به گزارش ایران سپید به نقل از شرق در حوزه ادبیات ایرانی، چند رمان و مجموعه داستان قابل توجه در سال 94 منتشر شدند و برخی آثاری که برای سال ها امکان چاپ نداشتند، هم تجدید چاپ شدند. همچنین مترجمان گزیده کار این سال های ادبیات ایران هم در این سال آثار مهمی از ادبیات جهان را ترجمه کردند.

در حوزه شعر نیز آثار مهمی در این سال منتشر شد اما برخلاف سال های گذشته که کتاب های تئوری با نوعی دافعه از سوی جامعه ادبی ما مواجه بود، در سال گذشته چند اثر مهم در حوزه تئوری هنر و نظریه ادبی منتشر شدند که پرداختن به آنها فرصتی مفصل تر از صفحات اندک یک سالنامه می طلبد.

در این سال، هم آثار نظری مهمی درباره ادبیات کلاسیک فارسی منتشر شد و هم ترمه هایی از آثار نظری غربی چاپ شدند. جز این ویژگی مهم دیگر حوزه کتاب در سالی که گذشت را می توان از سایه درآمدن و تجدید چاپ اثاری دانست که برای سال ها امکان انتشار نداشتند. در ادامه مروری کوتاه بر برخی کتاب های برگزیده در سال 94 را می خوانید:
 

سال 94 همراه با انتشار چند رمان و مجموعه داستان قابل توجه از نویسندگان ایرانی بود و البته برخی از رمان ها و مجموعه داستان های مهم نویسندگان شاخص معاصر نیز در این سال تجدید چاپ شدند؛ از محمود دولت آبادی در سال 94 کتابی در نشر چشمه منتشر شد با نام «تا سر زلف عروسان سخن» تا همچنان خبری از «زوال کلنل» و «طریق بسمل شدن» نباشد.

«تا سر زلف عروسان سخن» را می توان مواجهه دولت آبادی با نثر کهن پارسی دانست. پیش از این کتاب، «وزیری امیر حسنک» از دولت آبادی به چاپ رسیده بود که آن نیز مربوط به یکی از متون کهن فارسی یعنی تاریخ بیهقی بود. حالا دولت آبادی در آخرین کتابی که از او منتشر شده بار دیگر به سراغ ادبیات کلاسیک ایران رفته و گزیده ای از متون نثر کلاسیک و کهن فارسی را در آن گرد آورده. دولت آبادی در این کتاب، برای چینش تکه هایی که از متون کهن فارسی برگزیده، ترتیب زمانی آنها را در نظر داشته است.

با گذشت چند سالی از مرگ احمد شاملو، امسال چند اثر از او منتشر شد که «میراث» در نشر نگاه یکی از آنهاست؛ رمانی ناتمام که بر اساس آن خود شاملو فیلمنامه ای هم نوشته که هر دو در این کتاب به چاپ رسیده ند.

وقایع میراث به سال های پیش از انقلاب مربوط است. از احمدرضا احمدی در سالی که گذشت سه رمان منتشر شد که آخرین آنها «بر دیوار کافه» نام دارد که در نشر ثالث به چاپ رسید. یکی از علایق همیشگی احمدرضا احمدی، سینما بوده است و ماجرای این رمان نیز به یک کارگردان سینما مربوط است که در دوران دانشجویی اش به کافه ای در پاریس می رفته که در طول سالیان آدم های مختلف بر دیوار آن یادگاری نوشته اند. داستان از اینجا شروع می شود و بعد به تجربه های فیلمسازی راوی می پردازد. 

«مهمان» رمان دیگری از احمدرضا احمدی است که در این کتاب نیز، هم علاقه احمدی به سینما دیده می شود و هم ذهنیت شاعرانه او. «مهمان» رمنی است در 95 بخش که غالب بخش ها کوتاه و گاه در حد یک پاراگراف هستند. داستان از آغازش تخیل شاعرانه نویسنده اش را نمایان می کند.

دیگر رمان احمدی، «آیا می توان با فقر پاریس را دوست داشت» نام دارد که این نیز همانطور که از عنوانش برمی آید، با فرانسه و شهر پاریس در پیوند است. در آغاز این رمان، راوی در قطاری نشسته و درست همان موقع که قطار وارد تونل می شود و فضایی تاریک به وجود می آید، او خاطراتی از گذشته مربوط به یکی از شهرستان های حومه پاریس را به یاد می آورد.

