به گزارش ایران سپید به نقل از مهر محمدجواد خادمی: »معلولیت محرومیت نیست، محدودیت است»؛ شعار زیبا و جانسوز امروز بهزیستی است. شعاری که تشویق‌های بسیاری را برای مسئولین سازمان‌های مرتبط با نابینایان به همراه و دردی جانکاه را برای معلول به دنبال دارد. اینکه محرومیت و محدودیت چگونه به یکدیگر ربط پیدا می‌کنند، بحثی است که فقط زمانی نسبت به آن دانش پیدا می‌کنیم که خود معلول باشیم و درد ناشی از محدودیت را چشیده و به دنبال آن به باور محرومیت رسیده باشیم.محدودیت خود موجب محرومیت نیست و می‌توان با استفاده از وسایل کمک توانبخشی و با استفاده از توانمندسازی سایر حس‌ها محدودیت را درهمان حد محدودیت نگاه داشت و یا حتی از میان برد. ولی درصورتی‌که معلولین به‌خصوص معلولین بینایی به تجهیزات اولیه که می‌تواند نیازهای آن‌ها را تا حدی مرتفع سازد دسترسی نداشته باشند این محدودیت، محرومیت جسمی و روانی شدیدی را به دنبال خواهد داشت. محدودیتی که با شعارزدگی شفا نخواهد یافت.معلولین بینایی ازجمله اقشاری هستند که در سه حیطه بسیار مهم اعم از مسائل فردی همچون آشپزی، نظافت منزل؛ مسائل شغلی همچون استفاده از سیستم‌های اداری و نامه‌نگاری‌های سازمانی و مسائل اجتماعی همچون ازدواج، فرزند پروری و ... با مشکلات زیادی مواجه هستند.ازآنجایی‌که ساخت و توزیع وسایل کمک توانبخشی و تجهیزات ویژه نابینایان در کشور ما با چالش‌های متعددی روبرو است و معلولین بینایی با محرومیت شدیدی در استفاده از این ابزارها روبرو هستند بر آن شدیم تا تحلیلی کوتاه بر سه بخش اثرگذار در این حیطه داشته باشیم. نقش دولت و بخش خصوصی و خود معلولین در برنامه‌ریزی، ساخت و توزیع تجهیزاتی که می‌تواند تا حدی مشکلات را حل و زندگی بهتری را برای معلولین به همراه داشته باشد چیست و نقش این سه گروه چگونه و به چه شکل با یکدیگر پیوند خواهد خورد.
کارشناسان ناآگاه سرآغاز ناهماهنگی در حوزه توانبخشی
مسئول دفتر نابینایان دانشگاه اصفهان ازجمله نابینایانی است که سال‌ها به‌عنوان یک مقام مسئول نقطه ارتباط اثربخشی در میان نهادهای دولتی، بخش‌های خصوصی و عموم نابینایان بوده است. پاسخ به این سؤال که مهم‌ترین مشکل در تهیه و توزیع وسایل کمک توانبخشی در حوزه نابینایان چیست، می‌گوید: مهم‌ترین مشکل عدم هماهنگی است. ناهماهنگی میان بخش‌های مختلف دولتی، خصوصی و عدم اتحاد و هم‌فکری در میان نابینایان مهم‌ترین نقیصه است. این ناهماهنگی موجب عدم برنامه‌ریزی صحیح و درنتیجه شکست طرح‌ها خواهد بود.