به گزارش ایران سپید براساس آمارهای جهانی 10 درصد هر جامعه‌ای را افراد دارای معلولیت شامل می‌شوند و در کشورمان نیز بر اساس نتایج سرشماری 1390، نزدیک به یک میلیون و 300 هزار نفر از هموطنان‌مان دچار معلولیت هستند؛ حدود 350 هزار نابینا و ناشنوا، حدود 600 هزار فرد دارای معلولیت جسمی و حرکتی و حدود 350 هزار ایرانی دارای اختلال ذهنی. از طرف دیگر، برخی کارشناسان آماری معتقدند آمار واقعی معلولیت بیشتر است، بویژه در روستاها و شهرهای کوچک، برخی خانوارها «معلولیت» را نوعی نقص برای کل خانواده می‌دانند و در نتیجه در پاسخ پرسش‌های آمارگیر حاضر نیستند اظهار کنند که یکی از اعضای خانواده آنها دچار معلولیت است. به دلیل اهمیت این افراد در جامعه به سراغ دست اندرکاران و متولیان انجمن های غیر دولتی و فعالان امور افراد دارای معلولیت رفته‌ایم و از آنها در مورد مطالباتشان از کاندیداهای ریاست جمهوری پرسیده‌ایم.
دولت می‌توانست سهم بیشتری به معلولان بدهد
محمد نوری مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین در پاسخ به این سؤال که عملکرد دولت یازدهم در حوزه معلولان را چگونه ارزیابی می‌کنید به تحلیل عملکرد دولت از دو جنبه ساحت عمومی کشور و ساحت و قلمرو جامعه معلولان می پردازد و می‌گوید: در ساحت عمومی کشور، معلولان مستقل و منفک از کل جامعه نیستند و بخشی از کل جامعه محسوب می‌شوند. اگر شاخص‌های اقتصادی، کسب و کار، اشتغال، رفاه، سلامت و غیره در کل جامعه بهبود پیدا کند، روی معلولان هم تأثیر خواهد داشت و موجب بهبود جامعه و زندگی آحاد معلولان هم می‌شود. برای مثال در قانون جامع حمایت از معلولان مصوب مجلس شورای اسلامی در سال 1383 آمده که سازمان بهزیستی کشور مجاز است در قالب اعتبارات مصوب خود، صندوق فرصت‌های شغلی معلولان را ایجاد کند (تبصره 3 از ماده 7). در آیین نامه‌های همین قانون آمده است که دولت برای تأمین اشتغال معلولان می‌تواند از صندوق ذخیره ارزی برداشت کند، اما وقتی صندوق ذخیره ارزی کشور خالی باشد و نیز سازمان درآمدی از طریق مردم و خیرین نداشته باشد، نمی‌تواند صندوق اشتغال ایجاد کند. بنابراین وقتی مردم مشکل معیشت داشته باشند به سازمان هم کمک نمی‌کنند و وقتی کل کشور بحران داشته باشد پولی برای تزریق به معلولان نمی‌ماند.
البته در همه دولت‌ها کم یا زیاد معلولان مغفول و فراموش شده‌اند و سهم آنان از منابع مالی و غیر مالی کشور کمتر پرداخت و داده شده است چون قانون مشخصی ندارند، اما از ماه‌های روی کار آمدن دولت یازدهم، وزیر کار و رفاه آقای ربیعی و خود رئیس جمهوری تلاش کردند تکلیف قانون معلولان را مشخص کنند و جلسات مفصل هم بوده است.
البته اینجا نمی‌خواهم سیر تقنین معلولان ایران را گزارش دهم ولی تلاش دولت یازدهم را می‌توان این گونه گزارش داد:
1- دولت یازدهم وقتی دید بی‌قانونی برای معلولان مضر است و سیر تصویب قانون در مجلس زمانبر است، قانون معلولان را دو بخش کرد و یک بخش آن را در هیأت دولت تصویب و کار را در حدی که می‌توانست شروع کرد.البته برخی به این رویه ایراد و نقد داشته و دارند که جای بحث آن اینجا نیست ولی به نظر می‌رسد حداقل کار درباره معلولان را تا جایی که امکان داشت شروع کرد و از این نظر خوب بود.