«مهمان» و «آیا می توان با فقر پاریس را دوست داشت» توسط کتاب نشر نیکا به چاپ رسیده اند. بعد از چند سالی که اثر جدیدی از محمد محمدعلی به چاپ نرسیده بود، سال گذشته رمانی از او با نام «جهان زندگان» به چاپ رسید که ساختاری مبتنی بر معما و راز دارد و حال و هوایی سورئال دارد.

شمس لنگرودی در سال 94 دومین رمان خود را با نام «آنها که به خانه من آمدند» در نشر افق منتشر کرد. از او پیش تر رمان «رژه بر خاک پوک» منتشر شده بود و راوی رمان تازه او که خود نویسنده است، داستان را از سه روز بعد از چاپ رمان «رژه بر خاک پوک» آغاز می کند. شمس در رمان تازه اش به وضعیت ذهنی و زندگی روشنفکران معاصر در مواجهه با جامعه ای نامتعادل پرداخته است.

سال گذشته رمانی از محمد رحیم اخوت با نام «عذاب یا هفت خان زندگی» در نشر آگه به چاپ رسید. این رمان که چند سالی در انتظار نچاپ بود، هفت بخش دارد و از کودکی و نوجوانی آغاز می شود و پیش می آید. 

همچنین در این سال رمان «بی مرز مرز» هم در نشر آگه منتشر شد که محمد رحیم اخوت و سحر مهندسی نمین نویسندگان آن هستند. 

از فرهاد کشوری در سال 94 رمانی در نشر روزنه به چاپ رسید با نام «صدای سروش». کشوری در این رمان مانند برخی از آثار قبلی اش، برشی از تاریخ معاصر ایران را بستر روایت داستان قرار داده است. داستان این کتاب به دوران ملی شدن صنعت نفت برمی گردد و به ماجرای جاسوسی انگلیسی می پردازد که همزمان با این دوران به مسجد سلیمان آمده تا توطئه ای علیه دولت مصدق انجام دهد. کمی پیش از این، رمان دیگری از کشوری با نام «دست نوشته ها» نیز در نشر نیماژ به چاپ رسیده بود.

از دیگر رمان هایی که در سال 94 منتشر شدند، می توان به این آثار اشاره کرد: «آنها که ما نیستیم» محمد حسینی (نشر ثالث)، «فراموشی» جواد پویان (نشر نیلوفر)، «پایان خوش ناتمام» کاوه میرعباسی (نشر ثالث)، «این سگ می خواهد رکسانا را بخورد» قاسم کشکولی (نشر بوتیمار)، «ماهو» منیرالدین بیروتی (نشر نیلوفر).

در آخرین روزهای سال 93 مجموعه داستانی از امیر حسن چهلتن منتشر شد که می توان آن را جزو کتاب های سال 94 محسوب کرد. «چند واقعیت باور نکردنی» عنوان این مجموعه داستان است که در نشر نگاه به چاپ رسید. چهلتن در داستان های این کتاب نیز به دغدغه همیشگی اش یعنی تاریخ و خاصه تاریخ معاصر ایران توجه داشته است.

در سالی که سهیلا بسکی از دنیا رفت، مجموعه داستانی از او چند ماهی پیش از مرگش در نشر ققنوس به چاپ رسید. «عکس های دسته جمعی» عنوان این کتاب است و نویسنده در ابتدای کتاب درباره داستان های این مجموعه نوشته بود: «آنچه می خوانید مجموعه ای از تصاویر تک چهره هاست که در کادری در یک لحظه و بر یک زمینه ثابت شده اند؛ گاهی هم تصویرهای جمعی است با چهره هایی که دیگر نیستند، در حاصل جمع ناپدید شده اند؛ و گاه نیز فقط طبیعت و منظره است. در یک لحظه که چهره انسانی هم در آن جزیی از زمینه، از طبیعت است». 

از جواد مجابی هم در سالی که گذشت چند کتابی منتشر شد که یکی اتزت آنها کتابی بود با نام «بغل کردن دنیا» که مجموعه ای از نوشته های طنزآمیز مجابی را در بر گرفته است. جز این، کتاب بخش دیگری هم دارد که شامل یادداشت هایی از مجابی در باب ادبیات و شعر و فرهنگ و روشنفکری و موضوعاتی دیگر است. «اندر آداب و احوال» از غ- داوود (منوچهر صفا) نیز در سال گذشته در نشر فرهنگ جاوید به چاپ رسید. این کتاب البته سال ها پیش منتشر شده بود اما چاپ جدید آن همراه با افزوده هایی دیگر منتشر شده است.

