دکتر «مجید ابهری» آسیب‌شناس اجتماعی و استاد دانشگاه، یکی از چهره‌های برجسته و البته به اذعان همه، بسیار دلسوز در حوزه آسیبهای اجتماعی است. او همواره در پژوهشها و راهکارهای خود، باورهای عمیق مذهبی را مد نظر داشته و بارها هشدارهایش را درباره شرایط امروز جوانان و تهدیدهایی که از سوی «جبهه فرهنگی غرب» جامعه اسلامی ما را هدف گرفته، شنیده‌ایم. محور گفت‌وگوی ما با او ماده جدید مخدر به نام «کروکودیل» است، اما او ترجیح داد هشدارهایش را به بهانه سفر اخیرش به کلانشهر مشهد، متوجه این شهر کند. امیدواریم این هشدارها زمینه‌ای باشد برای کاهش آسیبها در شهری که متعلق به همه ایرانیان و همه مسلمانان است؛ وانگهی این هشدارها درباره همه کلانشهرهای ایران صادق است.
شهر مشهد چه تفاوتی با سایر شهر‌ها دارد که شما را وادار کرده است هشدار بدهید؟
- با توجه به اینکه مشهد پایتخت معنوی ایران است، تقدس و شرفی ویژه در نظر ما ایرانیان و شیعیان جهان دارد. بنابراین توقع عموم مردم این است که مشهد کمتر گرفتار برخی آسیبها، باشد. متاسفانه مهاجر پذیر بودن شهر مشهد و خراسان رضوی، چه مهاجر داخلی و چه مهاجر خارجی و افزایش و گسترش حاشیه نشینی سبب شده است تضارب فرهنگها در مشهد زیاد باشد و به همان اندازه هم آسیبهای اجتماعی در این شهر زیاد شده است. یکسری از آسیبهای این شهر آسیبهای برون مرزی است. یعنی ناتوی فرهنگی از ورود اینگونه آسیبها به ایران حمایت می‌کند.
آسیب جدیدی که توجه شما را جلب کرده باشد، چیست؟
- «کروکودیل» ماده مخدر جدید که هرویین غلیظ شده و کراک هرویین است در مشهد دیده می‌شود. زادگاه این ماده روسیه است. یک میلیون و 200 هزار نفر معتاد تزریقی کروکودیل در روسیه وجود دارند. این ماده از روسیه به کشورهای همسایه خودش که اکنون با کشور ما همسایه هستند و قبلا جزو شوروی بودند وارد می‌شود و از آنجا به کشور ما راه می‌یابد. با توجه به اینکه پلیس مبارزه با مواد مخدر برخورد جدی و چشمگیری را با قاچاقچیان مواد محرک و روانگردان آغاز کرده است و این را از آمار کشفیات و دستگیر شده‌ها می‌توان پی برد، مافیای بین‌المللی مواد مخدر که مستقیماً از سوی ناتوی اجتماعی حمایت می‌شود، در مقابل این گسترش مبارزه، ترفند‌های جدیدی پیش بینی کرده است. آن هم این است که مواد مخدر جدید را با نامهای مختلف وارد بازار و تبلیغ می‌کند که دیگر این ماده، مخدر نیست و مانند ماده قبل خطرناک نیست و اعتیاد ندارد. مثل ماده مخدر «نخ» و یا «برنز» که وارد شد. آنها همان شیشه بودند که تغییر شکل داده بودند. «شیرمریم» و «غبار ملائکه» اسمهایی بود که برای «آمفتامین‌ها» تعریف می‌کردند و همه برای فریب جوانان بود. اکنون هم برای «کروکودیل» تبلیغ می‌کنند که اعتیاد ندارد.
«کروکودیل» که بتازگی وارد شده، ماده‌ای است که پایه آن دزومرفین و اسید فسفریک و اسید سیتریک و بنزن است. آثار تخریبی آن حدود چهار برابر هرویین است و نحوه استعمال تزریقی آن بیشتر متداول است. تزریق آن زخمهایی به عمق یک سانتی متر و وسعت سه چهار سانتی‌متر ایجاد می‌کند؛ انگار که کسی را با چاقو زده باشد و درمانش بسیار مشکل و حتی در مواردی غیر ممکن است. این ماده مخدر که از روسیه آمده و می‌گویند برای شنگول شدن است بتازگی در مشهد دیده شده است. دیده شدن این ماده مخدر حتی برای یک نفر هم زنگ خطر است، چون می‌تواند چند نفر را آلوده کند.
من دیدم در خیابانهای مشهد، آزادانه ناس می‌فروشند که ماده مخدر افغانی است که در کشور خودشان مصرف آن رسم است. این خودش ایجاد بازار برای اعتیاد است.
شما از ناتوی فرهنگی و اجتماعی سخن گفتید؛ منظورتان چیست؟ توضیح کامل‌تری بدهید.