2- دولت می‌توانست در عرصه‌های عمومی مثل حقوق شهروندی و شورای اشتغال و غیره سهم بیشتری به معلولان بدهد، اما در ساحت اختصاصی معلولان، کارهای عینی که انجام شده و می‌توان مشخصاً نشان داد عبارتند از:
1- پرداخت 181 هزار تومان ماهانه به زوجین معلول. قبلاً به زوجین تازه ازدواج کرده چیزی پرداخت نمی‌شد.
2- افزایش حقوق معلولان از طریق دوم، یعنی قبلاً از طریق بهزیستی به معلولان بین 25 تا 75 هزار تومان پرداخت می‌شد. این طریق جای خودش هست و دولت به معلولان از 181 تا 365 هزار تومان هم پرداخت می‌کند.
3- یارانه‌ای هم یک بار پرداخت شده که امید است تداوم یابد و سالانه چند بار تکرار شود، یعنی به هر معلول 70 هزار تومان یک بار به‌عنوان حق یارانه پرداخت شده است. البته این اطلاعات را دفتر فرهنگ معلولین با پرس و جو از معلولان کسب کرده و قانون یا مصوبه مکتوبی هنوز ملاحظه نشده است.
4- در زمینه زبان اشاره، آموزش و پرورش در شهرهایی که ما دیده‌ایم مثل شهر قم سختگیری سابق را ندارد. در گذشته اگر دانش‌آموز ناشنوایی یا معلمی به زبان اشاره، مفهومی را بیان می‌کرد مؤاخذه شده و گاه تنبیه بدنی می‌شد. دفتر فرهنگ معلولین گزارش‌های متعدد در اختیار دارد.
با اینکه زبان اشاره حق مسلم و جهانی ناشنوایان است و به تجربه ثابت شده آنان از این طریق بهتر تفهیم و تفاهم دارند، اما در سه سال اخیر شنیده‌ایم و دیده‌ایم، برخوردهای سابق نیست.
نوری با انتقاد از کمبود فعالیت‌های فرهنگی در سازمان بهزیستی می‌افزاید: سازمان بهزیستی در بخش فرهنگی کارهایی مثل مسابقه بین‌المللی قرآن برای نابینایان را داشته است ولی اساساً در قسمت فرهنگ کارهای بسیار هنوز راه‌اندازی نشده ، مثلاً در بخش کتاب مشکلات همچنان هست ولی در این دولت جشنواره کتاب را تقریباً برای نخستین بار برگزار کردند و در بخش توانبخشی، وضعیت بهتر از بخش فرهنگ بود و اقدامات گسترده‌ای برای معلولان انجام شده است. مدیر عامل دفتر فرهنگ معلولان با اشاره به مشکلات افراد دارای معلولیت می‌گوید:
وقتی مشکلات جامعه معلولان مرتفع می‌شود که به صورت یک مقوله علمی به آن نگاه شود. همان‌طور که اقتصاد و پزشکی و غیره راهکار علمی دارد، معلولیت هم اینچنین است.
نخستین مشکل معلولان این است که در بسیاری از مواقع افراد فاقد تخصص و تجربه، مدیریت و هدایت مراکز مربوط به این افراد را به عهده گرفته‌اند؛ درخواست ما این است که به معلولان به چشم یک موضوع تخصصی نگاه کنند و انسان‌های با تجربه و متخصص را سرکار بگذارد.
متأسفانه صدا و سیما هیچ توجهی به معلولان ندارد. به‌عنوان مثال روز جمعه 8 اردیبهشت‌ماه 96 نخستین مناظره شش تن از کاندیداهای ریاست جمهوری بعدازظهر از شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی منتشر شد، این جلسه به مشکلات اجتماعی اختصاص داشت. سرفصل‌های اصلی پرسش از کاندیداها عبارت بود از:
عدالت اجتماعی، حاشیه نشینی و حاشیه نشینان، تعامل ادارات با ارباب رجوع، محیط زیست و مردم، نظام اداری کشور، مسکن مردم و جوانان.