تولید تجهیزات مرتبط با معلولین به لحاظ اقتصادی برای شرکت‌های خصوصی توجیه‌ناپذیر است و درصورتی‌که حمایت لازم چه در زمان خرید و چه در زمان توزیع در میان معلولین از آنان انجام نگیرد تمامی برنامه‌های بخش خصوصی با شکست روبرو خواهد شدمرتضی هادیان افزود: درصورتی‌که هماهنگی لازم در میان مراکز دولتی مرتبط با معلولین، بخش خصوصی و کارشناسان معلول به وجود آید، می‌توان آینده‌ای بهتر را فراسوی معلولین متصور شد. وی گفت: نقطه آغازین این ناهماهنگی از جایی کلید می‌خورد که ما شاهد به‌کارگیری کارشناسان بینا، کم‌سواد به لحاظ آشنایی با نیازها و توانمندی‌های معلولین و بی‌تجربه هستیم. درصورتی‌که در سازمان‌های مرتبط با معلولین به‌جای استفاده از چنین کارشناسانی از کارشناسان مجرب معلول استفاده شود، کار آیی افزایش خواهد یافت. چراکه یک معلول خود طعم معلولیت را درک کرده و همین درک که از صدها مدرک بالاتر و مهم‌تر است می‌تواند راهگشای مناسبی برای پیشبرد اهداف باشد. اما در گام بعد ناهماهنگی میان بخش خصوصی و بخش دولتی نمایان می‌شود چراکه تولید تجهیزات مرتبط با معلولین به لحاظ اقتصادی برای شرکت‌های خصوصی توجیه‌ناپذیر است و درصورتی‌که حمایت لازم چه در زمان خرید و چه در زمان توزیع در میان معلولین از آنان انجام نگیرد تمامی برنامه‌های بخش خصوصی با شکست روبرو خواهد شد.مسئول دفتر دانشگاه اصفهان در ادامه به نقش عموم نابینایان اشاره‌کرده و آن را بسیار اثربخش می‌داند. چراکه عدم اتحاد در میان معلولین خود زمینه‌ساز بی‌توجهی مسئولین را فراهم می‌کند. درصورتی‌که معلولین می‌توانند نقش بزرگی در شناسایی، تست و سفارش محصولات را بر عهده داشته باشند.
قیمت‌ها بر عرش، حمایت‌ها بر فرش
نهادهای مرتبط با نابینایان که اعضای آن را خود معلولین بینایی تشکیل می‌دهند ازجمله مهم‌ترین ارکانی هستند که می‌توانند به نمایندگی از طرف خود معلولین نقش مؤثری در دستیابی به تجهیزات کمک توانبخشی داشته باشند.نایب‌رئیس انجمن موج نور (انجمن نابینایان) اصفهان در پاسخ به این سؤال که مهم‌ترین آسیب در حوزه تجهیزات مرتبط با نابینایان چیست، گفت: آسیب موجود دسترس‌ناپذیر بودن این تجهیزات نیست چراکه امروزه به لطف اینترنت، پست و راه‌های مشابه دستیابی به تجهیزات چه در داخل و چه در خارج امکان‌پذیر است. مهم‌ترین آسیب داخلی قیمت بالای تمام‌شده این اجناس است. خانواده‌ها و خود نابینایان غالباً از اقشار ضعیف جامعه بوده و سازمان‌های مرتبط همچون بهزیستی و اداره استثنایی حمایت‌های لازم را انجام نمی‌دهد.