غ – داوود شاید بیش از هر چیز با داستان های طنزآمیزش شناخته شود که اولین آنها به دهه 30 برمی گردد. چاپ جدید «اندر آداب و احوال» 13 داستان و مقاله طنزآمیز را دربر گرفته است و بیشتر اینها جامعه ای بی تناسب را نشانه رفته اند و غالبا در دهه 40 نوشته شده اند.

«گنبد کبود»، مجموعه داستانی است از کوروش اسدی که در نشر نیماژ منتشر شد. این مجموعه شامل هشت قصه است و هر چند اینها قصه هایی به هم پیوسته نیستند اما همگی در نقطه ای به هم وصل می شوند و آن روایتی است که از فروپاشی انسان در دنیای معاصر به دست داده می شود؛ روایتی که در مرز میان وهم و واقعیت شکل گرفته است. 

از شاهرخ مسکوب هم در سالی که گذشت کتابی بعد از سال ها تجدید چاپ شد با عنوان «گفتگو در باغ». این کتاب در فرم گفتگو نوشته شده، گفتگویی خیالی میان شاهرخ و فرهاد که رو در رو و در فضایی بدون مرز درباره مفهوم باغ در فرهنگ ایرانی صحبت می کنند و شیوه نوشتار کتاب به گونه ای است که می توان همچون داستانی آن را خواند.

چهارمین مجموعه داستان محمود حسینی زاد نیز با عنوان «سرش را که گذاشت روی فلز سرد، از کشتن و رفتن» مدتی پیش در نشر چشمه به چاپ رسید؛ برخی داستان های این مجموعه درونمایه ای اجتماعی دارند. 

در اواخر سال نیز مجموعه داستانی از پیمان هوشمندزاده با عنوان «لذتی که حرفش بود» در نشر چشمه منتشر شد. «شش تک نگاری درباره دیدن و زیستن» عنوان فرعی این مجموعه است و هوشمندزاده در آن، تجربه های خود در عکاسی و قصه نویسی را به هم پیوند زده.

اما از بین مجموعه داستان هایی که در سال گذشته تجدید چاپ شدند، «سنگر و قمقمه های خالی» بهرام صادقی را می توان جزو مهمترین ها دانست که بعد از مدت ها در نشر نیلوفر به چاپ رسید. برخی از قصه های این مجموعه بی شک جزو بهترین داستان کوتاه های ایرانی است.
نشر نگاه نیز در ادامه تجدید چاپ آثار ساعدی، در این سال تعدادی دیگر از آثار او را منتشر کرد که «عزاداران بیل»، «ترس و لرز»، «کلاته گل» و «شب نشینی باشکوه» از آن جمله اند.

از جهان داستان

سالی که گذشت همراه با ترجمه آثاری مهم از ادبیات جهان بود که هم آثاری کلاسیک را دربر می گرفت و هم آثار معاصر را. از بین کلاسیک هایی که در این سال به چاپ رسیدند، «موبی دیک» هرمان ملویل از مهمترین ها بود که با ترجمه صالح حسینی (نشر نیلوفر) در اواخر سال به چاپ رسید. «موبی دیک» در سال های دور با دو ترجمه دیگر، پرویز داریوش و علی اصغر محمدزاده هم به فارسی منتشر شده بود. شخصت اصلی «موبی دیک»، آخاب، از ماندگارترین شخصیت های تاریخ ادبیات است؛ ناخدایی که به جنون به دام انداختن نهنگی اسیر شده که به او زخم زده.

«افسانه پدران ما» سورژ شالاتدن و «دیدار به قیامت» پی یر لوستر، دو رمن مهم دیگری بودند که هر دو با ترجمه مرتضی کلانتریان و در نشر آگاه به چاپ رسیدند. شالاندن نویسنده و روزنامه نگار معاصر فرانسوی است و در «افسانه پدران ما» به نهضت مقاومت توجه داشته و تصویری از وقایع مبارزه و اردوگاه اسیران به دست داده.

جنگ جهانی اول دستمایه نوشتن «دیدار به قیامت» است و رمان روایتی است از زندگی دو سرباز جنگ که در فاجعه جنگ بزرگ جان سالم به در برده اند. 

اوایل سال گذشته یکی از رمان های مهم کارلوس فوئنتس با ترجمه عبدالله کوثری در نشر ماهی به چاپ رسید. «نبرد» عنوان این کتاب است و فوئنتس در آن مثل غالب آثارش به تاریخ آمریکای لاتین پرداخته و در اینجا انقلاب آزادیبخش این منطقه را دستمایه روایت خود قرار داده. «نبرد» اما تنها ترجمه منتشر شده از کوثری در سال پیش نبود چرا که بعد از این، «باغ همسایه» خوسه دونوسو با ترجمه او در نشر آگاه به چاپ رسید.