مجری نه در سرفصل‌های کلی و نه در دیگر پرسش‌ها، هیچ سؤالی از اقشار آسیب‌مند جامعه مثل معلولان مطرح نکرد. تنها یکی دو بار واژه معلول بر زبان کاندیداها آمد ولی به اینکه حقوقشان چقدر است؟ مشکلات آموزشی و معیشتی شان چگونه است؟ و خلاصه درباره مسائل آنها هیچ سخنی به میان نیامد. از آنجا که معلولان بزرگ‌ترین گروه اجتماعی و به لحاظ کمی و کیفی دارای جمعیت 10 درصدی و تأثیرگذار هستند ، مناسب بود یک سرفصل به آنها اختصاص می‌یافت. وی در پایان با بیان اینکه هنوز معلولیت در جامعه مغفول مانده می‌گوید:
مواردی از این دست برای جامعه معلولان غریبه نیست و نشانگر این است که معلولان و معلولیت‌ها مغفول است بنابراین رسالت و وظیفه خود معلولان و تشکل‌های معلولیتی سنگین‌تر می‌شود. باید هشیارانه در سرنوشت خود در جامعه نقش ایفا کنیم، نیروهای متعهد و متخصص را به امور مربوط به خودمان بگماریم تا بتوانیم به مسئولان و جامعه آگاهی بدهیم.
قانون، 3 درصد استخدام افراد معلول را اجرا کند
خانم معصومه مزینانی مدیرعامل مؤسسه حمایت افراد دارای افت شنوایی (محاش) مهم‌ترین اقدام دولت یازدهم را برای کودکان کم شنوا و ناشنوا، فعال شدن سیستم آموزش و پرورش استثنایی در مورد حمایت وکمک به کاشت حلزون بچه‌های ناشنوایی که زیر شش سال هستند می‌داند و می‌گوید قبلاً باید مبلغ شش میلیون تومان را خانواده می‌پرداخت و این مبلغ برای والدین کم درآمد امکان پذیر نبود وطبعاً بچه فرصت را از دست می‌داد واز قدرت شنیدن وتکلم بی‌بهره می شد ولی با فعال شدن سیستم آموزش و پرورش استثنایی، کاشت حلزون برای کودکان زیر شش سال رایگان شد که واقعاً اقدام بزرگ و قابل تقدیری بود و کودکان زیادی از این طریق از موهبت شنوایی بهره‌مند شدند. در واقع این اقدام دولت یازدهم که اگر بچه ناشنوا در مدرسه استثنایی ثبت‌نام کند و در این مدرسه مشغول آموزش شود، دولت مبلغ شش میلیون تومان را می‌پردازد قدم بسیار بزرگی بود اما قدم ملموس دیگر برای افراد ناشنوا و کم شنوا ایجاد جایگاه شغلی از طریق کار در کارگاه ها ومؤسسات بوده که آن هم قابل توجه بوده است. مدیرعامل محاش می‌افزاید: ما از دولت ها انتظار داریم که به قانون سه درصد استخدامی افراد دارای معلولیت که در قانون جامع حمایت از حقوق معلولان آمده توجه کنند. خواسته‌های دیگرمان یکی بیمه کردن تجهیزات سمعک و توانبخشی مربوط به افراد ناشنوا و کم شنواست و دیگری درخواست برای تهیه فیلم‌های سینمایی و برنامه‌های تلویزیونی با زیرنویس است تا افراد دارای معلولیت شنوایی نیز بتوانند از دیدن فیلم‌ها و برنامه‌ها لذت ببرند.