وی افزود: لازم است دولتمردان ما از طرح‌های اجراشده در کشورهای توسعه‌یافته الگوبرداری کرده تا بتوانند حمایت‌های لازم را از معلولین انجام دهند. در این کشورها از طریق وارد ساختن بیمه به امر توانمندسازی کمک‌هزینه‌های لازم برای خرید معلولین انجام می‌گیرد، البته دولت نیز آن‌ها را تنها نگذاشته و با آگاهی از اینکه یک معلول در رده اول، نیازمند توانمندسازی است نه شعارزدگی خدمات مالی لازم را انجام می‌دهند.علی‌اکبر حاتمی در مورد نقش شرکت‌های خصوصی اظهار داشت: سازمان‌های دولتی با دو مشکل بزرگ روبرو هستند که شرکت‌های خصوصی مشکل‌گشای آن‌ها هستند. یکی از این مشکلات دارا نبودن کارشناسان مجرب که بتوانند پژوهش‌های لازم را در حوزه وسایل توانبخشی داشته باشند و یا کار آیی آن را چک کنند. اما دومین مشکل، مشکلات در حوزه ارتباطات است. سازمان‌های ما به علت مشکلات حال حاضر نمی‌توانند به‌راحتی با خارج از کشور رابطه داشته باشند. اما شرکت‌های خصوصی می‌توانند فارغ از این مشکلات نقش تسهیل گر را بازی کنند.نایب‌رئیس انجمن موج نور اصفهان ادامه داد: اما واقعیتی اجتناب‌ناپذیر در این میان، چیزی نیست جز اینکه هرچند نیاز، امری است که باید آن را برطرف کرد اما برای بسیاری از شرکت‌های خصوصی مقرون‌به‌صرفه نیست که در جهت برطرف کردن نیازهای معلولین اقداماتی را انجام دهند. برای مثال کفش نمره ۵۰ نیز یک نیاز است که همگان آن را قبول دارند ولی هیچ کفاشی حاضر نیست به تولید آن بپردازد چراکه بیش از چند جفت در سال فروش ندارد.
وی افزود: در اینجاست که بازهم برگشتی ناخواسته به سمت دولت ایجاد می‌شود چراکه بدون حمایت دولت نمی‌توان و انتظار هم نمی‌رود که شرکت‌های خصوصی اقدام به واردات یا ساخت اجناس مرتبط کنند.علی‌اکبر حاتمی در پاسخ به این پرسش که نقش تشکل‌های نابینایان به‌عنوان نمایندگان عموم این جامعه چیست، گفت: البته که نقش این تشکل‌ها و خود معلولین اثرگذار است و مهم‌ترین اثر آن می‌تواند به‌صورت انتقال درخواست‌های مکرر به سازمان‌ها مرتبط باشد تا تصمیمات مهم‌تری را در این رابطه اتخاذ و تسهیل گر این راه پرپیچ‌وخم باشند. اما نقش آن‌ها به‌تنهایی راهگشا نیست چراکه کلید این قفل به اعتقاد من در دستان دولت است که به‌صورت ارائه وام‌های کم‌بهره، حمایت از شرکت‌های خصوصی و خرید تجهیزات بدون واسطه انجام خواهد شد.وی افزود: ازجمله ارکان تأثیرگذار در تهیه تجهیزات نابینایان، شرکت‌های خصوصی هستند. نقشی که اگر به‌صورت صحیح و به‌جا از آن استفاده شود، می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال‌زایی حتی برای خود نابینایان نیز باشد و مهم‌تر از همه حرکتی سریع به سمت شناخت و برطرف کردن نیازهای واقعی معلولین را موجب شود.