دونوسو نویسنده ای شیلیایی و هم نسل مارکز و فوئنتس است و رئالیسم جادویی در برخی از آثار او به حد اعلای خود رسیده است. «باغ همسایه» در دورهای منتشر شد که پینوشه در اوج قدرت بود و امیدهای مخالفان او کمرنگ تر از هر زمان دیگری به نظر می رسید.

کوثری اما به جز «باغ همسایه»، رمان دیگری از دونوسو هم ترجمه کرده که به زودی منتشر خواهد شد. «حکومت نظامی» عنوان این رمان است و دونوسو در اینجا نیز دوران بعد از کودتای پینوشه را مورد توجه قرار داده است.

در سالی که گذشت یکی از مهمترین رمان پلیسی های انگلیسی هم به چاپ رسید: «ماه الماس» ویلکی کالینز با ترجمه منوچهر بدیعی در نشر نیلوفر. تی. اس. الیوت، «ماه الماس» را نخستین و بزرگترین رمان پلیسی انگلیس دانسته است. 

سال گذشته مجموعه داستانی از آرتور شنیتسلر، نویسنده اتریشی آغاز قرن بیستم، با عنوان «دیگری» با ترجمه علی اصغر حداد در نشر ماهی به چاپ رسید. این مجموعه 22 داستان را در بر گرفته و ترس، مرگ، اضطراب های روانی و بحران روابط از مضامین غالب داستان های این مجموعه اند.

«نه فرشته، نه قدیس» ایوان کلیما سال گذشته با دوترجمه به فارسی منتشر شد: حشمت کامرانی (نشر نو) و فروغ پوریاوری (نشر آگه). ایوان کلیما از مهمترین نویسندگان جمهوری چک به شمار می رود که جز نوشتن رمان، به نمایشنامه نویسی و روزنامه نگاری هم پرداخته و «نه فرشته، نه قدیس» از آثار مهم او محسوب می شود. 

از دیگر رمان های مهمی که سال پیش به فارسی منتشر شد، یکی هم «مرگ در ونیز» توماس مان بود که با ترجمه محمودحدادی در نشر افق به چاپ رسید. این رمان سال ها پیش با ترجمه حسن نکوروح نیز به فارسی منتشر شده بود. «مرگ در ونیز» رمانی کم حجم است اما جایگاهی بسیار مهم در ادبیات جهانی دارد. توماس مان در «مرگ در ونیز» روایتی تمثیلی از جهان پر آشوب قرن بیستم به دست داده و اگرچه رمان تنها بر زندگی یک شخصیت، گوستاو آشنباخ، تمرکز دارد؛ اما از درون زندگی رو به زوال قهرمان کتاب، تصویری از انحطاط جهان معاصر ارائه می دهد.

حدادی سال پیش اثر مهم دیگری نیز ترجمه کرد: «صداهای مراکش» الیاس کانتی در نشر کتاب مهناز. «صداهای مراکش» اگرچه در اصل سفرنامه کانتی است به مراکش و جزو آثار کم حجم او به شمار می رود اما جهان بینی و قدرت داستان نویسی او به روشنی در این کتاب دیده می شود.

سال گذشته کتاب های جدیدی هم از مجموعه «هفتاد و دو ملت» منتشر شد؛ مجموعه ای که در آن داستان هایی از نقاط مختلف جهان با گزینش و ترجمه قاسم صنعوی در نشر دوستان منتشر می شود. سومین کتاب از این مجموعه، «فراری ها و داستان های دیگر از نویسندگان آمریکای لاتین» نام دارد که دربرگیرنده داستان هایی از نویسندگان مشهور و کمتر شناخته شده آمریکای لاتین است و در مجموع از بیست و یک نویسنده داستان هایی در این کتاب ترجمه شده است.

«تمام شب در کنار هم و داستان هایی دیگر از نویسندگان یونانی»، چهارمین کتاب از همین مجموعه است که این نیز سال گذشته به چاپ رسید. در این مجموعه داستان هایی از نویسندگان یونانی آمده و داستان های کوتاه یونان نو نشان می دهد که این ادبیات تا چه حد از وقایع تاریخی معاصر یونان تاثیر پذیرفته اند.

از دیگر کلاسیک های ترجمه شده در سال گذشته، یکی هم «برادران کارامازوف» داستایفسکی بود که با ترجمه احد علیقلیان در نشر مرکز به چاپ رسید.

