به گزارش ایران سپید حتماً شما هم در مکالمه های روزمره خود و اطرافیانتان در باره موسیقی، بارها با اصطلاحاتی نظیر «پاپ»، «سنتی»، «محلی»، «راک»، «رپ»، «هیپهاپ» و ... مواجه شده اید. هر کدام از اینها نام سبکی در موسیقی هستند که احتمالاً در بیشتر مواقع میتوانیم آنها را از هم متمایز کنیم اما خیلی وقتها دقیقاً نمیدانیم کدام فاکتور یا عامل، وجه تمایز یک سبک از سبک دیگر موسیقی به حساب میآید. در ادامه سلسله مطالبمان در باره سبکشناسی موسیقی، به چگونگی شکلگیری سبکهای مختلف موسیقایی و وجوه اشتراک و افتراق سبکها خواهیم پرداخت. البته این مجموعه مطالب مصرف عمومی دارند و به همین دلیل، قصدی برای واکاوی تخصصی هر سبک وجود ندارد و تلاش خواهد شد فقط در حدی که برای یک شنونده جدی موسیقی لازم است، به چنین مباحثی پرداخته شود.
از آنجا که تعداد سبکهای موسیقی زیاد است، سعی خواهیم کرد برای داشتن مسیری مشخص در حوزه سبکشناسی، سبکها را به چهار خانواده اصلی تقسیمبندی و هر خانواده را به صورت مستقل بررسی کنیم. در این تقسیمبندی، چهار خانواده اصلی «موسیقی هنری»، «موسیق مذهبی»، «موسیقی عامه پسند» و «موسیقی سنتی و محلی» در نظر گرفته شده است که طی سلسله مطالبی به معرفی سبکهایی که در هر کدام از خانواده ها طبقه بندی میشوند، خواهیم پرداخت.
وقتی از سبک یا ژانر «موسیقی هنری» حرف میزنیم، به نوعی از موسیقی اشاره داریم که با هدفی غیر از بازار و برای تجربه دنیاهای تازه در خلق آثار موسیقایی پدید آمده اند. سبکهای مختلفی زیر این عنوان طبقه بندی میشود که خواهیم کوشید طی مطالبی به آنها بپردازیم.
«بالاد» نام نخستین سبک از زیرشاخه خانواده «موسیقی هنری» است که قصد پرداختن به آن را داریم. تصنیف یا افسانهسرایی (به انگلیسی: Ballad) قالبی منظوم و معمولاً روایتگونه در ادبیات جهان است که از شعرها و آهنگهای انگلیسی و ایرلندی اواخر قرون وسطی است که تا قرن نوزدهم در سراسر اروپا، و بعد از آن در آمریکا، استرالیا و شمال آفریقا مورد استفاده قرار میگیرد. این قالب از قرن هجدهم توسط شاعران و آهنگسازان برای ساخت اشعار و تصانیف بزمی بهکار برده میشد، اما در انتهای قرن نوزدهم بیشتر به عنوان قالبی برای اشعار عاشقانه عامه پسند بهکار میرفت و اکنون نیز مترادفی برای هر نوع شعر و آهنگ عاشقانه در موسیقی عامه پسند است. در ایران نیز علی اکبر شیدا و عارف قزوینی از پیشگامان تصنیفسازی هستند.
تصنیف که ژوکوفسکی شرقشناس روس از آن به نام نثر ساده ضربی یاد میکند، برخلاف شعر به معنای ادبی آن که بر اساس اوزان عروضی ساخته میشود و خاص خواص است، تعلق به طبقات عامه دارد و قواعد دستوری شعر عروضی میتواند در آن به اقتضای تبعیت از آهنگ رعایت نشود.
«بالاد» یا آن طور که در ایران به کار میرود «تصنیف»، از محبوبیت زیادی نزد ایرانیان برخوردار است. گذشته از مباحثی که در باره تصنیفسازی و تصنیفخانی در دوره ایران پیش از اسلام و ایران اسلامی مطرح میشود، بسیاری از پژوهشگران، با وجود اندک تصانیفی که از اوایل دوره قاجار به جا مانده، «علی اکبر خان شیدا» را نخستین تصنیفساز ایرانی در دوره معاصر به حساب میآورند. شیدا در زمان حکمرانی محمد شاه قاجار به دنیا آمد و دوران ناصر الدین و مظفر الدین را هم تجربه کرد. در باره شیدا و تأثیرش بر تصنیف ایرانی بیشتر خواهیم نوشت. میتوانید تصنیف «بت چین» ساخته شیدا را که از مشهورترین تصانیف ایرانی است را از زیر دانلود و گوش کنید. تصنیفی در «بیات اصفهان» که استاد شجریان به زیبایی آن را اجرا کرده است.