عدم شناخت توانمندی معلولین ما در بهانه‌تراشی‌های مسئولان
یغمایی ازجمله مدیران موفق این روزهای شرکت‌های خصوصی است که درزمینهٔ واردات تجهیزات ویژه معلولان تلاش می‌کند. وی که در اقدامی نو به جستجو در سرتاسر جهان پرداخته و مهم‌ترین و کاربردی‌ترین وسایل موردنیاز نابینایان را از کمپانی‌های بزرگ خریداری و در دسترس نابینایان قرار داده، روزهای خوبی را پیش روی خود می‌بیند.بااین‌حال ارزیابی خوبی از وضعیت تجهیزات توانبخشی ویژه نابینایان در داخل ندارد و می‌افزاید: برداشت من از جلسات متعددی که در طول چند ماه گذشته با سازمان‌های مختلف برگزار کرده‌ام این است که پیش‌زمینه فکری و اطلاعات کاملی در اختیار مسئولین ذی‌ربط وجود ندارد. تنها پیشرفت‌هایی که من در مشاهدات میدانی خود دیده‌ام موفقیت‌های نرم‌افزاری بوده است. عقب‌ماندگی مهم‌ترین اصلی است که در بخش توانبخشی چه در حیطه نابینایان و چه در سایر معلولین به چشم می‌آید.مشکل ما عدم‌حمایت از تجهیزات مدرن به بهانه حمایت از تولیدات داخلی است. تولیدات داخلی بی‌کیفیت که نتوانسته مشکلات نابینایان را حل کند و سازندگان آن نیز خواهان رقابت و بالا بردن کیفیت کالاهای خود نیستندیغمایی در پاسخ به این سؤال که چرا این عقب‌ماندگی صورت پذیرفته است، می‌گوید: شناخت. تنها واژه‌ای که به ذهن من می‌رسد این واژه است. عدم شناخت توانمندی‌ها و استعدادهای نابینایان در ایران و دست‌کم گرفتن آن موجب می‌شود تا هرکسی به خود این حق را بدهد تا آن‌ها را به چشم حقارت بنگرد. درصورتی‌که مسئولین مرتبط باورهایشان را تغییر دهند و معلولین را بپذیرند دیگر چه بهانه‌ای باقی می‌ماند تا عملی در راستای تجهیز کردن آن‌ها به وسایل کمک توانبخشی انجام نگیرد.وی بزرگ‌ترین مشکل پیش روی خود در بخش دولتی را رعایت نشدن کنوانسیون ژنو می‌داند. بر اساس این کنوانسیون بین‌المللی تمامی تجهیزات وارداتی برای معلولین از معافیت مالیاتی برخوردار خواهد بود. درحالی‌که اگر شما بخواهید یک عصای ساده را وارد کنید حدود ۱۱۰ درصد حق گمرک بر آن افزوده می‌شود این مالیات هزینه‌ای است که یک معلول از پرداخت آن عاجز است. مدیر این شرکت خصوصی، می‌افزاید: زمانی که مسئولین کشوری بر این امر معتقد نیستند که کالاهای خاص مخصوص افرادی است که به آن نیاز دارند بنابراین باید از آن حمایت شود نه اینکه با افزایش قیمت مواجه شود نتیجه‌ای جز این ندارد که ماکروفرگویا در لیست کالاهای لوکس قرار می‌گیرد. دیگر مشکل ما عدم‌حمایت از تجهیزات مدرن به بهانه حمایت از تولیدات داخلی است. تولیدات داخلی بی‌کیفیت که نتوانسته مشکلات نابینایان را حل کند و سازندگان آن نیز خواهان رقابت و بالا بردن کیفیت کالاهای خود نیستند.وی گفت: با تمامی این تفاسیر تأثیرگذارترین قشر در این میان خود نابینایان هستند. درصورتی‌که از حدود ۶۰۰ هزار نابینای کنونی ۱۰ هزار نفر از کالاهای مدرن استقبال کنند و هزار نفر از آن‌ها خرید انجام دهند شرکت‌های مختلف خصوصی وارد بازار خواهند شد. این ورود موجب تجهیز تر شدن این بازار است. اما مهم‌تر از خرید آگاه ساختن همگان از توانمندی‌های بالقوه و بالفعل کنونی است. نابینایان باید در هر زمان و هر مکان که امکان دارد این توانمندی را بروز دهند تا همگان مجبور شوند آن‌ها را بپذیرند و حقوقشان را اجرایی کنند.درهرحال مثلث معلولین، مسئولین و شرکت‌های خصوصی در کش‌وقوسی با یکدیگر قرار دارند تا معایب یکدیگر را برطرف کرده و قطار محرومیت یا محدودیت معلولین را ترمیم و زندگی آن‌ها را پربارتر کنند. دردی که شعار نمی‌خواهد، کارشناس مجرب می‌خواهد. دردی که پول کلان نمی‌خواهد، دانش و آگاهی می‌خواهد و در نهایت دردی که فریاد نمی‌طلبد، پیگیری می‌خواهد.