سال گذشته چند رمان مهم از ادبیات معاصر عرب هم به فارسی ترجمه شد که شاید مهمترین شان «عشق در تبعید» بهاء طاهر با ترجمه رحیم فروغی بود (نشر نگاه). بهاء طاهر در رمان هایش و از جمله در «عشق در تبعید» به بسیاری از مسائل اجتماعی و تاریخی جهان عرب و نیز جهان معاصر توجه داشته است. 

«ساقه بامبو»ی سعود السنعوسی، نویسنده کویتی، از دیگر رمان های قابل توجه عربی بود که سال گذشته با ترجمه مریم اکبری و عظیم طهماسبی در نشر نیلوفر منتشر شد. سنعوسی در این رمان به مسائلی مثل وضعیت پسااستعماری، مسائل کارگران و زنان در جهان سوم پرداخته است.

«آنک نام گل» اومبرتو اکو از مهمترین رمان های معاصر ترجمه شده در سال گذشته بود (نشر روزنه). رضا علیزاده که چند سالی است ترجمه برخی آثار اکو را در دست دارد، سال پیش «آنک نام گل» را منتشر کرد که اولین رمان اکو به شمار می رود و البته جزو مشهورترین آثار این نویسنده ایتالیایی هم محسوب می شود. 

علیزاده در این سال رمانی دیگر با نام «عزازیل» از نویسنده ای روس به نوم بوریس آکونین هم ترجمه کرد (نشر نیلوفر). آکونین بیشتر به واسطه رمان های پلیسی و تاریخی اش در روسیه مشهور است و «عزازیل» هم رمانی پلیسی است.

«پلنگ های کافکا»ی موآسیر اسکیلر، دیگر رمان معاصری بود که سال گذشته با ترجمه ناصر غیاثی در نشر چشمه منتشر شد. اسکلیر از نویسندگان معاصر و شاخص برزیلی است و «پلنگ های کافکا» از آثار مشهور اوست که با طنز و تخیلی قابل توجه نوشته شده است.

«بچه رزمری» آیرا لوین با ترجمه محمد قائد در نشر کلاغ، از دیگر آثار معاصری بود که سال گذشته به چاپ رسید. آیرا لوین نویسنده معاصر آمریکایی است و «بچه رزمری» او از بهترین نمونه های ایجاد تعلیق میان وهم و واقعیت است.

«حمله به آسیاب» امیل زولا نیز سال گذشته با ترجمه سیروس ذکاء در نشر فرهنگ جاوید به چاپ رسید. زولا در این داستان، جنگ و تبعات آن را دستمایه روایتش قرار داده و منتقدان این داستان را بیانیه ای ضد جنگ نامیده اند. از سیروس ذکاء در این مدت، آثار دیگری نیز چاپ و بازچاپ شد که «راه شاهی» آندره مالرو (نشر ناهید) و «دخمه های واتیکان» (نشر فرهنگ جاوید) از آن جمله اند.

از ادبیات آلمانی زبانی که سال گذشته منتشر شدند، یکی هم «اول عاشقی» بودیت هرمان بود که با ترجمه محمود حسینی زاد در نشر افق به چاپ رسید. حسینی زاد پیش تر هم کتاب های دیگری از هرمان ترجمه کرده بود. از دیگر کتاب های قابل توجه سال گذشته، می توان به «شیاطین شهر لودون» آلدوس هاکسلی هم اشاره کرد که با ترجمه فاروق ایزدی نیا در نشر نیلوفر به چاپ رسید. هاکسلی در این رمان روایتی خواندنی از تیرگی های قرون وسطی به دست داده. همچنین سال پیش، رمان مهم دیگری از ادبیات آمریکای لاتین هم منتشر شد؛ «کامچاتکا» رمانی است از مارسلو ف6یکراس که با ترجمه بیوک بوداغی در نشر آگه به چاپ رسید. فیکراس در این رمان با ویژگی های سبکی خاص خود، به دیکتاتوری نظامیان و خشونت پرداخته است.

تجدید چاپ ها

در سال گذشته آثار زیادی هم تجدید چاپ شدند که برخی شان بعد از سال ها منتشر می شدند. «پول و زندهگی» امیل زولا با ترجمه اکبر معصوم بیکی از این آثار بود که نشر نگاه آن را به چاپ رساند. مجموعه داستانی از ژیل پرو با عنوان «وعده گاه شیر بلفور» که سال ها پیش با ترجمه ابوالحسن نجفی به چاپ رسیده بود توسط نشر نیلوفر بازچاپ شد.

