تفریحگاهها، ورزشگاهها و معابر عمومی، حمل و نقل و فناوری، تسهیلات لازم را برای استفاده معلولین فراهم مینمایند.

اما نابینایان پروان میگویند که این ماده نیز در بیشتر ساختمانها عملی نشده است. بسیاری از آنها از این مسأله کشایت دارند که حتی ساختمانهایی که با هدف خدماترسانی به معلولین ایجاد شده اند هم از این تسهیلات بی بهره اند.

خواجه روح الله صدیقی شهردار شهر چاریکار نیز تایید کرد که در اکثر ساختمانهای دولتی، تسهیلات رفت و آمد برای نابینایان در نظر گرفته نشده است؛ اما چنین مناسبسازیهایی در ساختمان شهرداری وجود دارد و در حدود ده ساختمان جدید دولتی که در حال ساخت است، نیز چنین تسهیلاتی در نظر گرفته خواهد شد.

نرخ معلولیت در افغانستان به دلیل سالهای طولانی جنگ خانمانسوز داخلی بسیار بالاتر از کشورهای همجوار است و طی سالهای اخیر، سازمانهای مردمنهاد زیادی شکل گرفته اند که تلاش میکنند حقوق برابر این افراد با سایر شهروندان افغانستانی را استیفا کنند.

امید هاشمی