خط بریل (به انگلیسی: Braille) که در سال ۱۸۲۱ توسط لوئیس بریل ابداع شد، روشی است که به طور گسترده‌ای در دنیا توسط نابینایان برای خواندن و نوشتن استفاده می‌شود.
هر کاراکتر یا سلول بریل از شش نقطه تشکیل شده که در یک مستطیل به صورت ۲ ستون سه نقطه‌ای کنار هم قرار می‌گیرند. هر سلول می‌تواند دو حالت برجسته یا غیر برجسته داشته باشد که جایگشت این دو حالت در شش نقطه مجموعاً ۶۴ حالت مختلف را ایجاد می‌کند. بدین ترتیب امکان نوشتن کلیه حروف الفبا، اعداد و علایم ریاضی، همچنین علایم نگارشی چون ویرگول، نقطه و … فراهم می‌آید.
جهت ارجاع و نامگذاری، این نقطه‌ها را به ترتیب شماره‌گذاری می‌کنند. با توجه به خوانش بریل از چپ به راست ستون اول سلول بریل شامل سه نقطه 1 تا 3 و ستون دوم سمت راست شامل سه نقطه 4 تا 6 است. مثلاً با برجسته کردن خانه های 1 و 3 در ستون اول و خانه 4 در ستون دوم حرف m انگلیسی یا میم در فارسی ساخته می شود.
دو قرن پیش غیر ممکن به نظرمی رسید که روزی نابینایان نیز همانند سایرین قادر به خواندن و نوشتن باشند ، اما لوئیس بریل که در دوره حیات خود از داشتن بینایی محروم شده بود دست به ابتکار عملی زد که بعدها به نام خود وی به ثبت رسید . ابتکار وی نه تنها نابینایان را قادر به خواندن و نوشتن کرد . بلکه حتی عده ای از آنان را به کسب مدارج عالی تحصیلی و علمی و نیز به موقعیت های شغلی بالا رساند ، شاهکاری که به جرأت می توان گفت زندگی آنان را دگرگون و میل به حیات را در آنان دو چندان کرد .
با وجود آسانی فراگیری الفبای بریل و تاثیر معجزه گونه آموختن این خط در افزایش توانمندی نابینایان برای فراگیری علوم و ارتقای اجتماعی، آمارها مبین عدم فراگیری این خط توسط بسیاری از نابینایان به ویژه آنانی است که در طول زندگی خود به آسیبهای دائمی بینایی دچار شده و با تکیه بر دسترسی آسان به متون و تجهیزات صوتی از راه های دیگر مطالعه می کنند. با این وجود همچنان خط بریل مهمترین عامل رشد و تکامل سطح دانش و آگاهی افراد نابینا در جهان به طور مستقل به شمار می رود.
پیش از اختراع خط بریل ‹‹ والنتین هوی ›› فرانسوی ( ۱۸۲۲-۱۷۴۵) اولین مدرسه نابینایان را در پاریس تأسیس کرد که در آن کلماتی بسیار ساده و ابتدایی روی کاغذ چاپ و نابینایان فقط قادر به خواندن آن کلمات بدون توانایی نوشتن بودند.
درنهایت ‹‹ لوییس بریل ›› موفق به ابداع روشی شد که براساس آن شش نقطه در دو ستون موازی روی سه خط افقی بیانگر ۶۳ حرف ، عدد و علامت بودند وبه گفته انجمن نابینایان هیچ زبان شناخته شده در دنیا نیست که مدعی شود قادر به اجرای این روش در زبان خود نیست .
لوییس بریل سال ۱۸۰۹ در شمال فرانسه متولد شد. در سن سه سالگی در اثربرخورد شی ء تیز در کارگاه زین ویراق سازی پدرش دچار آسیب از ناحیه چشم ها شد که به نابینایی وی انجامید . وی دوران دبستان رادرمدارس عادی روستای خود به اتمام رساند وباحمایت پدرومادر در شناخت استعدادهای بالقوه اش، موفق به فراگیری چندین آلت موسیقی نیز شد .
درسن ۱۱ سالگی در پی آشنایی بایک افسر ارتش به نام ‹‹ نیکلاس ماری چارلز باربر ›› اولین گام را در جهت ابداع روش خود برداشت . این افسر ارتشی کسی بود که در دوران جنگ پیامهای سری خود را به صورت نقطه هایی برجسته روی کاغذبه سربازان می رساند تا آنان بتوانند از طریق لمس آن حتی در تاریکی شب ، پیامها ودستورها را دریافت کنند. وی بعدها تجربیات خود رادراختیار مؤسسه نابینایان پاریس گذاشت وبریل نیز از آنها استفاده کرد . بریل پنچ سال بعد درسن ۱۶ سالگی موفق به ابداع خط شش نقطه ای خود شد اما بدون این که اوج موفقیت و پیروزی خود را لمس کند در سن ۴۳ سالگی براثر بیماری سل دیده از دنیافروبست .
دوسال بعد (سال ۱۸۵۴ ) شهرت بریل در فرانسه فراگیر شد وروش اودرپرتغال مورد استفاده قرارگرفت .
درسال ۱۸۶۶ ترجمه اولین کتاب پنچ جلدی انجیل به خط بریل در ۳۲ بخش و ۴۶۰۰ صفحه جهت نابینایان در آلمان به چاپ رسید . امروزه خط بریل در انتفال انواع دانشهای بشری مورد استفاده است وفراگیری آن برای محقیقن ومردم عادی ، به یکسان، امکان پذیر است . اکنون برای بازنویسی متون عادی به خط بریل از دستگاهها ی مدرن الکترونیکی استفاده می شود ودربسیاری از کشورها ، کودکان نابینا در کنارکودکان بینا به تحصیل می پردازند . کتابهای درسی ، لغتنامه ها وسایر متون به خط بریل در اختیار آنان قرار می گیرد و مؤسسات مخصوصی به تهیه کتب و مجلات برای آنان اشتغال دارند. امروزه در اکثر کشورها ، شرکتهای داروسازی ، نکات لازم نوشته شده روی بسته های دارو را درکنار خط عادی به خط بریل نیز می نویسند تانابینایان امکان استفاده از آن را بیابند.
برای خواندن خط بریل ، کافی است الفبای آن رابیاموزید تابه سادگی فراگیری آن وقدرت شگفت انگیزش در دگرگونی زندگی نابینایان پی بیرید .‹‹ لویس بریل ›› این نابغه نابینا حیثیت انسانی نابینایان را به آنان بازگردانید وبه جرأت می توان گفت ، الفبای نقطه ای اوخورشیدی است که دنیای تاریک آنان را روشن و پر فروغ می کند.