سروش حبیبی سال ها پیش رمان خواندنی «انفجار در کلیسای جامع» آلخو کارپانتیه را ترجمه کرده بود و سال گذشته این رمان با بازبینی مترجم و با عنوان «قرن روشنفکری» در نشر نیلوفر به چاپ رسید.

از دیگر آثار مهمی که سال گذشته تجدید چاپ شدند می توان به این کتاب ها اشاره کرد: «بازار خودفروشی» ویلیام تکری (نیلوفر)، «برادرزاده رامو» با ترجمه احمد سمیعی (فرهنگ جاوید)، «خدایان تشنه اند» آناتول فرانس با ترجمه محمد علی غیاثی (فرهنگ جاوید)، «نانون» ژرژساند و «جنگل بکر» فره ئیرا ده کاسترو و «موز وحشی» ژوزه مائورو ده واسکونسلوس هرسه با ترجمه قاسم صنعوی (دوستان)، «درد جاودانگی» میکل د اونامونو با ترجمه بهاءالدین خرمشاهی (ناهید)، «دفاع لوژین» و «پنین» از ناباکوف با ترجمه رضا رضایی (کارنامه)، «شبح سرگردان» رومن گاری با ترجمه ابراهیم مشعری و ناصر زراعتی (نیلوفر)، «مزرعه حیوانات»، جورج اورول با ترجمه صالح حسینی و معصوم نبی زاده (دوستان) و «سرهیدرا»ی فوئنتس با ترجمه کاوه مینرعباسی (ماهی).

دام های نمایش

در سالی که گذشت نمایشنامه ای دیگر از تادئوش روژه ویچ به فارسی منتشر شد؛ محمدرضا خاکی که پیش تر دو نمایشنامه «فهرست» و «شهادت یا یک کم آسایشی که داریم» را از این نمایشنامه نویس و شاعر لهستانی ترجمه کرده بود، این بار نمایشنامه «دام» او را در نشر بیدگل منتشر کرد. «دام» نمایشنامه ای است با 15 تابلو که پرسوناژ اصلی اش فرانتس کافکاست و زندگی و مرگ او محور نمایش است. روژه ویچ در «دام»، روایتی از ترس ها و ضعف ها و نگرانی های کافکا در زندگی اش به دست داده است. 

در این سال، نمایشنامه ای از مروژک نیز با ترجمه خاکی در نشر بیدگل به چاپ رسید. مروژک که از مشهورترین نویسندگان قرن بیستم لهستان است، در نمایشنامه «خیاط»، تناقض های جهان معاصر و مسئله اصل و بدل را به روایت درآورده است. طنز خاص مروژک در «خیاط» نیز حضوری پررنگ دارد.

«گفتگو با جلال ستاری»، عنوان کتابی است که در نشر مرکز منتشر شد و همان طور که از عنوانش برمی آید، گفتگویی است با ستاری که توسط ناصر فکوهی انجام شده است. آنطور که فکوهی در مقدمه کتاب توضیح داده، این اثر گفتگویی است در «چهارچوب یک طرح مشخص» با عنوان «انسان شناسی تاریخی فرهنگ مدرن ایران»؛ طرحی که قرار است ادامه داشته باشد و این کتاب بخشی از این طرح به شمار می رود. گفتگوی فکوهی با ستاری بر اساس دوره های مختلف تقسیم بندی شده است. 

در ابتدا کودکی جلال ستاری است و سپس دوره های تحصیل او و در آخر هر آنچه او در این سال ها در عرصه فرهنگ انجام داده است. ستاری در این گفتگو از خلال خاطرات خودف بخش هایی از تاریخ فرهنگ معاصر ایران را هم بازگو کرده است. سال گذشته نشر نگاه دفتر چهارم از مجموعه آثار احمد شاملو را به چاپ رساند که این دفتر ترجمه نمایشنامه هایی را دربر گرفته که توسط شاملو به فارسی برگردانده شده اند. در این دفتر، نمایشنامه هایی از گرگه ئی، چی کی، آندره ژید، روبر مرل، ژیلبر سبرن و لوکا دیده می شود.

در سال 94، از حمید امجد چند کتاب در نشر نیلا منتشر شد که یکی از آنها نمایشنامه «فراموشی» است. مکان و زمان این نمایشنامه طبق توضیح خود متن، قلمرو چین با دیوار بزرگ و دشت شمال غربی اش، حد فاصل سال های 221 تا 181 پیش از میلاد است.