امور معلولان را در برنامه‌های کلان بگنجانید
دکتر غلامرضا پسته مدیر عامل مجمع تشکل‌های استان اصفهان و مدیر عامل کانون سراسری تشکل های کشور با نگاه انتقادی به این موضوع که متأسفانه برای معلولان در دولت‌های قبلی زیربنایی کار نشده بود به بیان این نکته می‌پردازد: امور افراد دارای معلولیت به یک روز و یکسال و چهار سال ختم نمی‌شود، مسائل معلولان باید در برنامه‌ریزی‌های کلان گنجیده شود تا همه دولت ها ملزم به اجرای آن باشند و مهم‌ترین مطالبه جامعه معلولان هم همین است که در برنامه ریزی های کلان، معلولان را بگنجانید. شما تصور کنید از سال 83 قانون جامع حمایت از حقوق معلولان به تصویب رسیده است؛ قانونی که اگر همه دولت ها به آن عمل کنند بسیاری از مسائل و مشکلات مربوط به معلولان در حوزه‌های گوناگون مناسب سازی، مسائل توانبخشی و درمانی و مسائل حقوقی و قضایی و... قابل حل بودند اما متأسفانه چون قانون نحوه نظارت را مشخص نکرده بود روی هوا ماند البته دولت بخش‌هایی از همین قانون را برای اجرا ابلاغ کرد ولی متأسفانه همین خلأ نظارت باز هم به قانون ضربه می‌زند بنابراین مشخص ترین مطالبه ما از دولت آینده این است که بخواهیم قانون جامع را به صورت ضربتی و عملیاتی پیگیری و اجرایی کند.
معلولان در انتظار معجزه و رویدادهای فوری نیستند
بهروز مروتی از فعالان حقوق معلولان نیز با بیان اینکه اگر بخواهیم نگاهی منصفانه داشته باشیم سال‌های قبل به دلیل تحریم و مشکلات اقتصادی، رسیدگی مطلوبی به وضعیت معلولان صورت نگرفته است به اهم اقدامات انجام شده در دولت برای افراد دارای معلولیت می‌پردازد و از بررسی همه جانبه مسائل معلولان و روش‌های حل آنها می گوید.
نیم نگاه
متأسفانه صدا و سیما هیچ توجهی به معلولان ندارد. به‌عنوان مثال روز جمعه 8 اردیبهشت‌ماه 96 نخستین مناظره شش تن از کاندیداهای ریاست جمهوری بعدازظهر از شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی پخش شد، این جلسه به مشکلات اجتماعی اختصاص داشت. سرفصل‌های اصلی پرسش از کاندیداها عبارت بود از: عدالت اجتماعی، حاشیه نشینی و حاشیه نشینان، تعامل ادارات با ارباب رجوع، محیط زیست و مردم، نظام اداری کشور، مسکن مردم و جوانان.
مجری نه در سرفصل‌های کلی و نه در دیگر پرسش‌ها، هیچ سؤالی از اقشار آسیب‌مند جامعه مثل معلولان مطرح نکرد. تنها یکی دو بار واژه معلول بر زبان کاندیداها آمد ولی به اینکه حقوقشان چقدر است؟ مشکلات آموزشی و معیشتی شان چگونه است؟ و خلاصه درباره مسائل آنها هیچ سخنی به میان نیامد. از آن جا که معلولان بزرگ‌ترین گروه اجتماعی و به لحاظ کمی و کیفی دارای جمعیت 10 درصدی و تأثیرگذار هستند ، مناسب بود یک سرفصل به آنها اختصاص می‌یافت
دومین لایحه جدید حمایت از حقوق معلولان و ارائه به مجلس در سال 1394، صدور بخشنامه 28 ماده‌ای رسیدگی به وضع معلولان در سال 1394، پیشنهاد افزایش یارانه مستمری بگیران و مددجویان بهزیستی و کمیته امداد پیش‌بینی‌های لازم در برنامه ششم راجع به معلولان، تصویب و ابلاغ حقوق شهروندی که مفاد آن برای معلولان نیز بسیار کارساز است، تأمین دارو و تجهیزات مورد نیاز معلولان و مددجویان به‌عنوان مهم‌ترین اقداماتی که در حوزه افراد دارای معلولیت انجام شده است می توان نام می‌برد. مروتی در خصوص مطالبات جامعه معلولان از کاندیداها چنین می‌گوید: معلولان در انتظار معجزه و رویدادهای فوری در حل مسائل خود و رفع نیازها نیستند و اعتقاد بر این است که هر اقدامی باید مبتنی بر دانش و بررسی‌های علمی و ارائه راهکارهای سنجیده و فراگیر برای همه معلولان باشد.