- بله؛ مثلاً گسترش تبلیغات ماهواره‌ای و نفوذش در بین خانم‌ها تحت عناوین لاغر شدن و یا رفع چین و چروک پوست، سبب شد آمار اعتیاد به شیشه در بین بانوان افزایش پیدا کند. گروه سنی خانمهایی که به شیشه معتاد شدند بین 18 تا 30 سال است. برخی آرایشگاه‌ها و سالن‌های ورزشی مرکز پخش این مواد شده‌اند که به اسم شادی‌آور بودن و یا ضد افسردگی و لاغر شدن این مواد را به خورد زنان می‌دهند و آمار زنان معتاد به شیشه در سه سال اخیر 50 تا 60 درصد افزایش پیدا کرده است. متناسب با آن پلیس مبارزه با مواد مخدر هم برخورد کار‌شناسی با این مواد دارد. آنها به کارشناسانشان آموزش می‌دهند که چگونه برخورد کنند. اما همین مواد مخدر جدید که وارد کشور می‌شود در شروع شماری قربانی می‌گیرد. مثلاً اکنون در برخی استانهای کشور برای ترک اعتیاد تریاک و هرویین، شیشه می‌دهند و می‌گویند این اعتیاد ندارد. مثلا می‌گویند می‌خواهی شب امتحان بیدار باشی بیا از این قرصها بخور! یا قرص ریتالین که اثر مستقیم روی عملکرد سیستم تصمیم‌گیری مغز دارد به عنوان بیدارماندن در شب امتحان سبب اعتیاد دانش آموزان و دانشجویان می‌شود، در حالی که تأثیر مخربی روی مغز دارد.
مسؤولان چه وظیفه‌ای دارند؟
- ما به جای کتمان حقیقت و مخفی‌کاری باید واقعیت آسیبها را بپذیریم. در دولت گذشته بسیاری از آسیب‌شناسان وقتی ورود شیشه را اعلام کردند، با انگ سیاه‌نمایی و حتی همکاری با مافیای مواد مخدر مواجه شدند و گفتند این آسیب‌شناسان دارند برای این مافیا بازاریابی می‌کنند! ما وظیفه خودمان می‌دانیم که هشدار دهیم. درباره مشهد هم باید اعلام کنم آمار مصرف مواد مخدر در این شهر زیاد شده است و گویا عده‌ای می‌خواهند تقدس مشهد را خدشه‌دار کنند. مردم مشهد باید اینها را شناسایی و به مراکز انتظامی معرفی کنند. اکنون عده‌ای از زنان لاابالی به مشهد رفته‌اند و با شکل و شمایل عجیب در خیابانهای شمال شهر می‌گردند و یک عده از زنان و دختران بومی هم از آنها الگو می‌گیرند. اکنون لباسهایی، هم به شکل زیرزمینی و هم به شکل آشکار در این شهر فروخته می‌شود که کاملاً مغایر با اصول فرهنگی این شهر است. این اطلاعات حاصل مشاهده مستقیم خودم است. بنابراین در چند سفری که بتازگی به مشهد داشتم به عنوان یک پژوهشگر، به این نتیجه رسیدم که آمار آسیبهای اجتماعی در کنار مصرف مواد مخدر در مشهد بشدت رو به افزایش است.
رئیس دادگستری خراسان رضوی اتاق فکری در معاونت پیشگیری از آسیبهای اجتماعی درست کرده‌اند که در آن، آسیبها را رصد می‌کنند و آموزش و پرورش مشهد هم همکاری دارد، اما این کافی نیست.
غیر از مواد مخدر، دیگر چه آسیب جدی در این شهر وجود دارد؟
- آمار خشونت و قتل و جنایت نیز در مشهد زیاد شده است. در یک روز که من در مشهد بودم دو قتل اتفاق افتاد که یکی از آنها به خاطر جای پارک بود و دیگری درگیری دو جوان بود. میانگین سنی افرادی که وارد درگیری منجر به قتل می‌شوند بین 20 تا 35 سال است و این نشان می‌دهد این آسیب پرخاشگری جدی است. این پیامد ضعیف شدن ارزشهای اخلاقی و ضعف مهارتهای زندگی است.
متاسفانه نهادهای مختلف هم در این زمینه کم کاری می‌کنند و تنها جایی که در مشهد فعالیت می‌کند مرکز پژوهشهای آستان قدس رضوی است که جلسات متعدد دارد، خانواده‌ها را دعوت می‌کنند و جلسات آموزشی با خانواده‌ها دارند که بسیار ارزشمند است. نهادهای دیگر مانند شهرداری، آموزش و پرورش و استانداری هم باید با این مرکز آستان قدس همکاری کنند و امکانات در اختیارشان بگذارند که بتوانند کارشان را توسعه دهند. خشونتهای جنسی و مزاحمتهای خیابانی نیز از دیگر آسیبهایی است که در مشهد وجود دارد، اما باید گفت چون مشهد یک شهر گردشگری مذهبی است و از کشورهای مختلف و شهر‌های مختلف تردد در این شهر صورت می‌گیرد و با خودشان باورهای فرهنگی اجتماعی خود را می‌آورند و عده‌ای هم از پوشش مذهبی این شهر استفاده می‌کنند و برای اهداف ناهنجار خودشان به این شهر می‌آیند، اغلب، همین افراد سبب ایجاد این آسیبها می‌شوند. در کنار این خشونتها نشاط اجتماعی در شهر مشهد خیلی کم است و نهادهای متولی باید در این شهر برای ایجاد نشاط اجتماعی بین مردم تلاش زیادی بکنند. صدا و سیما، اداره ارشاد اسلامی، هنرمندان و... همه باید برنامه بسازند و هزینه کنند. مردم مشهد و سرمایه داران مشهد باید به فکر فرزندانشان باشند و در کنار نهادهای دولتی بایستند.
من اقدام بسیار پسندیده‌ای از دادگستری مشهد دیدم که برای مدارس، قاضی انتخاب کردند که هفته‌ای یکبار برای آموزش پیشگیری از جرایم به مدارس می‌روند. باید به همه این حرکتها کمک کرد.