«فراموشی» دارای دو گروه از بازیگران است. نقش های زنده و سایه ها. امجد که پیش از این هم نشان داده بود شناخت خوبی از سنت های نمایش شرقی دارد، در «فراموشی» از این سنت ها استفاده کرده و ضمنا مثل بسیاری دیگر از آثار او، توجه به زبان و ظرافت های آن، از ویژگی های دیگر این نمایشنامه است.

«سه خواهر و دیگران»، نمایشنامه دیگری از امجد است که عنوان آن یادآور «سه خواهر» چخوف است. امجد در این نمایشنامه، روایت دیگری از سرگذشت «سه خواهر» و «باغ آلبالو» در سده ای پس از چخوف به دست داده است. امجد مقدمه ای برای این نمایشنامه نوشته و در آن از تاثیری که چخوف در نمایشنامه هایش از شکسپیر گرفته گفته است. 

از امجد در این مدت، مجموعه داستان «عکس های دسته جمعی» نیز منتشر شد؛ مجموعه ای شامل شش قصه که اغلب در فضاهای شهری می گذرد و آدم های قصه ها هم غالبا به طبقه متوسط شهری تعلق دارند.

امجد مدتی است که در حوزه ترجمه هم فعالیت بیشتری دارد و سال گذشته، نمایشنامه ای از هارلود پینتر با ترجمه او منتشر شد. «جشن تولد و مدرسه شبانه» عنوان این کتاب است که البته دو نمایشنامه از پینتر را دربر گرفته. «مدرسه شبانه» را امجد ترجمه کرده و «جشن تولد» توسط اشکان خطیبی به فارسی برگردانده شده.

«تئاتر و سینمای آربی اوانسیان»، کتابی است که در آن به آثار مختلف آربی اوانسیان پرداخته شده. کتاب شامل یادداشت ها و مقالاتی درباره آثار اوانسیان و نیز گفتگوهایی درباره آثار اوست. همچنین گفتگوهایی با خود او نیز در کتاب منتشر شده است. این کتاب به کوشش مجید لشگری در نشر روزنه منتشر شده است.

«مسخره بازی ها» نمایشنامه ای است از تام استوبارد که با ترجمه حمید احیا، در نشر نیلا منتشر شد. نویسنده در این نمایشنامه آدم ها و حوادث واقعی را دستمایه روایتش قرار داده و آنها را از صحنه جدی تاریخ به صحنه طنز و شوخی نمایش کشانده است. «مسخره بازی ها» نمایشنامه ای دو پرده ای با هشت شخصیت است که لنین و جیمز جویس جزو شخصیت های نمایش هستند.

«باغی میان دو خیابان» با عنوان فرعی «چهار هزار روز از زندگی کامران دیبا»، عنوان کتابی است که در آن گفتگوی طولانی رضا دانشور با کامران دیبا به چاپ رسیده است. دیبا در این گفتگو از خلال خاطرات خود بخشی از تاریخ معاصر هنر و معماری ایران را نیز بازگو کرده است.

«درماتورژی چیست؟ دراماتورژ کیست؟»، عنوان مجموعه مقالاتی است که به کوشش محمدرضا خاکی در نشر بیدگل منتشر شده و در ابتدای کتاب، او به همراه منصور براهیمی مقدمه ای مفصل درباره دراماتورژی نوشته اند. مترجمان و مولفان مختلفی در تنوین این کتاب نقش داشته اند و مباحث مطرح شده در این کتاب بسیاری از مسائل مربوط به دراماتورژی را پاسخ می دهند.

«تراس و روال عادی» دو نمایشنامه از ژان کلود کری یر هستند که با ترجمه اصغر نوری در نشر بیدگل به چاپ رسیده اند. کری یر در «تراس» پوچی و ملال فضاهای بورژوازی را در لحظه فروپاشی کامل زندگی یک زن و مرد به روایت درآورده است. آنچه در این متن تصویر شده، از موضوعات مورد علاقه کری یر است که می توان آن را در برخی دیگر از آثارش هم جستجو کرد. صحنه نمایش «تراس» آپارتمان مرفه زوجی جوان است که به لحظه جدایی رابطه شان رسیده اند. آپارتمان این نمایش و نیز آدم های حاضر در آن، شمایلی از جهان مادی گرا و از خودبیگانه امروزند که قواعد بورژوازی بر آن حاکم است. 