لذا ضمن ابراز برائت از وعده‌های عجولانه و عوام فریب، مطالبات و خواسته‌های عالمانه و اصولی خود را در انجام و تحقق موارد زیر می‌دانیم:
1- پایبندی به مفاد کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت و تمهید مقدمات اجرای کامل آن.
2- اجرای دقیق و کامل قوانین و مقررات مصوب در مورد معلولان
3-آسیب شناسی و بررسی و احصای مسائل و مشکلات معلولان و تلاش برای رفع آنها.
4- به روز‌رسانی مقررات و امکانات و روش های مورد عمل در حوزه معلولان.
5- فراخوان سراسری پیگیری تصویب لایحه حمایت از حقوق معلولان.
شورای عالی حقوق معلولان را تشکیل دهید
سهیل معینی مدیرعامل شبکه تشکل های نابینایان کشور (چاووش) با اشاره به اینکه افراد دارای معلولیت هم مانند همه شهروندان حقوق مشخصی دارند، می‌گوید: امروزه هر کشوری توسعه یافته‌تر است که مجموعه حقوق این افراد تبدیل به قوانین شده باشد البته در تبدیل حقوق افراد دارای معلولیت در کشورمان رشد داشته‌ایم و در واقع حقوق این افراد را تبدیل به قانون کرده‌ایم .دولت‌ها در قبال گروه‌های مختلف اجتماعی مثل همه شهروندان دو وظیفه اصلی دارد؛ یکی اینکه بر اساس قانون اساسی و کنوانسیون جهانی که کشور ما هم به آن پیوسته همه افراد دارای معلولیت مثل همه شهروندان از حقوق مساوی برخوردار باشند، معلولیت موجب می‌شود تا فرصت‌های برابر گاهی از بین بروند ما حق جدیدی نمی‌خواهیم. وظیفه دوم دولت جدید این است که به طور مشخص تدابیری بیندیشند که زمینه توانمندسازی و توانبخشی این گروه‌های اجتماعی که جزو گروه‌های پایین دست جامعه قرار می‌گیرند را فراهم کنند تا همپای دیگران در جامعه مشارکت داشته باشند.
معینی در ادامه با بیان اینکه فرهنگی که معلول را فردی افتاده که نیازمند دستگیری و کمک صدقه‌ای دادن می‌بیند، می‌گوید: خوشبختانه این اتفاق افتاد و این نگاه معلول را مستمند دیدن که برای افراد دارای معلولیت نگاه آزاردهنده‌ای بود حذف شد و دولت بر اساس حقوق شهروندی به نیاز این افراد توجه کرد. خوشبختانه گام‌های خوبی برداشته شد لایحه حمایت از حقوق معلولان در خرداد 94 در دولت تصویب شد و به مجلس رفت و در شهریور ماه 94 ابلاغیه تصویب نامه حقوق معلولان به تمام دستگاه‌ها ابلاغ شد که اقدام بسیار خوبی بود. در مرحله بعد نگاه واقع بینانه‌ای به معیشت افراد دارای معلولیت انداخته و تلاش شد در چارچوب برنامه‌ریزی‌های کلان جامعه به آن توجه شود. قرار شد دیگر مستمری‌ها قطره چکانی افزایش پیدا نکنند و در قالب برنامه ششم توسعه مستمری‌ها بهبود پیدا کند که این اتفاق افتاد و مستمری‌ها متناسب با معیشت رشد داشتند که از همان سال اول اجرای برنامه ششم یعنی امسال اجرایی شد. مدیر عامل شبکه تشکل‌های نابینایان در بخش دیگری از صحبت‌هایش به بیان انتظارات و مطالبات افراد دارای معلولیت می‌پردازد: انتظاراتی وجود دارد از جمله اینکه دولت روی تصویب نامه‌ای که ابلاغ کرد حساسیت نشان بدهد و گزارش سالانه‌ای از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها بخواهد. انتظار ما از دولت جدید این است که نهاد نظارتی ای با حضور معلولان که همان شورای عالی حقوق معلولان باشد را هر چه زودتر ایجاد کنند. این شورا امکان خوبی است که بر نحوه اجرای حقوق معلولان در کشور