به گزارش ایران سپید زه اصولاً به معنای سیم است. همان که غربیها از لفظ Chord برایش استفاده میکنند. از همین رو است که در واژه نامه های موسیقی از لفظ chordaphones یا زِهصدا برای سازهای زهی استفاده میشود. یعنی سازی که سیمهای در طول آن کشیده شده و صدا، به وسیله ایجاد ارتعاش در آن سیم به وجود میآید. زهیها را بر اساس دو الگو دسته بندی میکنند؛ نخست از نظر شکل ساخت و دیگری بر اساس شیوه نواختنشان؛ که البته دومی رایجتر است.

از نظر نوع نوازندگی، سازهای زهی به دو دسته تقسیم میشوند. دسته اول آنهایی هستند که به وسیله ضربه زدن بر روی سیم نواخته میشوند. به ضربه ای که به سیم وارد میشود زخمه میگویند و به همین دلیل هم به این دسته از سازها لفظ زهی-زخمه ای اطلاق میشود. سازهای زخمه ای را یا با ناخن مینوازند؛ مثل سه تار یا گیتار، یا با مضراب؛ مانند سنتور یا تار. گیتار بیس، سیتار، بالالایکا، بانجو، و ماندولین از جمله دیگر سازهای شناخته شده ای هستند که در این خانواده جای میگیرند. دیگر خانواده سازهای زهی شامل آن دسته از سازها میشود که به جای ناخن یا مضراب، به کمک یک آرشه نواخته میشوند. آرشه شامل یک چوب است که به دو سر آن موی دُم اسب متصل شده است. موها در نوک آرشه با قطعه ای از جنس عاج یا استیل به چوب آرشه میچسبند. در ته آرشه قطعه ای به نام موگیر، که از چوب و صدف ساخته شده، کشیدگی موهای آرشه را تنظیم میکند. موگیر با پیچ به چوب آرشه متصل میشود. در موسیقی ایرانی، برای نواختن سازهایی مثل کمانچه از چنین وسیله ای استفاده میشود. البته نوازندگان کمانچه و به طور کلی نوازندگان سازهای ایرانی از لفظ کمانه به جای آرشه استفاده میکنند. شیوه نواختن سازهای زهی-آرشه ای به این شکل است که معمولاً نوازنده ساز را در دست چپ میگیرد و انگشتان را بر روی سیمها جا به جا میکند و همزمان هم با قسمت مویی آرشه روی سیمها، آنجا که نزدیک به کاسه تشدید کننده صدا یا رزوناتور باشد، میکشد. از این کشیدن، صدایی ممتد تولید میشود که همان صدایی است که به طور مثال ما در سازهایی نظیر کمانچه یا ویلن میشنویم. البته تکنیکهای زیادی در نوازندگی سازهای زهی کمانی وجود دارد که با استفاده از کشیدن آرشه به شکلی متفاوت بر روی سیم نواخته میشود. مثلاً در برخی تکنیکها، نوازنده با قسمت چوبی آرشه روی سیم کشیده یا ضربه میزند. برای اجرای برخی تکنیکها هم لازم است نوازنده با ناخن بر روی سیمهای ساز آرشه ای ضربه بزند.

در قطعه ای که برای این هفته انتخاب شده همنوازی کمانچه و دیوان را خواهید شنید. اولی از دسته زهیهای آرشه ای و دومی زخمه ای که با هم همنوا شده اند. این قطعه را از زیر دانلود و گوش کنید.