کری یر در «روال عادی» به نقد قدرت و مناسبات پیچیده آن در جهان امروز پرداخته است. این نمایشنامه، داستانی ساده و سرراست با دو پرسوناژ دارد: کمیسر و خبرچین. خبرچینی که سال های طولانی در نقش جاسوس به سیستم موجود خدمت کرده و حالا خود در معرض پرسش های کمیسر جدید است.

از جنون و هوشیاری

داریوش شایگان همواره دستی در ادبیات داشته و در سالی که گذشت، کتابی از او با عنوان «جنون هوشیاری»، بحثی درباره هنر و اندیشه شارل پودلر، در نشر نظر منتشر شد. شایگان در «جنون هوشیاری» به سراغ یکی از مهمترین شاعران معاصر و به عبارت بهتر آغازگر شعر مدرن رفته است. شایگان از سال های دور به پودلر و جهان شعری او علاقه داشته و «جنون هوشیاری» را می توان حاصل سال ها پژوهش او درباره هنر و اندیشه این شاعران مدرن دانست. 

چند سالی است که بخشی از آثار روایی از سایه بلند سانسور بیرون آمده اند و در سال گذشته نیز، دو کتاب او در نشر نگاه بازچاپ شدند: «هفتاد سنگ قبر» و «من گذشته امضا». کتاب اول مجموعه شعری از رویایی است. حجم و فضای شعرهای رویایی در این مجموعه، شکل مقبره و سنگ قبر به خود گرفته و به عبارتی سنگ قبر به عنوان یک فرم برای بسط ایده های شعری مد نظر بوده است.

«من گذشته امضا» از دیگر آثار مهم رویایی است. این کتاب مجموعه ای است که به قول خود رویایی، یا شعر به نثراند و یا نثر یک شعر و رویایی این متن ها را طبیعت خود نامیده است. 

از زنده یاد محمد مختاری نیز مدتی است که آثاری دش نشر بوتیمار تجدید چاپ می شود و سال گذشته دو اثر او بازچاپ شدند: «تمرین مدارا» و «زاده اضطراب جهان». کتاب اول اثری تالیفی و شامل مجموعه مقالات مختاری است و دومی ترجمه ای است از شعر شاعران اروپایی. «تمرین مدارا» بیست مقاله در بازخوانی فرهنگ است و مقاله ها خاصه به ریشه های فقدان تفکر انتقادی در فرهنگ ما پرداخته اند. «زاده اضطراب جهان» یک آنتولوژی شعر به انتخاب و ترجمه مختاری است که شامل 150 شعر از 12 شاعر اروپایی است. 

سال گذشته، مجموعه شعری از لنگستون هیوز با عنوان «تا باران بر تو بوسه بزند»، با ترجمه تورج یاراحمدی توسط کتاب نشر نیکا به چاپ رسید. این مجموعه گزیده ای از شعرهای غنایی هیوز را دربر گرفته و البته صدای اعتراضی شاعر را پشت این شعرها نیز می توان شنید. هیوز پیش از این با ترجمه های شاملو در ایران شناخته شده بود. 

سال گذشته اما دو کتاب از فریدریش هلدرلین، شاعر و نویسنده کلاسیک آلمانی هم منتشر شد. محمود حدادی که پیش تر رمان «گوشه نشین یونان» هلدرلین را به فارسی ترجمه کرده بود، گزیده 30 شعر از این چهره کلاسیک ادبیات آلمان را همراه با شرح هر شعر در مجموعه ای با عنوان «آنچه می ماند» در نشر نیلوفر به چاپ رساند. همچنین نشر بیدگل نیز در ادامه انتشار آثار بیژن الهی، ترجمه های او از اشعار هلدرلین را در کتابی با نام «نیت خیر» منتشر کرد. این کتاب همراه با پیشگفتاری به قلم الهی است که به تاریخ بهمن 1351 نوشته شده است. اواخر سال گذشته، مجموعه شعری از امیرهوشنگ افتخاری راد با عنوان «و مابقی همه سکوت بود» در نشر بوتیمار به چاپ رسید. یکی از ویژگی های شعرهای این مجموعه، نوعی انتزاعی شدن تجربه اضمامی است که البته نه برای جدا کردن آن از بستر مادی تجربه بلکه برای تاکید بیشتر بر وجه انضمامی این تجربه اتفاق افتاده است.

سال گذشته همچنین «کمدی الهی» دانته با ترجمه کاوه میرعباسی در کارگاه فیلم و گرافیک سپاس منتشر شد. ترجمه میرعباسی از این شاهکار دانته به زبان منظوم نیست هر چند او کوشیده زبانی شاعرانه را در ترجمه به کار گیرد.