نظارت کنیم. متأسفانه در کشور از ضعف نظارت بر اجرای قوانین رنج می‌بریم که البته بخشی از نظارت به عهده مجلس و بخشی به عهده دولت است که می‌تواند هر سال از سازمان‌های زیر مجموعه‌اش گزارش بخواهد. وی در ادامه با پیشنهاد اینکه بهتر است برای پیشرفت حقوق معلولان برنامه‌های مربوط به آنها هم در قالب برنامه‌های اجرایی مثل برنامه 5 ساله گنجانده شود، می‌افزاید:برنامه محوری در مدیریت امور معلولان از مهم‌ترین مطالبات جامعه معلولان است بعد از آن سازمان بهزیستی نیازمند اصلاحات ساختاری و عمیقی است، باید سازمان‌های اجرایی قوی‌ای که ترکیبی از سازمان‌های مردمی و دولت باشند رشد کنند چرا که سازمان بهزیستی فربه است و همین روند حرکتش را کند کرده است باید با رشد انجمن‌های غیر دولتی شاهد این باشیم که این انجمن‌ها اولاً بتوانند ارتباط خوبی با گروه هدف خود داشته باشند و در مرحله بعدی این انجمن‌ها بتوانند مستقیماً در تصمیم گیری‌ها مشارکت داشته باشند و سازمان بهزیستی در حوزه توانمندسازی و توانبخشی تخصصی وارد شود قطعاً خیلی موفق تر عمل انجام خواهد شد. معینی در پایان با بیان اینکه در سال‌های اخیر خیلی از کاندیداها به سراغ معلولان و تشکل‌هایشان می‌آیند و به این نتیجه رسیده‌اند که برای به دست آوردن رأی باید به خواسته‌های گروه‌های اجتماعی یا همان معلولان توجه کنند، می‌گوید: این تحول بزرگی برای جامعه افراد دارای معلولیت است چرا که مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند که باید نیازهای گروه‌های اجتماعی را ببینند و فرصتی برای افراد معلول است که صدایشان را به گوش مسئولان برسانند، اما متأسفانه دیده می‌شود که بسیاری از تشکل‌ها از این فرصت استفاده نمی‌کنند و به ابزارهایی تبدیل شده‌اند و با گرفتن پاداش‌های محدود در خدمت جمع‌آوری رأی در می‌آیند، در اینجا انجمن‌ها باید نکاتی را لحاظ کنند انجمن‌ها نباید به ابزارهای تبلیغاتی کاندیداهای مشخص دربیایند و به عبارت دیگر انجمن‌ها حزب نیستند.
نقش ان‌جی‌اوها این است که خواسته‌ها را در حد کلان مطرح کنند و تعهد بدهند به افراد دارای معلولیت که من اگر به قدرت برسم در این مسیر حرکت می‌کنم؛ این نخستین کاری است که تشکل‌ها باید انجام بدهند این کار بدون گرایش‌های سیاسی می‌تواند انجام شود، بعد تعهد کاندیداها را به اطلاع اعضا برسانند و قضاوت را به عهده افراد معلول بگذارند این گونه یاد می‌گیریم از فرصت مشارکت سیاسی برای رشد آگاهی افراد معلول استفاده کنیم، اخیراً تعداد زیادی از افراد دارای معلولیت کاندیدای شوراهای شهر و روستا شده‌اند این هم مبین اعتماد به نفس افراد معلول است که به یک حدی از رشد رسیده‌اند و خودشان را در معرض رأی مردم قرار داده‌اند و رقابت کنند اما در کنار این پدیده مثبت متأسفانه بسیاری از این افراد فاقد برنامه هستند و خیلی از معلولان هم به این افراد تنها به صرف معلولیت رأی می‌دهند؛ این نگاه هم نگاه خوبی نیست چون شورای یک شهر هم یک نهاد تخصصی و سیاسی است و تصمیماتی که در شورا گرفته می‌شود تأثیرگذار است و باید با برنامه در مدیریت شهری نقش داشته باشیم. از تشکل‌ها انتظار می‌رود از کاندیداهای معلول هم برنامه بخواهند تا افراد معلول هم با نگاهی عاقلانه انتخاب کنند.
سمیه افشین فر